Πώς φτάσαμε στον Δεκέμβρη του 1944;

Χάρης Παπαδόπουλος
Στις 25 Δεκέμβρη 1944 κι ενώ οι μάχες στους δρόμους της πρωτεύουσας είχαν κορυφωθεί με εκατοντάδες νεκρούς καθημερινά, ο Τσόρτσιλ έφτασε στην Αθήνα για συνομιλίες με τους ηγέτες της ελληνικής άρχουσας τάξης και κατέλυσε στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία». Κάτω από το ξενοδοχείο ο ΕΛΑΣ είχε τοποθετήσει μια τεράστια ποσότητα εκρηκτικών υλών.
Επί μέρες το επι­τε­λείο της 

αντί­δρα­σης συ­ζη­τού­σε πάνω σε μια μπα­ρου­τα­πο­θή­κη, που το ΚΚΕ επέ­λε­ξε να μην πυ­ρο­δο­τή­σει. Αυτή η ει­κό­να δίνει μια γεύση για ολό­κλη­ρο τον χα­ρα­κτή­ρα της συ­γκυ­ρί­ας που οδή­γη­σε στη σύ­γκρου­ση των Δε­κεμ­βρια­νών.

Τα εκρη­κτι­κά

Η ερ­γα­τι­κή τάξη και τα φτωχά στρώ­μα­τα στην Ευ­ρώ­πη και ιδιαί­τε­ρα στην Ελ­λά­δα πέ­ρα­σαν, στη διάρ­κεια της να­ζι­στι­κής κα­το­χής, μέσα από μια δο­κι­μα­σία φρί­κης. Στρα­τό­πε­δα συ­γκέ­ντρω­σης, ερ­γα­σία σε συν­θή­κες σκλα­βιάς και πείνα, που ει­δι­κά στην Αθήνα κό­στι­σε πολ­λές χι­λιά­δες νε­κρών κατά τον λιμό του ’41-’42. Μόνο έτσι μπο­ρού­σε να δου­λέ­ψει το χι­τλε­ρι­κό κα­θε­στώς, που απο­μυ­ζού­σε όλη την Ευ­ρώ­πη για να τρο­φο­δο­τή­σει τον πό­λε­μό του. Όμως, σ’ αυτό το πλαί­σιο βρέ­θη­καν και άλλοι ωφε­λη­μέ­νοι. Η αστι­κή τάξη που –κατά πλειο­ψη­φία– συ­νερ­γά­στη­κε με τους ναζί και ρί­χτη­κε με τα μού­τρα στην ευ­και­ρία να πλου­τί­σει από τον πό­λε­μο. Στην Ελ­λά­δα οι Μπο­δο­σά­κη­δες, τα πα­λιό­τε­ρα δη­λα­δή «τζά­κια», οι Λά­τση­δες και οι Λα­να­ρά­δες, δη­λα­δή οι νε­όπλου­τοι, στην Κα­το­χή έφτια­ξαν ή με­γά­λω­σαν υπέρ­με­τρα τις πε­ριου­σί­ες τους.

Η κα­τε­χό­με­νη Ευ­ρώ­πη είδε σχε­δόν πα­ντού να ανα­πτύσ­σε­ται η αντί­στα­ση ενά­ντια στους ναζί και τους συ­νερ­γά­τες τους. Οι ερ­γά­τες και οι ερ­γά­τριες εντά­χθη­καν στις μα­ζι­κές ορ­γα­νώ­σεις της Αρι­στε­ράς για να αντι­με­τω­πί­σουν την κα­τα­στρο­φή. Από όλες τις χώρες, η Ελ­λά­δα στα τέλη του 1944, όπως και η Γιου­γκο­σλα­βία, διέ­θε­ταν την πιο δυ­να­τή Αρι­στε­ρά, που με τους αντάρ­τες πέ­τυ­χε όχι μόνο να αντι­με­τω­πί­ζει τους ναζί, αλλά και να κα­τα­τρο­πώ­νει τους δο­σι­λο­γι­κούς στρα­τούς, των Τσέτ­νικς και Ου­στά­σι στη Γιου­γκο­σλα­βία και των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας στην Ελ­λά­δα.

