Κάποιες σκέψεις για την κατάσταση στην Πορτογαλία

του Στά­θη Κου­βε­λά­κη 

Η ανακοίνωση της επίτευξης προγραμματικής συμφωνίας με βάση την οποία το Μπλόκο της Αριστεράς και το Κομουνιστικό Κόμμα Πορτογαλίας θα παρέχουν κοινοβουλευτική στήριξη σε κυβέρνηση του Σοσιαλιστικού Κόμματος είναι μια πολύ σοβαρή εξέλιξη για την ευρωπαϊκή Αριστερά που θα ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση. Εδώ, δημοσιεύουμε κάποιες πρώτες χρήσιμες σκέψεις του Στάθη Κουβελάκη από το Rproject | Resist | Reclaim | Revolt.

Δί­στα­σα πολύ να σχο­λιά­σω τις πρό­σφα­τες εξε­λί­ξεις στην Πορ­το­γα­λία. Πριν το κάνω άκου­σα με πολύ προ­σο­χή τα επι­χει­ρή­μα­τα της συ­ντρό­φισ­σας Mariana Mortágua, βου­λεύ­τρια του Μπλό­κο της Αρι­στε­ράς στην ολο­με­λεια­κή συ­ζή­τη­ση του συ­νε­δρί­ου του Historical Materialism στον Λον­δί­νο στις 7 Νο­εμ­βρί­ου. Διά­βα­σα επί­σης τη συ­νέ­ντευ­ξη που έδωσε ο Francisco Louçã , ιστο­ρι­κό ηγε­τι­κό στέ­λε­χος του Μπλό­κο της Αρι­στε­ράς, στον Ugo Palheta στην γαλ­λι­κή ιστο­σε­λί­δα Contretemps[1].

Ωστό­σο, με βάση την αδυ­σώ­πη­τη ελ­λη­νι­κή εμπει­ρία, τα μα­θή­μα­τα της οποί­ας τώρα άρ­χι­σαν να γί­νο­νται ευ­ρύ­τε­ρα αντι­λη­πτά στην ευ­ρω­παϊ­κή ρι­ζο­σπα­στι­κή Αρι­στε­ρά, αι­σθά­νο­μαι πως έχω κά­ποια ευ­θύ­νη να απευ­θύ­νω μια συ­ντρο­φι­κή προει­δο­ποί­η­ση στους συ­ντρό­φους της πορ­το­γα­λι­κής ρι­ζο­σπα­στι­κής Αρι­στε­ράς, τόσο στο Μπλό­κο της Αρι­στε­ράς όσο και στο ΚΚ Πορ­το­γα­λί­ας.

Κα­τα­νοώ πως η κα­τά­στα­ση δεν είναι κα­θό­λου απλή για αυ­τούς. Υπάρ­χει τε­ρά­στια πίεση από το εκλο­γι­κό σώμα που κα­τα­ψή­φι­σε την δεξιά κυ­βέρ­νη­ση του Κο­έ­λιο, και αι­σθά­νε­ται ότι έχει κερ­δί­σει τις εκλο­γές, «να δοθεί μια ευ­και­ρία» στους Σο­σια­λι­στές να σχη­μα­τί­σουν κυ­βέρ­νη­ση και να ανα­τρέ­ψουν την προ­σπά­θεια που ενορ­χή­στρω­σε ο πρό­ε­δρος Κα­βά­κο Σίλβα με την πλήρη στή­ρι­ξη της ΕΕ για συ­γκρό­τη­ση μειο­ψη­φι­κής κυ­βέρ­νη­σης της Δε­ξιάς. Είναι επί­σης σαφές ότι μια κυ­βέρ­νη­ση των σο­σια­λι­στών που θα εξαρ­τά­ται από την κοι­νο­βου­λευ­τι­κή στή­ρι­ξη της ρι­ζο­σπα­στι­κής Αρι­στε­ράς και, του­λά­χι­στον τυ­πι­κά, θα είναι δε­σμευ­μέ­νη να αντι­στρέ­ψει έστω κά­ποια από τα μέτρα λι­τό­τη­τας, θα δε­χτεί εξαρ­χής τα πυρά και της ΕΕ και της ντό­πιας άρ­χου­σας τάξης. Σε αυτό το πλαί­σιο, ίσως μπο­ρεί κα­νείς να κα­τα­νο­ή­σει την τα­κτι­κή της «υπο­στή­ρι­ξης χωρίς συμ­με­το­χή» σε μια κυ­βέρ­νη­ση σο­σια­λι­στών πάνω στη βάση μιας κοι­νής συμ­φω­νί­ας η οποία ακυ­ρώ­νε­ται αν πα­ρα­βια­στεί από τους σο­σια­λι­στές.

