Πώς Κυριάρχησε η Δύση: Μια συνέντευξη του Γιώργου Σουβλή με τον Alexander Anievas

Ο Alexander Anievas είναι επίκουρος καθηγητής στο τμήμα πολιτικών επιστημών του πανεπιστήμιου του Κονέκτικατ και ο Γιώργος Σουβλής είναι υποψήφιος διδάκτορας Ιστορίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Φλωρεντίας και συνεργάτης διαφόρων μπλογκ και περιοδικών (Jacobin, ROAR, Salvage).

ΓΣ: Θα ήθε­λες να μας συ­στη­θείς, εστιά­ζο­ντας στις ση­μα­ντι­κό­τε­ρες ακα­δη­μαϊ­κές και πο­λι­τι­κές σου εμπει­ρί­ες;
ΑΑ: Νο­μί­ζω ότι τα πρώτα βι­βλία που πραγ­μα­τι­κά με ει­σή­γα­γαν στην πο­λι­τι­κή ήταν Οι Ανοι­χτές Φλέ­βες της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής του Εντουάρ­ντο Γκα­λέ­α­νο και το Σκο­τώ­νο­ντας την Ελ­πί­δα του Ουί­λιαμ Μπλουμ, τα οποία διά­βα­σα λίγο καιρό μετά την απο­φοί­τη­σή μου από το λύ­κειο. Η ανά­γνω­ση αυτών των βι­βλί­ων άνοι­ξε την πόρτα σε μια ιστο­ρία, για την οποία ως τότε δε γνώ­ρι­ζα τί­πο­τα. Ξέ­ρε­τε, με­γα­λώ­νο­ντας κα­νείς στις Ηνω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες, δε μα­θαί­νει για τη μακρά και πο­λύ­πα­θη ιστο­ρία του αμε­ρι­κά­νι­κου ιμπε­ρια­λι­σμού ανά τον κόσμο· υπο­τί­θε­ται ότι η Αμε­ρι­κή ήταν μια δύ­να­μη του “καλού” και της στα­θε­ρό­τη­τας σε πα­γκό­σμια κλί­μα­κα, όπως μα­θαί­νει κα­νείς στο σχο­λείο. Φυ­σι­κά, η ανά­γνω­ση αυτών των βι­βλί­ων (με­τα­ξύ πολ­λών άλλων στη συ­νέ­χεια) μου άνοι­ξε του­λά­χι­στον τα μάτια. Ώθηση για τη με­λέ­τη της ιστο­ρί­ας των αμε­ρι­κα­νι­κών εξω­τε­ρι­κών επεμ­βά­σε­ων απο­τέ­λε­σαν οι εκτε­τα­μέ­νες συ­ζη­τή­σεις μου με τον Θείο μου (Ralph Anievas) σχε­τι­κά με τη χά­ρα­ξη της αμε­ρι­κα­νι­κής διε­θνούς πο­λι­τι­κής στη διάρ­κεια του 20ού αιώνα. Πραγ­μα­τι­κά, με έφερε σε επαφή με μια ιστο­ρία που αγνο­ού­σα. Δεν ήμουν πολύ καλός μα­θη­τής, ενώ με την πο­λι­τι­κή δεν είχα ιδιαί­τε­ρη σχέση. Με εν­διέ­φε­ρε όμως η ιστο­ρία και ο θείος μου γνώ­ρι­ζε πολλά σχε­τι­κά: είχε σπου­δά­σει Διε­θνείς Σχέ­σεις σε με­τα­πτυ­χια­κό επί­πε­δο, δί­δα­ξε για λίγο ως βοη­θός, και είναι γε­νι­κά άν­θρω­πος της δια­νό­η­σης. Άσκη­σε συ­νε­πώς με­γά­λη επιρ­ροή στην πρώ­ι­μη δια­νοη­τι­κή και πο­λι­τι­κή μου εξέ­λι­ξη.