Ο εξε­γερ­μέ­νος λαός στην Ελ­λά­δα τον Οκτώ­βρη του 1944 ένιω­θε πως, με την απε­λευ­θέ­ρω­ση, ο κό­σμος τού ανή­κει.

Γρά­φει ένας αστός συγ­γρα­φέ­ας, ο Γιώρ­γος Θε­ο­το­κάς, που πα­ρα­τη­ρεί τη δια­δή­λω­ση του ΕΑΜ τον Οκτώ­βρη 1944 στην Αθήνα:

«Δεν υπάρ­χει αμ­φι­βο­λία πως τού­τος ο λαός, που βλέ­που­με αυτές τις μέρες, είναι άλλος από κεί­νον που ξέ­ρα­με, πιο δυ­να­μι­κός, πιο γεν­ναί­ος και πιο πε­ρή­φα­νος, αλη­θι­νά χει­ρα­φε­τη­μέ­νος και λεύ­τε­ρος (…)

Στον αέρα υπάρ­χει Ρώ­σι­κη Επα­νά­στα­ση, μα και Γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση και Κομ­μού­να του Πα­ρι­σιού και απε­λευ­θε­ρω­τι­κός εθνι­κός πό­λε­μος και ποιος ξέρει τι άλλα θολά στοι­χεία που δεν τα ξε­χω­ρί­ζου­με ακόμα (…) Ο λαός βρήκε μια λέξη και την πι­πι­λί­ζει ολο­έ­να: «Λα­ο­κρα­τία». […] Ο λαός ν’ ανέ­βει, ο λαός να γίνει αφέ­ντης, να πά­ψουν οι κακοί ν’ αδι­κούν το λαό –αυτό είναι το γε­νι­κό αί­τη­μα».

Όμως η πο­λι­τι­κή ηγε­σία των εξε­γερ­μέ­νων, το ΚΚΕ, δεν είχε την πρό­θε­ση να προ­χω­ρή­σει τα πράγ­μα­τα πιο πέρα από έναν συμ­βι­βα­σμό με την άρ­χου­σα τάξη. Όλη η πο­ρεία προς το μα­κε­λειό του Δε­κέμ­βρη είναι η ανα­ζή­τη­ση ενός ου­το­πι­κού τα­ξι­κού συμ­βι­βα­σμού, στο όνομα του «αντι­φα­σι­στι­κού» αγώνα…



Η αντί­δρα­ση

Το στρα­τό­πε­δο της αστι­κής τάξης δεν είχε διά­θε­ση ούτε για ελά­χι­στες πα­ρα­χω­ρή­σεις. Ο Δη­μή­τρης Μα­ριό­λης στην «Αδύ­να­τη Τα­ξι­κή Ανα­κω­χή» πε­ρι­γρά­φει το αί­σθη­μα απελ­πι­σί­ας των ερ­γα­τι­κών μαζών στην απε­λευ­θε­ρω­μέ­νη Αθήνα μπρο­στά στα κλει­στά ερ­γο­στά­σια. Όμως οι έλ­λη­νες κα­πι­τα­λι­στές, συ­νη­θι­σμέ­νοι στην Κα­το­χή σε απί­θα­νες απο­λα­βές, δεν ανα­λάμ­βα­ναν καμία επι­χεί­ρη­ση που θα απέ­φε­ρε κέρ­δος κάτω του 40%. Προ­τι­μού­σαν να κερ­δο­σκο­πούν στις ανταλ­λα­γές με­τα­ξύ πα­λιάς και νέας δραχ­μής και χρυ­σής λίρας, που τους απέ­φε­ραν με­γα­λύ­τε­ρα κέρδη από τις επεν­δύ­σεις στην πα­ρα­γω­γή.