Ωστό­σο τα ρίσκα είναι με­γά­λα και μου φαί­νο­νται κατά πολύ υπέρ­τε­ρα από τα ανα­με­νό­με­να οφέλη, τα οποία κατά τη γνώμη μου είναι κάτι πα­ρα­πά­νω από υπο­θε­τι­κά. Υπάρ­χουν τρεις δια­στά­σεις που συ­νο­ψί­ζουν αυτήν την εκτί­μη­ση.

1.Πρώ­τον, η ιδέα πως ένα κόμμα σαν το Σο­σια­λι­στι­κό Κόμμα (ΣΚ) θα ήταν έτοι­μο να συ­γκρου­στεί με την ΕΕ και την εγ­χώ­ρια αστι­κή τάξη για να εφαρ­μό­σει κά­ποια, έστω εξαι­ρε­τι­κά με­τριο­πα­θή, μέτρα αντι-λι­τό­τη­τας όπως αυτά που μου φαί­νε­ται απα­ριθ­μεί η προ­γραμ­μα­τι­κή συμ­φω­νία με­τα­ξύ ΣΚ, Μπλό­κο και ΚΚΠ[2], απο­τε­λεί κατά τη γνώμη μου πλή­ρης αυ­τα­πά­τη. Ακόμα κι ένα κόμμα της ρι­ζο­σπα­στι­κής Αρι­στε­ράς όπως ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ, σε μια χώρα που έζησε κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα ασύ­γκρι­τα με­γα­λύ­τε­ρα από αυτά της Πορ­το­γα­λί­ας, απο­δεί­χτη­κε τε­λι­κά ανί­κα­νο να ακο­λου­θή­σει την συ­γκρου­σια­κή τα­κτι­κή που είναι ανα­γκαία για να απο­σπα­στούν ακόμα και οι μι­κρό­τε­ρες «πα­ρα­χω­ρή­σεις». Για να το θέσω πολύ απλά, ακόμα και μια «χα­λά­ρω­ση» της λι­τό­τη­τας είναι ανέ­φι­κτη χωρίς να αντι­με­τω­πι­στεί άμεσα το ζή­τη­μα του χρέ­ους και του ζουρ­λο­μαν­δύα της ευ­ρω­ζώ­νης, και είναι τρελό να φα­ντα­στεί κα­νείς έστω και προς στιγ­μήν ότι το Σο­σια­λι­στι­κό Κόμμα είναι πρό­θυ­μο/έτοι­μο να ακο­λου­θή­σει μια τέ­τοια πο­ρεία (στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ακόμα και το Μπλό­κο και το ΚΚΠ είναι σχε­τι­κά δι­στα­κτι­κά σε αυτά τα δύο ζη­τή­μα­τα). Δεν είναι τυ­χαίο εξ’άλ­λου ότι στο «κοινό πρό­γραμ­μα» ΣΚ και Αρι­στε­ράς δεν υπάρ­χει καμ­μία ανα­φο­ρά στο θέμα του χρέ­ους, ενώ οι ηγέ­τες των Σο­σια­λι­στών δη­λώ­νουν σε όλους τους τό­νους ότι η συμ­φω­νία με την Αρι­στε­ρά δεν θέτει υπό αί­ρε­ση τις «ευ­ρω­παϊ­κές δε­σμεύ­σεις της Πορ­το­γα­λί­ας».

2. Δεύ­τε­ρον, η ελ­λη­νι­κή εμπει­ρία έδει­ξε επί­σης ότι δεν υπάρ­χει εν­διά­με­σος δρό­μος ανά­με­σα στην μέχρι το τέλος σύ­γκρου­ση και την συν­θη­κο­λό­γη­ση. Και αυτό δεν αφορά κά­ποια ρι­ζο­σπα­στι­κά αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κά αι­τή­μα­τα, αλλά το πολύ με­τριο­πα­θές πρό­γραμ­μα με το οποίο ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ κέρ­δι­σε τις εκλο­γές το 2015. Ακόμα και η ση­με­ρι­νή κυ­βέρ­νη­ση ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ, που υπέ­γρα­ψε ένα επαί­σχυ­ντο τρίτο μνη­μό­νιο και έχει δε­σμευ­τεί στην εφαρ­μο­γή του, είναι απο­λύ­τως ανί­κα­νη να απο­σπά­σει την πα­ρα­μι­κρή πα­ρα­χώ­ρη­ση από την ΕΕ σε ζη­τή­μα­τα όπως μια απο­λύ­τως μί­νι­μουμ και ανε­παρ­κή προ­στα­σία των κα­τοι­κιών από τις τρά­πε­ζες. Οι «θε­σμοί» της ΕΕ θα έχουν ακόμα μι­κρό­τε­ρη διά­θε­ση να φα­νούν επιει­κείς με μια κυ­βέρ­νη­ση σο­σια­λι­στών που θα εξαρ­τά­ται από την κοι­νο­βου­λευ­τι­κή στή­ρι­ξη από το Μπλό­κο και το ΚΚΠ και ειναι βέ­βαιο ότι θα επα­να­φέ­ρουν με την μία ή την άλλη μορφή τους εκ­βια­σμούς στους οποί­ους υπέ­βα­λαν την πρώτη κυ­βέρ­νη­ση ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ.