Η άλλη κομ­βι­κή στιγ­μή για τη δια­μόρ­φω­ση της πο­λι­τι­κής και δια­νοη­τι­κής μου πο­ρεί­ας ήταν οι κα­θο­δη­γού­με­νοι από τις ΗΠΑ πό­λε­μοι στο Αφ­γα­νι­στάν και το Ιράκ κι οι εμπει­ρί­ες μου στο αντι­πο­λε­μι­κό κί­νη­μα. Ήρθα στο Λον­δί­νο για τις προ­πτυ­χια­κές μου σπου­δές αμέ­σως μετά το χτύ­πη­μα της 9/11. Εκεί­νον τον καιρό, θα πε­ριέ­γρα­φα κατά πάσα πι­θα­νό­τη­τα τον εαυτό μου ως “δη­μο­κρα­τι­κό σο­σια­λι­στή” (στην ουσία σο­σιαλ­δη­μο­κρά­τη), με εν­δια­φέ­ρον για την Κρι­τι­κή Θε­ω­ρία της Σχο­λής της Φραν­κφούρ­της, με την οποία ήρθα σε επαφή λίγο μετά την έναρ­ξη των προ­πτυ­χια­κών μου σπου­δών. Ήμουν ενα­ντί­ον της επέμ­βα­σης στο Αφ­γα­νι­στάν, αλλά δεν είχα εμπλα­κεί ακόμα στην πο­λι­τι­κή τότε. Όμως, καθώς το αντι­πο­λε­μι­κό κί­νη­μα άρ­χι­σε να ανα­πτύσ­σε­ται πριν την έναρ­ξη του πο­λέ­μου στο Ιράκ, άρ­χι­σα να συμ­με­τέ­χω σε δια­δη­λώ­σεις, πο­λι­τι­κές συ­να­ντή­σεις και τα σχε­τι­κά. Ήταν πραγ­μα­τι­κά μια εμπει­ρία που με ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­σε, καθώς οι άν­θρω­ποι που άκου­γα να μι­λά­νε ανοι­χτά ενα­ντί­ον του πο­λέ­μου και με τους οποί­ους συμ­φω­νού­σα πιο πολύ έτει­ναν στον μαρ­ξι­σμό, γε­γο­νός που πυ­ρο­δό­τη­σε το εν­δια­φέ­ρον μου να δια­βά­σω τους κλα­σι­κούς: Μαρξ. Έν­γκελς, Λένιν, Μπου­χά­ριν, Λού­ξε­μπουργκ, Τρό­τσκι, Λού­κατς, Γκράμ­σι, κλπ. Η βι­βλιο­γρα­φία, επί­σης, για τον Νέο Ιμπε­ρια­λι­σμό (π.χ. Χάρ­βεϋ, Γκό­ουαν, Καλ­λί­νι­κος, κλπ.), που πυ­ρο­δο­τή­θη­κε από τον Ιρα­κι­νό Πό­λε­μο, με επη­ρέ­α­σε πολύ εκεί­νη την πε­ρί­ο­δο. Την ίδια εποχή με­λε­τού­σα τη ρω­σι­κή και σο­βιε­τι­κή ιστο­ρία και με συ­νε­πή­ρε η Μπολ­σε­βι­κι­κή Επα­νά­στα­ση και οι λόγοι του εκ­φυ­λι­σμού της. Για καλή μου τύχη, ο κα­θη­γη­τής μου σε ένα από τα σε­μι­νά­ρια, o Gonzo Pozo-Martin,ήταν μαρ­ξι­στής, κι εν­θάρ­ρυ­νε το εν­δια­φέ­ρον μου για το θέμα, και τον μαρ­ξι­σμό γε­νι­κό­τε­ρα, σε με­γά­λο βαθμό. Το εν­δια­φέ­ρον μου για τις κοι­νω­νιο­λο­γι­κές συ­νέ­πειες των διε­θνών σχέ­σε­ων, που αρ­γό­τε­ρα θα γί­νο­νταν επί­κε­ντρο της έρευ­νάς μου, πι­θα­νόν να πή­γα­σε από τη με­λέ­τη της Μπολ­σε­βι­κι­κής Επα­νά­στα­σης και τις άμε­σες συ­νέ­πειές της. Διότι όποιοι και να ήταν οι λόγοι που συ­νέ­βα­λαν στον εκ­φυ­λι­σμό και την ακό­λου­θη στα­λι­νι­κή αντε­πα­νά­στα­ση ενα­ντί­ον της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης, ήταν ξε­κά­θα­ρα οι επι­πτώ­σεις του “διε­θνούς” ιμπε­ρια­λι­σμού, και ιδιαί­τε­ρα του “δυ­τι­κού”, εκεί­νες που συ­νέ­βα­λαν πε­ρισ­σό­τε­ρο.



