ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ τοῦ Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη

Σήμερον ἡ Έκκλησία ἡμῶν ἑορτάζει τήν μεγάλην ἑορτήν τῶν Θεοφανείων, καί ποιεῖται μνείαν τῆς βαπτίσεως τοῦ Χριστοῦ ἐν τῶ Ἰορδάνη. Ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος καί Βαπτιστής, ὅστις ἔμβρυον ἐν τῆ μήτρα εἶχεν ἀναγνωρίσει τόν Λυτρωτήν καί ἐσκίρτησεν, ἀνήρ γενόμενος ὑπῆρξε καί ὁ πρῶτος πιστεύσας, ὑποδείξας καί κηρύξας τόν Χριστόν. «Ἴδε ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τήν ἀμαρτίαν τοῦ κόσμου», εἶπεν ὅτε εἶδε τόν Ἰησοῦν περιπατοῦντα. «Ἔρχεται ἄλλος Ὀπίσω μου, οὗ οὐκ εἰμί ἱκανός λῦσαι τόν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ», ἔλεγε πρός τούς μαθητάς του. Τινές δέ τῶν μαθητῶν τούτων, ἐγκαταλιπόντες αὐτόν, ἠκολούθησαν τόν Ἰησοῦν, ὅθεν ὁ ἰωάννης ἐγκαρτερῶν καί ὑποτασσόμενος ἔλεγεν, «ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμέ δέ ἐλαττοῦσθαι». Ἐκ τῶν μαθητῶν τούτων τοῦ Ἰωάννου λέγεται ὅτι ἦσαν ὁ ἀνδρέας ὁ πρωτόκλητος καί ὁ ἀδελφός αὐτοῦ Σίμων Πέτρος, ὅστις καί πρῶτος ἐκ τῶν ἄλλων ἀποστόλων ὡμολόγησε τόν Χριστόν, «Ραββί, σύ εἶ ὁ Χριστός, ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ, σύ εἶ ὁ βασιλεύς τοῦ Ἰσραήλ». Πρός τοῦτον λοιπόν τόν Ἰωάννην, τήν κηρύττοντα καί βαπτίζοντα βάπτισμα μετανοίας, προσῆλθεν ὁ Χριστός ὡς ἄνθρωπος καί ἐβαπτίσθη θέλων νά δώση τό παράδειγμα.

Ἐπειδή περί βαπτίσματος ὁ λόγος, καλόν νομίζω ἐνταῦθα νά ὑποβάλω πρακτικάς τινας παρατηρήσεις περί τοῦ τρόπου καθ' ὅν τελεῖται παρ' ἡμῖν τό Βάπτισμα.

Οἱ παλαιοί πρακτικώτατοι καί μεμορφωμένοι ἱερεῖς, καίτοι ἀγράμματοι λεγόμενοι, εἴξευρον νά ἐκτελῶσι κανονικώτατα τάς τρεῖς καταδύσεις καί ἀναδύσεις, κρατοῦντες τόν βαπτιζόμενον ὄρθιον πρός ἀνατολάς βλέποντα, ἐφαρμόζοντες τήν δεξιάν ἐπί τῆς μασχάλης τοῦ βρέφους ἀβρῶς ἅμα καί ἀσφαλῶς, φράττοντες δέ διά τῆς ἀριστερᾶς τό στόμα αὐτοῦ. Ἐφρόντιζαν περί τῆς θερμοκρασίας τοῦ ὕδατος καί ἑκάστη κατάδυσις ἐγίνετο ἀκαριαία, τό δέ διάλειμμα μεταξύ τῶν καταδύσεων ἐγίνετο ἀρκετόν, ὥστε ν' ἀναπνεύση τό βρέφος(1).

Τοιούτω τρόπω οὐδείς βαπτιζόμενος ἔπαθε ποτέ τι ἐν τῆ κολυμβήθρα. Τό σημερινόν ὅμως σμῆνος τῶν ἱερέων, τούς ὁποίους ἡ διεφθαρμένη πολιτική ἐπιβάλλει πολλάκις ἀξέστους καί ἀκαλλιεργήτους εἰς τούς Σ.Σ. ἱεράρχας νά τούς χειροτονῶσιν, ἀφοῦ κακῶς ἐκτελεῖ, ἤ μᾶλλον κακῶς παραλείπει τοσούτους ἄλλους τύπους, Ὀφείλει τουλάχιστον νά σεβασθῆ αὐτό τό θεμέλιον τῆς πίστεως ἡμῶν, τό ἅγιον βάπτισμα.

Γράφομεν ταῦτα, διότι ἔχομεν λόγους νά πιστεύωμεν ὅτι πολλοί τῶν ἱερέων, χαριζόμενοι εἰς τήν τυφλήν καί μωράν πολλάκις φιλοστοργίαν ἀμαθῶν καί προληπτικῶν γονέων, οἴτινες νομίζουν, ὅτι κάτι θά πάθη τό χαϊδευμένον νεογνόν των ἐν τῆ ἱερᾶ κολυμβήθρα, ἐκτελοῦσι σχεδόν ράντισμα, καί ὄχι βάπτισμα.