3. Φυ­σι­κά η πα­ρο­χή κοι­νο­βου­λευ­τι­κής στή­ρι­ξης σε μια κυ­βέρ­νη­ση χωρίς να συμ­με­τέ­χεις σε αυτήν ενέ­χει λι­γό­τε­ρους κιν­δύ­νους από την πλήρη έντα­ξη σε αυτήν. Είναι κα­τ’αρ­χήν εφι­κτό να απο­σύ­ρεις τη στή­ρι­ξή αν αυτή η κυ­βέρ­νη­ση πα­ρα­βιά­σει κά­ποιες «κόκ­κι­νες γραμ­μές, αν και η εμπει­ρία δεί­χνει πως ο προσ­διο­ρι­σμός αυτών των «κόκ­κι­νων γραμ­μών» δεν είναι κα­θό­λου απλή υπό­θε­ση. Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση, είναι πολύ πι­θα­νό ότι η ηγε­σία του ΣΚ θα χρη­σι­μο­ποι­ή­σει τη συμ­φω­νία με το Μπλό­κο και το ΚΚΠ με τον ίδιο τρόπο που αντι­με­τώ­πι­σε ο Τσί­πρας την αρι­στε­ρή πτέ­ρυ­γα του δικού του κόμ­μα­τος όταν μπήκε στο κα­θο­δι­κό σπι­ράλ υπο­χω­ρή­σε­ων που έστρω­νε το δρόμο στην συν­θη­κο­λό­γη­ση. Δη­λα­δή προ­βαί­νο­ντας σε ένα διαρ­κή εκ­βια­σμό με το επι­χεί­ρη­μα «μην τολ­μή­σε­τε να ρί­ξε­τε την πρώτη αρι­στε­ρή κυ­βέρ­νη­ση της χώρας». Και αυτός ο υπο­λο­γι­σμός απο­δεί­χθη­κε σω­στός: κα­τά­φε­ρε να πα­γι­δεύ­σει την αρι­στε­ρά του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ έως ώτου ήταν με μια έν­νοια «πολύ αργά», δη­λα­δή μέχρι εκεί­νο το ση­μείο που η απο­χώ­ρη­ση από την κυ­βέρ­νη­ση είχε με­γά­λο κό­στος για την αρι­στε­ρή αντι­πο­λί­τευ­ση ενώ ήταν πλέον δια­χει­ρί­σι­μη για εκεί­νον.

Για να ανα­τρέ­ξου­με και σε ένα προη­γού­με­νο ανά­λο­γο πα­ρά­δειγ­μα της γει­το­νι­κής Ιτα­λί­ας, η εμπει­ρία της «στή­ρι­ξης χωρίς συμ­με­το­χή» που πα­ρεί­χε η Κομ­μου­νι­στι­κή Επα­νί­δρυ­ση στην πρώτη «κε­ντρο­α­ρι­στε­ρή» κυ­βέρ­νη­ση Πρό­ντι (1996-98), μια στή­ρι­ξη που απο­σύρ­θη­κε μετά από 2 χρό­νια, έδει­ξε επί­σης ότι ο «εξ’α­ρι­στε­ρών» «μι­κρός εταί­ρος» έχει πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρα να χάσει σε μια τέ­τοια συμ­μα­χία απ’ό­τι η κε­ντρι­κή, και κατά πολύ υπέρ­τε­ρη,δύ­να­μη της «με­τριο­πα­θούς αρι­στε­ράς».