ΓΣ: Το πεδίο ει­δί­κευ­σής σου είναι οι Διε­θνείς Σχέ­σεις. Πριν λίγα χρό­νια έγρα­ψες ένα άρθρο με θέμα τη σχέση του πε­δί­ου με τον μαρ­ξι­σμό, υπό τον τίτλο “Η ανα­γέν­νη­ση του ιστο­ρι­κού υλι­σμού στη θε­ω­ρία των διε­θνών σχέ­σε­ων”. Θα μπο­ρού­σες να ιστο­ρι­κο­ποι­ή­σεις αυτήν την ανα­γέν­νη­ση; Πότε έλαβε χώρα;



ΑΑ: Αυτό το άρθρο ήταν η ει­σα­γω­γή για ένα βι­βλίο που επι­με­λή­θη­κα, το Marxism and World Politics (2010). Νο­μί­ζω ότι οι λόγοι ανα­νέ­ω­σης της μαρ­ξι­στι­κής σκέ­ψης εντός των ΔΣ ήταν σε με­γά­λο βαθμό απο­τέ­λε­σμα κά­ποιων εξε­λί­ξε­ων που ανέ­φε­ρα πα­ρα­πά­νω: συ­γκε­κρι­μέ­να, η επο­νο­μα­ζό­με­νη επι­στρο­φή του αμε­ρι­κά­νι­κου ιμπε­ρια­λι­σμού που εκ­προ­σω­πού­σαν οι πό­λε­μοι στο Αφ­γα­νι­στάν και το Ιράκ και, γε­νι­κό­τε­ρα, η εμ­φα­νής αλ­λα­γή στη χά­ρα­ξη της διε­θνούς πο­λι­τι­κής κατά τη δεύ­τε­ρη θη­τεία του Μπους προς πιο ξε­κά­θα­ρα κα­τα­να­γκα­στι­κές μορ­φές πα­ρεμ­βα­τι­σμού. Προ­φα­νώς, ο αμε­ρι­κά­νι­κος (και “δυ­τι­κός”) ιμπε­ρια­λι­σμός ποτέ δεν εξέ­λει­ψε, παρά τον ντόρο περί των “ει­ρη­νευ­τι­κών” απο­τε­λε­σμά­των της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης στη διάρ­κεια της δε­κα­ε­τί­ας του '90: είναι χρή­σι­μο να θυ­μό­μα­στε ότι η προ­ε­δρία Kλί­ντον ανέ­λα­βε, χωρίς να κη­ρύ­ξει πό­λε­μο, τις πιο έντο­νου στρα­τιω­τι­κού χα­ρα­κτή­ρα επεμ­βά­σεις απ’ ό,τι οποια­δή­πο­τε άλλη αμε­ρι­κα­νι­κή προ­ε­δρία κατά τον 20ό αιώνα. Πα­ρό­λα αυτά, η ανα­ζω­πύ­ρω­ση πιο κραυ­γα­λέ­ων μορ­φών στρα­τιω­τι­κών επεμ­βά­σε­ων εκ μέ­ρους των ΗΠΑ, όπως αυτές των οποί­ων γί­να­με μάρ­τυ­ρες στο Αφ­γα­νι­στάν, το Ιράκ και γε­νι­κό­τε­ρα στον “Πό­λε­μο κατά της Τρο­μο­κρα­τί­ας”, νο­μί­ζω ότι σί­γου­ρα έπαι­ξε ρόλο για την ανα­νέ­ω­ση του εν­δια­φέ­ρο­ντος για μαρ­ξι­στι­κά εμπνευ­σμέ­νες κρι­τι­κές των ΔΣ, ενώ η με­γά­λη ύφεση του 2007-9 επι­τά­χυ­νε αυτήν την τάση.

Φυ­σι­κά, αυτή η τάση δεν ήταν ενιαία. Στην αμε­ρι­κα­νι­κή ακα­δη­μία, εξ όσων γνω­ρί­ζω, ο μαρ­ξι­σμός πα­ρα­μέ­νει στο κρι­τι­κό πε­ρι­θώ­ριο της πει­θαρ­χί­ας, παρά τους πολ­λούς εξαί­ρε­τους μαρ­ξι­στές και μαρ­ξί­στριες ακα­δη­μαϊ­κούς που ερ­γά­ζο­νται στο πεδίο. Αντί­θε­τα, στον Κα­να­δά και το ΗΒ φαί­νε­ται να λαμ­βά­νει χώρα μια ανα­βί­ω­ση της μαρ­ξι­στι­κής θε­ω­ρί­ας των ΔΣ. Στη βρε­τα­νι­κή ακα­δη­μία, με την οποία είμαι πε­ρισ­σό­τε­ρο εξοι­κειω­μέ­νος, αυτή η ανα­βί­ω­ση συ­νέ­βη εν μέρει ενό­ψει της στρο­φής προς πε­ρισ­σό­τε­ρο ιστο­ρι­κο­κοι­νω­νιο­λο­γι­κές μορ­φές ανά­λυ­σης εντός των βρε­τα­νι­κών ΔΣ στις αρχές του 2000 και λόγω της ομά­δας των υπο­ψή­φιων δι­δα­κτό­ρων που προ­έ­κυ­ψε στο LSE υπό την επιρ­ροή του Fred Halliday και άλλων. Μια με­ρί­δα αυτών των υπο­ψή­φιων δι­δα­κτό­ρων ανέ­λα­βε τη συγ­γρα­φή πλή­θους ση­μα­ντι­κών έργων εντασ­σό­με­νων στην πει­θαρ­χία που, επη­ρέ­α­σε και ενέ­πνευ­σε, με­τα­ξύ άλλων, με­τα­γε­νέ­στε­ρους μαρ­ξι­στές και μαρ­ξί­στριες ακα­δη­μαϊ­κούς των ΔΣ όπως εμένα.