Η άρ­χου­σα τάξη είχε χω­ρι­στεί στα δύο το 1941, με την κα­τά­λη­ψη της χώρας από τον χι­τλε­ρι­κό στρα­τό. Ο βα­σι­λιάς κι ένα κομ­μά­τι του πο­λι­τι­κού προ­σω­πι­κού ακο­λού­θη­σαν τους Άγ­γλους κι εγκα­τα­στά­θη­καν στο Κάιρο. Το με­γα­λύ­τε­ρο, όμως, τμήμα των αστών έμει­νε πίσω και συ­νερ­γά­στη­κε με τους ναζί. Τον Οκτώ­βρη του 1944, με την απε­λευ­θέ­ρω­ση, τα δύο κομ­μά­τια ενώ­θη­καν. Το ίδιο και οι στρα­τοί τους. Στο Γουδί θα στρα­τω­νι­στεί η Ορει­νή Τα­ξιαρ­χία, ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός που ανα­συ­γκρο­τή­θη­κε στη Μέση Ανα­το­λή, μαζί με χι­λιά­δες άντρες των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας, που πα­ρέ­δω­σε αιχ­μά­λω­τους ο ΕΛΑΣ στους Συμ­μά­χους. Ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες και τα­κτι­κός στρα­τός θα ση­κώ­σουν τα όπλα μαζί στα Δε­κεμ­βρια­νά, ενά­ντια στον εξε­γερ­μέ­νο λαό της Αθή­νας.

Την κα­λύ­τε­ρη πε­ρι­γρα­φή για τις προ­θέ­σεις των αστών έδωσε λίγο αρ­γό­τε­ρα από τα Δε­κεμ­βρια­νά ο επι­κε­φα­λής της Αμε­ρι­κα­νι­κής Οι­κο­νο­μι­κής Απο­στο­λής, που χα­ρα­κτή­ρι­σε τις «επι­χει­ρη­μα­τι­κές τά­ξεις ως ιδιο­τε­λείς και αφο­σιω­μέ­νες στην κερ­δο­σκο­πία» και τα κυ­βερ­νη­τι­κά στε­λέ­χη στην Ελ­λά­δα ως «μέλη της διε­θνούς κομ­ψής κλί­κας», που εν­δια­φέ­ρο­νται μόνο για τα προ­νό­μια των τρα­πε­ζι­τών και των εμπό­ρων.

Αυτά τα πα­ρά­σι­τα φο­βό­ντου­σαν ένα μόνο πράγ­μα. Τα όπλα και τη μα­χη­τι­κό­τη­τα του λαού που ήταν ορ­γα­νω­μέ­νος στο ΕΑΜ. Και ήταν απο­φα­σι­σμέ­νοι να τον τσα­κί­σουν…



Το ΚΚΕ

Ποτέ δεν είχε το ΚΚΕ τόση επιρ­ροή και ανα­γνώ­ρι­ση μέσα στον λαό όσο τον Οκτώ­βρη-Δε­κέμ­βρη 1944 που αριθ­μού­σε 450.000 μέλη, ενώ το ΕΑΜ το ακο­λου­θού­σαν εκα­τομ­μύ­ρια. Το ΚΚΕ είχε στον έλεγ­χό του σχε­δόν όλη τη χώρα.

Όμως, κα­νέ­νας πο­λι­τι­κός ορ­γα­νι­σμός δεν δια­θέ­τει αρ­κε­τή δύ­να­μη για να ξε­γε­λά­σει την Ιστο­ρία. Μπρο­στά σε δύο ένο­πλα, κοι­νω­νι­κά στρα­τό­πε­δα με εντε­λώς αντί­θε­τα συμ­φέ­ρο­ντα, που έχουν να λύ­σουν άμεσα το θέμα της εξου­σί­ας, το ΚΚΕ κρά­τη­σε αυ­το­κτο­νι­κή στάση. Προ­σπά­θη­σε να παί­ξει κρυ­φτού­λι με την πάλη των τά­ξε­ων και να συμ­βι­βά­σει τα ασυμ­βί­βα­στα. Έτσι μπήκε από την αρχή στην υπο­τι­θέ­με­νη «κυ­βέρ­νη­ση εθνι­κής ενό­τη­τας» του Γ. Πα­παν­δρέ­ου –και μά­λι­στα ως μειο­ψη­φία– κι αντί να ορ­γα­νώ­σει την ανα­πό­φευ­κτη σύ­γκρου­ση προ­σπά­θη­σε να σπεί­ρει στον κόσμο του απο­γο­ή­τευ­ση και αυ­τα­πά­τες. Στη ρήξη που αρ­χί­ζει με τα Δε­κεμ­βρια­νά του ’44 και τη Βάρ­κι­ζα και τε­λειώ­νει με το Γράμ­μο-Βί­τσι το 1949, το ΚΚΕ θα συν­θλι­βεί και τα μέλη του θα βιώ­σουν πλή­ρως το ρητό «Ουαί τοις ητ­τη­μέ­νοις».