Ει­δι­κά όσον αφορά το Μπλό­κο της Αρι­στε­ράς, στο οποίο νιώθω προ­σω­πι­κά πιο κοντά, νο­μί­ζω πως αυτή η κί­νη­ση αντι­φά­σκει με την κα­θα­ρό­τη­τα με την οποία οι σύ­ντρο­φοι έβγα­λαν συ­μπε­ρά­σμα­τα από την ελ­λη­νι­κή τρα­γω­δία και άλ­λα­ξαν τη θέση τους για το ευρώ –ένα ζή­τη­μα το οποίο το­νί­στη­κε στις πα­ρεμ­βά­σεις και της Μα­ριά­να Μορ­τά­γκουα και του Φραν­τσί­σκο Λουσά που ανα­φέρ­θη­καν πα­ρα­πά­νω. Ο Λουσά δη­λώ­νει χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά ότι «η ελ­λη­νι­κή κρίση έδει­ξε ότι η ανα­διάρ­θρω­ση του χρέ­ους είναι αδύ­να­τη αν δεν είσαι έτοι­μος να φύ­γεις από το ευρώ». Σε ένα εξαι­ρε­τι­κό της άρθρο, που δη­μο­σιεύ­τη­κε αρ­χι­κά στο Jacobin και με­τα­φρά­στη­κε στα ελ­λη­νι­κά στο Rednotebook[3], το στέ­λε­χος του Μπλό­κο Catarina Príncipe είχε διε­ξο­δι­κά ανα­λύ­σει πως η εμπει­ρία της συν­θη­κο­λό­γη­σης του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ είχε οδη­γή­σει σε αι­σθη­τή με­τα­τό­πι­ση της μέχρι πρό­τι­νος έντο­να «ευ­ρω­παϊ­στι­κής» προ­σέγ­γι­ση του κόμ­μα­τος, μια με­τα­τό­πι­ση που επι­βρα­βεύ­τη­κε από τους πορ­το­γά­λους εκλο­γείς.

Η δια­τύ­πω­ση δια­φω­νιών με συ­ντρό­φους που πα­λεύ­ουν σε μια άλλη χώρα είναι πάντα ένα πολύ λεπτό ζή­τη­μα. Πολύ φο­βά­μαι όμως πως η πορ­το­γα­λι­κή ρι­ζο­σπα­στι­κή Αρι­στε­ρά μπαί­νει σε ένα μο­νο­πά­τι που θα κα­τα­λή­ξει στην κα­τα­σπα­τά­λη­ση του πο­λύ­τι­μου πο­λι­τι­κού κε­φα­λαί­ου που με τόσο κόπο κα­τά­φε­ρε να συ­γκε­ντρώ­σει τα τε­λευ­ταία χρό­νια. Η έκτα­ση της συ­ντρι­βής που υπέ­στη ο ελ­λη­νι­κός λαός και η Αρι­στε­ρά της χώρας μου, καθώς και το προ­σω­πι­κό με­ρί­διο ευ­θύ­νης που μου ανα­λο­γεί σ’αυ­τό το εγ­χεί­ρη­μα, με υπο­χρε­ώ­νουν να ανα­λά­βω το ρίσκο να το­πο­θε­τη­θώ δη­μό­σια.

Ευ­χό­με­νος φυ­σι­κά, όπως και όταν έγρα­φα για τον ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ και την ελ­λη­νι­κή συ­γκυ­ρία τους τε­λευ­ταί­ους μήνες, να απο­δει­χθεί ότι κάνω λάθος.



Λον­δί­νο 9 Νο­εμ­βρί­ου 2015





[1]http://​www.​contretemps.​eu/​interviews/​nouvelle-situation-politique-portugal-entretien-francisco-lou%C3%A7%C3%A3

[2]Μια πε­ρί­λη­ψη στα αγ­γλι­κά του προ­γράμ­μα­τος εδώ http://​www.​esquerda.​net/​en/​artigo/​left-wing-agreement-increases-incomes-and-ends-privatisations/​39472Τα βα­σι­κά μέτρα είναι η στα­δια­κή απο­κα­τά­στα­ση κα­τώ­τε­ρου μι­σθού και κά­ποιων κοι­νω­νι­κών επι­δο­μά­των στα προ-Μνη­μο­νί­ων επί­πε­δα, η κα­τάρ­γη­ση ορι­σμέ­νων μέ­τρων υπερ­φο­ρο­λό­γη­σης των χα­μη­λών ει­σο­δη­μά­των και μέτρα με­τα­ρύθ­μι­σης του φο­ρο­λο­γι­κού συ­στή­μα­τος και πά­γω­μα των ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σε­ων με επα­να­φο­ρά στο δη­μό­σιο του νερού.

[3]http://​rednotebook.​gr/​2015/​10/​gia-tis-ekloges-ke-tin-epomeni-mera-stin-portogalia-tis-katarina-prinsipe/​