ΓΣ: Σε ένα από τα άρθρα σου (“The Uses and Misuses of Uneven and Combined Development”), διεκ­δι­κείς εκ νέου τη χρήση της έν­νοιας της Άνι­σης και Συν­δυα­σμέ­νης Ανά­πτυ­ξης - που ει­σή­χθη αρ­χι­κά από τον Τρό­τσκι στη στρο­φή του 20ού αιώνα - ως χρή­σι­μο ανα­λυ­τι­κό ερ­γα­λείο για τις ΔΣ. Ποια είναι η ση­μα­σία της έν­νοιας αυτής και πώς μπο­ρεί να φανεί χρή­σι­μη στο πεδίο;



AA: Λοι­πόν, σί­γου­ρα δεν ήμουν ο πρώ­τος που επα­να­διεκ­δί­κη­σε την έν­νοια της Άνι­σης και Συν­δυα­σμέ­νης ανά­πτυ­ξης για το πεδίο των ΔΣ - τα εύ­ση­μα πη­γαί­νουν στον Justin Rosenberg που πρώ­τος ει­σή­γα­γε την έν­νοια αυτή ως μία θε­ω­ρία των διε­θνών σχέ­σε­ων στη Διά­λε­ξή του στα πλαί­σια του Βρα­βεί­ου Isaac Deutscher το 1994 με τίτλο “Isaac Deutscher και η Χα­μέ­νη Ιστο­ρία των Διε­θνών Σχέ­σε­ων” (δη­μο­σιευ­μέ­νη έπει­τα στο New Left Review, I/215, 1996) και, πιο συ­στη­μα­τι­κά, στο κεί­με­νό του του 2006 “Γιατί Δεν Υπάρ­χει Διε­θνής Ιστο­ρι­κή Κοι­νω­νιο­λο­γία;” (European Journal of International Relations, 12/3). Το άρθρο που ανα­φέ­ρεις (και γρά­φτη­κε από κοι­νού με τον Jamie Allinson) ήταν σε με­γά­λο βαθμό απά­ντη­ση σε και διά­λο­γος με το έργο του Rosenberg που προ­σπά­θη­σε να χτί­σει πάνω στην ιδέα της Άνι­σης και Συν­δυα­σμέ­νης Ανά­πτυ­ξης του Τρό­τσκι με το να μας εφο­διά­ζει με μια αυ­θε­ντι­κά κοι­νω­νι­κή θε­ω­ρία του “διε­θνούς” (π.χ. πολ­λα­πλές κοι­νω­νί­ες). Τι ακρι­βώς ση­μαί­νει αυτό;

Η θε­με­λια­κή υπό­θε­ση της κλα­σι­κής κοι­νω­νιο­θε­ω­ρη­τι­κής πα­ρά­δο­σης (από τον Καρλ Μαρξ και τον Φέρ­ντι­ναντ Τένις μέχρι τον Εμίλ Ντυρ­κέμ και τον Μαξ Βέ­μπερ) ήταν ότι ο χα­ρα­κτή­ρας της ανά­πτυ­ξης κάθε δε­δο­μέ­νης κοι­νω­νί­ας κα­θο­ρί­ζε­ται από τις εσω­τε­ρι­κές δομές και τους δρώ­ντες της. Ήταν αυτή ακρι­βώς η σύλ­λη­ψη της εσω­τε­ρι­κής ιστο­ρί­ας των κοι­νω­νιών που προ­ώ­θη­σε την ανά­δυ­ση της κοι­νω­νιο­λο­γί­ας (βλέπε, με­τα­ξύ άλλων, Friedrich Tenbruck 1994, ‘Internal History of Society or Universal History’, Theory, Culture, and Society, 11: 75–93). Διότι ενώ οι αλ­λη­λε­πι­δρά­σεις με­τα­ξύ των κοι­νω­νιών μπο­ρεί να μη θε­ω­ρού­νται