Οἱ τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας εἶναι συγγνωστοί, διότι ἠγνόησαν τήν ἔννοιαν τοῦ ἑλληνικοῦ ρήματος βαπτίζω, baptizo, ὅτι δηλαδή σημαίνει βάπτω, βυθίζω, βουτῶ, οἱ Ἕλληνες ὅμως δέν πρέπει ποτέ νά τήν ἀγνοήσωσιν. Εἶναι καιρός νά φυλαχθῆ ὁ ἱερός οὗτος τύπος, διότι ἄν ἐξακολουθήση ἡ ἀμάθεια τοῦ κλήρου, καί πληθυνθῆ ἡ ἀθε?α καί ἡ ἀσέβεια, μετά μίαν γενεάν, ὅτε θά εἴμεθα μισοβαφτισμένοι ὅλοι, θά δεήση νά διαταχθῆ γενικός ἀναβαπτισμός ὅλων τῶν κατοίκων τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου, ἀρρένων καί θηλέων. Διότι πρέπει νά εἴμεθα συνεπεῖς. Ἡ ἡμετέρα Ἐκκλησία εἰς μέν τούς προσερχομένους ἐκ τῶν Δυτικῶν εἰς τούς κόλπους της ἐπιβάλλει τόν ἀναβαπτισμόν, τούς δέ ἀρμενίους τούς μυρώνει μόνον, διά τοῦτο διότι οὗτοι μέν εἶναι κανονικῶς βεβαπτισμένοι διά τριῶν ἀναδύσεων καί καταδύσεων, ἐκεῖνοι δέ ἀτελῶς μόνον διά ραντισμοῦ. «Συντηρώμεθα χάριτι, πιστοί, καί σφραγῖδι, ὡς γάρ ὄλεθρον ἔφυγον, ἑβραῖοι, φιλιᾶς πάλαι αἱμαχθείσης, οὕτω καί ἡμῖν ἐξόδιον τό θεῖον τοῦτο, τῆς παλιγγενεσίας λουτήριον ἔσται, ἕνεκεν καί τῆς Τριάδος, ὀψόμεθα φῶς τό ἄδυτον».

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ

(«Ἐφημερίς», 6 Ἰανουαρίου 1888, 3α)



ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Ὅλες αὐτές οἱ λεπτομέρειες, πού καί οἱ παπάδες ἀκόμα δέν καλοξέρουν, μᾶς φαίνονται περίεργες ἀπ' τήν πρώτη ματιά. Μά ὅσοι ἐδιάβασαν τή βιογραφία τοῦ Παπαδιαμάντη καί τόν παρακολούθησαν στά παιδικά του χρόνια, θά θυμοῦνται πώς τό παπαδοπαίδι ἐκεῖνο παρακολουθοῦσε βῆμα πρός βῆμα τόν πατέρα του σ' ὅλες τίς λειτουργίες καί τελετές, καί τόν βοηθοῦσε «καί συνέψαλλε μετ' αὐτοῦ» καί τόν ρωτοῦσε γιά θρησκευτικές λεπτομέρειες καί τύπους, γιατί ὁ πατέρας του ἦταν ἀρχαιοπρεπής παπᾶς, ἀπόγονος καί μαθητής τῶν κολλυβάδων τῆς Σκιάθου, καί γνώριζε κατά βάθος τήν παλαιά ἐκκλησιαστική τάξη, καί τήν τηροῦσε μέ φανατισμό. Ὁ Παπαδιαμάντης ἔχει γράψει καί ἄλλα παρόμοια εἰδικά λειτουργικά ἄρθρα, ὅπου κατήγγειλε ἤ καυτηρίαζε διάφορες παρατυπίες καί παραλείψεις, π.χ. Τά «Μνημόσυνα καί τό Καθαρτήριον», «Ἱερεῖς τῶν πόλεων καί ἱερεῖς τῶν χωρίων» κ.λπ. Τό δέ διήγημά του «Τά τραγούδια τοῦ Θεοῦ» ἔχει τήν ἀρχή καί τήν ἔμπνευσή του στό ἁπλούστατο γεγονός μιᾶς ἐκκλησιαστικῆς παρατυπίας, πού ἤθελε νά τήν καυτηριάσει ὁ Παπαδιαμάντης. Καί ἡ παρατυπία αὐτή ἦταν ὅτι στήν κηδεία ἑνός νηπίου ἐψάλη ὄχι ἡ εἰδική, μά ἡ κοινή νεκρώσιμη ἀκολουθία. Γιά ἐκκλησιαστικές παρατυπίες παράβαλε καί τό διήγημα «ὁ Καλόγερος», ὑπάρχουν ὅμως κι ἄλλα σκόρπια χωρία στά διηγήματά του.