Από τον Οκτώ­βρη της απε­λευ­θέ­ρω­σης ως τον ανα­πό­φευ­κτο επερ­χό­με­νο Δε­κέμ­βρη, οι υπουρ­γοί του ΕΑΜ θα υπο­γρά­ψουν όλες τις απο­φά­σεις που μειώ­νουν δρα­στι­κά τους μι­σθούς «για να ισο­σκε­λι­στεί ο προ­ϋ­πο­λο­γι­σμός» και για να δο­θούν κί­νη­τρα στους βιο­μή­χα­νους να ανοί­ξουν τα ερ­γο­στά­σια. Το ΚΚΕ θα προ­σπα­θή­σει να συ­γκρα­τή­σει τη λαϊκή αγα­νά­κτη­ση και να δώσει δια­πι­στευ­τή­ρια σε­βα­σμού της αστι­κής νο­μι­μό­τη­τας.

Όμως όλα ήταν μά­ταια. Η ανα­συ­γκρο­τη­μέ­νη αστι­κή τάξη ήθελε όλη την εξου­σία και ο Άγ­γλος διοι­κη­τής Σκό­μπι –που το ΚΚΕ είχε απο­δε­χτεί ως επι­κε­φα­λής του ΕΛΑΣ– έστει­λε τε­λε­σί­γρα­φο την 1η Δε­κέμ­βρη 1944, απαι­τώ­ντας την άμεση διά­λυ­ση του ΕΛΑΣ.

Η ηγε­σία του ΚΚΕ απά­ντη­σε στη θα­νά­σι­μη απει­λή με κοι­νο­βου­λευ­τι­κά τερ­τί­πια. Ανα­κά­λε­σε τους υπουρ­γούς της και απά­ντη­σε με συλ­λα­λη­τή­ριο στο Σύ­νταγ­μα στις 3 Δε­κέμ­βρη για να «πιέ­σει» την κυ­βέρ­νη­ση Πα­παν­δρέ­ου. Είναι η άοπλη συ­γκέ­ντρω­ση που θα μα­το­κυ­λί­σει η Αστυ­νο­μία με 27 νε­κρούς. Μα­κε­λειό θα ακο­λου­θή­σει και στην κη­δεία των θυ­μά­των την επο­μέ­νη μέρα από τα αστυ­νο­μι­κά πυρά.

Η ένο­πλη σύ­γκρου­ση δεν ξορ­κί­στη­κε με τις συ­νε­χείς πα­ρα­χω­ρή­σεις. Θα διε­ξα­χθεί από την πλευ­ρά των αστών με σα­φή­νεια και στο­χο­προ­σή­λω­ση κι από τη μεριά του ΚΚΕ με συ­νε­χείς δι­σταγ­μούς και προ­σπά­θειες συμ­βι­βα­σμού. Το πιο τρα­γι­κό κε­φά­λαιο στην ιστο­ρία της ελ­λη­νι­κής Αρι­στε­ράς είχε μόλις ξε­κι­νή­σει…



*Δη­μο­σιεύ­τη­κε στην "Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά", φύλλο 372 (23/11/16)

Rproject | Resist | Reclaim | Revolt