ασή­μα­ντες εμπει­ρι­κά, δεν απο­τε­λούν ωστό­σο αντι­κεί­με­νο της κοι­νω­νι­κής θε­ω­ρί­ας: δη­λα­δή, το “διε­θνές” πα­ρέ­μει­νε ου­σια­στι­κά ένας εν­δε­χο­με­νι­κός πα­ρά­γο­ντας, εξω­τε­ρι­κός προς τις βα­σι­κές υπο­θέ­σεις της κοι­νω­νι­κής θε­ω­ρί­ας. Κι αυτή η απου­σία οποιασ­δή­πο­τε ου­σια­στι­κής θε­ω­ρη­τι­κής σύλ­λη­ψης του “διε­θνούς” εξα­κο­λου­θεί να υφί­στα­ται ως σή­με­ρα, ενώ ο μαρ­ξι­σμός δεν απο­τε­λεί εξαί­ρε­ση σχε­τι­κά. Ακόμα κι αν η συ­γκε­κρι­μέ­νη μαρ­ξι­στι­κή προ­σέγ­γι­ση εν­νοιο­ποιεί τα κοι­νω­νι­κά συ­στή­μα­τα ως λει­τουρ­γού­ντα πρω­τί­στως είτε στο εγ­χώ­ριο είτε στο πα­γκό­σμιο επί­πε­δο - όπως έκανε ο Πο­λι­τι­κός Μαρ­ξι­σμός και η Ανά­λυ­ση των Πα­γκό­σμιων Συ­στη­μά­των, αντί­στοι­χα - το δί­λημ­μα πα­ρα­μέ­νει το ίδιο. Δου­λεύ­ο­ντας έξω από την εν­νοιο­λό­γη­ση μιας συ­γκε­κρι­μέ­νης κοι­νω­νι­κής δομής (είτε πρό­κει­ται για τη φε­ου­δαρ­χία, τον κα­πι­τα­λι­σμό, τον σο­σια­λι­σμό ή οτι­δή­πο­τε), η θε­ω­ρη­τι­κο­ποί­η­ση του “διε­θνούς” παίρ­νει τη μορφή προ­φα­νώς μιας επα­νε­φεύ­ρε­σης της εγ­χώ­ριας κοι­νω­νί­ας (με κε­φα­λαία γράμ­μα­τα): μια προ­έ­κτα­ση ανα­λυ­τι­κών κα­τη­γο­ριών προ­ερ­χό­με­νων από τη σύλ­λη­ψη της κοι­νω­νί­ας ως ενι­κής μορ­φής. Αντί­στρο­φα, στην πει­θαρ­χία των ΔΣ, το θε­ω­ρη­τι­κό επί­κε­ντρο απο­τε­λεί ακρι­βώς αυτή η διε­θνής διά­στα­ση της κοι­νω­νι­κής ύπαρ­ξης, εκλεί­που­σας σε ποι­κί­λες κοι­νω­νι­κές θε­ω­ρί­ες. Πα­ρό­λα αυτά, οι πο­λι­τι­κές ρε­α­λι­στι­κές θε­ω­ρί­ες των ΔΣ, αντί να αντι­λαμ­βά­νο­νται αυτή τη διε­θνή διά­στα­ση ως δια­κρι­τή αλλά ορ­γα­νι­κή διά­στα­ση του κοι­νω­νι­κού κό­σμου, έκα­ναν το ακρι­βώς αντί­θε­το λάθος από την κλα­σι­κή κοι­νω­νιο­λο­γι­κή πα­ρά­δο­ση: αφαί­ρε­σαν τα κοι­νω­νι­κά-ιστο­ρι­κά συμ­φρα­ζό­με­να του “διε­θνούς”, υπο­στα­σιο­ποιώ­ντας ως εκ τού­του τη γε­ω­πο­λι­τι­κή ως μια άχρο­νη “υπερ-κοι­νω­νι­κή” σφαί­ρα πο­λι­τι­κής εξαι­ρε­τι­κής ισχύ­ος. Έτσι, η ιδέα που λαν­θά­νει πίσω από την έν­νοια του Τρό­τσκι της άνι­σης και συν­δυα­σμέ­νης ανά­πτυ­ξης ως μιας γε­νι­κής θε­ω­ρί­ας της πα­γκό­σμιας ιστο­ρί­ας είναι η δυ­να­τό­τη­τα υπέρ­βα­σης της θε­ω­ρη­τι­κής διά­κρι­σης με­τα­ξύ “κοι­νω­νι­κών” και “γε­ω­πο­λι­τι­κών” τρό­πων εξή­γη­σης, επα­να­θε­ω­ρη­τι­κο­ποιώ­ντας το “διε­θνές” ως αντι­κεί­με­νο της κοι­νω­νι­κής θε­ω­ρί­ας. Επι­πλέ­ον, το κάνει με τέ­τοιον τρόπο ώστε να αφή­νει πε­ρι­θώ­ριο για τη θε­ω­ρη­τι­κή κι εμπει­ρι­κή εν­σω­μά­τω­ση των μη-δυ­τι­κών πηγών, δρώ­ντων και δυ­να­μι­κών που κα­θο­δη­γούν την πα­γκό­σμια ιστο­ρία, διαρ­ρη­γνύ­ο­ντας τον ευ­ρω­κε­ντρι­σμό. Όπως δεί­χτη­κε στο συγ­γραμ­μέ­νο από κοι­νού με τον Kerem Nisancioglu βι­βλίο μας How the West Came to Rule, αυτές οι “εξω-ευ­ρω­παϊ­κές” γε­ω­πο­λι­τι­κές συν­θή­κες και μορ­φές δρά­σης ήταν στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα κομ­βι­κές για τη δη­μιουρ­γία των απαρ­χών του κα­πι­τα­λι­σμού στην Ευ­ρώ­πη και τη “μα­κράς διάρ­κειας ανά­δυ­ση της Δύσης”. Θέ­το­ντας τον δια­φο­ρο­ποι­η­μέ­νο χα­ρα­κτή­ρα της ανά­πτυ­ξης ως τον “πιο γε­νι­κό της νόμο”, η έν­νοια της άνι­σης ανά­πτυ­ξης του Τρό­τσκι πα­ρέ­χει, επο­μέ­νως, ένα ανα­γκαία διόρ­θω­ση για κάθε ενική σύλ­λη­ψη της κοι­νω­νί­ας και για τις οι­κεί­ες μο­νο­γραμ­μι­κές θε­ω­ρή­σεις της ιστο­ρί­ας, οι οποί­ες συ­νι­στούν τη βάση των ευ­ρω­κε­ντρι­κών ερ­μη­νειών. Θέ­το­ντας τον εγ­γε­νώς δια­δρα­στι­κό χα­ρα­κτή­ρα αυτής της πολ­λα­πλό­τη­τας, η συν­δυα­σμέ­νη ανά­πτυ­ξη θέτει με τη σειρά της υπό αμ­φι­σβή­τη­ση τον με­θο­δο­λο­γι­κό εσω­τε­ρι­σμό των ευ­ρω­κε­ντρι­κών προ­σεγ­γί­σε­ων, ενώ η έν­νοια ακρι­βώς του συν­δυα­σμού πε­ρι­γρά­φει ότι δεν υπήρ­ξε ποτέ κά­ποιο κα­θα­ρό ή κα­νο­νι­στι­κό μο­ντέ­λο ανά­πτυ­ξης. Ως τέ­τοια, η θε­ω­ρία της άνι­σης και συν­δυα­σμέ­νης ανά­πτυ­ξης απο­στα­θε­ρο­ποιεί εκ βά­θρων τον με­θο­δο­λο­γι­κό εσω­τε­ρι­σμό και τον ευ­ρω­κε­ντρι­σμό της κοι­νω­νιο­θε­ω­ρη­τι­κής πα­ρά­δο­σης, κα­τα­γρά­φο­ντας θε­ω­ρη­τι­κά τον δια­δρα­στι­κό και πο­λυ­διά­στα­το χα­ρα­κτή­ρα της ανά­πτυ­ξης, απορ­ρί­πτο­ντας πα­ράλ­λη­λα κάθε υπο­στα­σιο­ποι­η­με­νη σύλ­λη­ψη του “οι­κου­με­νι­κού” ως μιας a priori ιδιό­τη­τας μιας εσω­τε­ρι­στι­κά συλ­λη­φθή­σης, ομοιο­γε­νούς ολό­τη­τας (βλέπε, επί­σης, το Recasting Iranian Modernity του Kamran Matin).



ΓΣ: Το έργο σου στη­ρί­ζε­ται ως ένα βαθμό στην πα­ρά­δο­ση του Πο­λι­τι­κού Μαρ­ξι­σμού, ιδιαί­τε­ρα στο έργο του Robert Brenner. Ταυ­τό­χρο­να, τον υπερ­βαί­νει, ανα­κα­τα­σκευά­ζο­ντας ποι­κί­λες πτυ­χές του. Θα μπο­ρού­σες να μας πα­ρου­σιά­σεις με πιο συ­γκε­κρι­μέ­νο τρόπο την κρι­τι­κή σου προς την πα­ρά­δο­ση του Πο­λι­τι­κού Μαρ­ξι­σμού, εστιά­ζο­ντας στη “συ­ζή­τη­ση για τη με­τά­βα­ση” (transition debate) και το ζή­τη­μα της ανά­δυ­σης της Δύσης; Έλαβε χώρα [η με­τά­βα­ση] με δια­φο­ρε­τι­κό τρόπο απ'αυ­τόν που υπέ­δει­ξαν οι συ­γκε­κρι­μέ­νοι δια­νο­ού­με­νοι;



AA: Το πλαί­σιο της ερώ­τη­σής σου είναι εν­δια­φέ­ρον, δε­δο­μέ­νου ότι πράγ­μα­τι το έργο μου έχει επη­ρε­α­στεί από τους δια­νο­ού­με­νους του Πο­λι­τι­κού Μαρ­ξι­σμού, όπως από τον Brenner, τον Teschke, τον Lacher κι άλ­λους, έχει υπάρ­ξει ωστό­σο, γε­νι­κά μι­λώ­ντας, και κρι­τι­κό απέ­να­ντι στην πα­ρά­δο­ση του Πο­λι­τι­κού Μαρ­ξι­σμού. Το έργο του Robert Brenner και της Ellen Wood πραγ­μα­τι­κά προ­κά­λε­σαν αρ­χι­κά το εν­δια­φέ­ρον μου γύρω από τη “συ­ζή­τη­ση για τη με­τά­βα­ση”, είναι επο­μέ­νως κάπως λο­γι­κό το γε­γο­νός ότι απο­τέ­λε­σαν αμ­φό­τε­ροι κε­ντρι­κό αντι­κεί­με­νο κρι­τι­κής και επιρ­ρο­ής. Νο­μί­ζω ότι τα κεί­με­να του Brenner, ει­δι­κά, είναι εξαι­ρε­τι­κά σε πολλά επί­πε­δα – ιδίως τα πιο αρ­χεια­κού και ιστο­ρι­κού χα­ρα­κτή­ρα έργα του, όπως το Merchants and Revolution. Στην “οι­κεία” μου πει­θαρ­χία των ΔΣ, με­ρι­κές από τις πιο συ­ναρ­πα­στι­κές με­λέ­τες που δη­μο­σιεύ­τη­καν τις τε­λευ­ταί­ες δύο δε­κα­ε­τί­ες ανή­κουν σε Πο­λι­τι­κούς Μαρ­ξι­στές. Τα κεί­με­να του Charlie Post με θέμα τη με­τά­βα­ση στον κα­πι­τα­λι­σμό στις ΗΠΑ ήταν κατά τη γνώμη μου πρω­το­πο­ρια­κά.

Έτσι, στο βι­βλίο που συ­νέ­γρα­ψα από κοι­νού [με τον Kerem Nisancioglu], κά­νου­με χρήση μιας σει­ράς κομ­βι­κών εν­νοιών του Πο­λι­τι­κού Μαρ­ξι­σμού (συ­γκε­κρι­μέ­να, των “νόμων ανα­πα­ρα­γω­γής” του Brenner και της “γε­ω­πο­λι­τι­κής συσ­σώ­ρευ­σης”). Αξιο­ποιού­με, επί­σης, ορι­σμέ­νες όψεις της εξή­γη­σης του Brenner για τη με­τά­βα­ση στον κα­πι­τα­λι­σμό, όπως για πα­ρά­δειγ­μα την εστί­α­σή του στην Ολ­λαν­δία και την Αγ­γλία ως τα δύο κράτη στα οποία πα­γιώ­θη­καν πλή­ρως οι κα­πι­τα­λι­στι­κές κοι­νω­νι­κές σχέ­σεις, και στη ση­μα­σία του ιδιαί­τε­ρα ομοιο­γε­νούς χα­ρα­κτή­ρα της άρ­χου­σας τάξης της τε­λευ­ταί­ας κατά τη με­τά­βα­ση (πα­ρέ­χου­με, ωστό­σο, δια­φο­ρε­τι­κή εξή­γη­ση για το σχε­τι­κό θέμα).

Αλλά, όπως ανέ­φε­ρα πα­ρα­πά­νω, ασκού­με επί­σης κρι­τι­κή στις εξη­γή­σεις του Πο­λι­τι­κού Μαρ­ξι­σμού σχε­τι­κά με τη με­τά­βα­ση, ει­δι­κά σε σχέση με την από­λυ­τα “εσω­τε­ρι­στι­κή” εξή­γη­ση της ανά­δυ­σης του κα­πι­τα­λι­σμού, η οποία επι­κε­ντρώ­νε­ται απο­κλει­στι­κά στην αγ­γλι­κή ύπαι­θρο. Ισχυ­ρι­ζό­μα­στε ότι αυτό το είδος εσω­τε­ρι­στι­κής προ­σέγ­γι­σης, από με­θο­δο­λο­γι­κή άποψη, δεν είναι τόσο λα­να­θα­σμέ­νο, όσο ατε­λές. Διότι, όπως κα­τα­δει­κνύ­ου­με και στον ρου του κει­μέ­νου, οι απαρ­χές του κα­πι­τα­λι­σμού στην Αγ­γλία (όπως και στις Κάτω Χώρες) ήταν θε­με­λιω­δώς ρι­ζω­μέ­νες εντός “εξω-ευ­ρω­παϊ­κών” επι­κα­θο­ρι­σμέ­νων πα­ρα­γό­ντων και μορ­φών δρά­σης και προ­ϋ­πέ­θε­ταν αυ­τούς του πα­ρά­γο­ντες και τις μορ­φές δρά­σης.

Για να σας δώσω ορι­σμέ­να πα­ρα­δείγ­μα­τα: για να κα­τα­νο­ή­σει κα­νείς τόσο τους λό­γους της γε­νι­κευ­μέ­νης κρί­σης της ευ­ρω­παϊ­κής φε­ου­δαρ­χί­ας κατά τον 14ο αιώνα, όσο και τους πα­ρά­γο­ντες που εξη­γούν την ικα­νό­τη­τα των δυ­τι­κών ευ­ρω­παϊ­κών κοι­νω­νιών να ξε­φύ­γουν τότε απ' αυτήν την κρίση, πραγ­μα­το­ποιώ­ντας τα πρώτα βή­μα­τα προς τον κα­πι­τα­λι­σμό, πρέ­πει να λάβει κα­νείς υπόψη, όπως κά­νου­με κι εμείς στο Κε­φά­λαιο 3, τις ευ­ρύ­τε­ρες γε­ω­πο­λι­τι­κές και οι­κο­νο­μι­κές σχέ­σεις που σφυ­ρη­λα­τή­θη­καν στην ευ­ρα­σια­τι­κή πε­ριο­χή με την εξά­πλω­ση της Μογ­γο­λι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Διότι η κα­θιέ­ρω­ση της Μογ­γο­λι­κής Ει­ρή­νης (Pax Mongolica) είχε ως απο­τέ­λε­σμα την ει­σα­γω­γή των Ευ­ρω­παί­ων δρώ­ντων σε ένα ανα­δυό­με­νο “πα­γκό­σμιο σύ­στη­μα”, αυ­ξα­νό­με­να πυ­κνών δια­κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων. Κι η άμεση συ­νέ­πεια της ανά­μει­ξης της Ευ­ρώ­πης στη Μογ­γο­λι­κή Ει­ρή­νη ήταν η αυ­ξη­μέ­νη έκ­θε­ση σε τε­χνι­κές εξε­λί­ξεις και ιδέες που εγκαι­νιά­στη­καν από την επι­στη­μο­νι­κά πιο προηγ­μέ­νη Ασία. Ενώ αυτά συ­νέ­βα­λαν σε μια σειρά εξε­λί­ξε­ων στην Ευ­ρώ­πη, η Μογ­γο­λι­κή Ει­ρή­νη απο­δεί­χθη­κε φο­ρέ­ας όχι μόνο κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων και τε­χνο­λο­γιών, αλλά και ασθε­νειών. Ο Μαύ­ρος Θά­να­τος, και οι συ­να­κό­λου­θες δη­μο­γρα­φι­κές ανα­κα­τα­τά­ξεις, οι οποί­ες οδή­γη­σαν την ευ­ρω­παϊ­κή φε­ου­δαρ­χία σε κρίση, προ­ήλ­θαν ευ­θέ­ως απ' αυτήν τη διευ­ρυ­μέ­νη σφαί­ρα δια-κοι­νω­νι­κώ­αλ­λη­λε­πι­δρά­σε­ων. Δεί­χνου­με στη συ­νέ­χεια στο Κε­φά­λαιο 4 ότι οι με­τέ­πει­τα δια­φο­ρε­τι­κές κα­τευ­θύν­σεις που προ­έ­κυ­ψαν εντός της Ευ­ρώ­πης ήταν προ­ϊ­όν του αντα­γω­νι­σμού με­τα­ξύ των υπερ­δυ­νά­με­ων της Οθω­μα­νι­κής και της Αψ­βουρ­για­νής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Μέσω διαρ­κούς στρα­τιω­τι­κής πί­ε­σης στη διάρ­κεια του μα­κρού 16ου αιώνα, οι Οθω­μα­νοί υπο­νό­μευ­σαν πε­ραι­τέ­ρω τα υπάρ­χο­ντα κέ­ντρα ισχύ­ος της φε­ου­δαρ­χι­κής άρ­χου­σας τάξης – όπως τον πα­πι­σμό, την Αψ­βουρ­για­νή Αυ­το­κρα­το­ρία, τις ιτα­λι­κές πό­λεις-κρά­τη – ενώ υπο­στή­ρι­ξαν νέες αντι-ηγε­μο­νι­κές δυ­νά­μεις, όπως τους Προ­τε­στά­ντες, τους Γάλ­λους και τους Ολ­λαν­δούς. Οι Οθω­μα­νοί έδρα­σαν επί­σης ως κέ­ντρο γε­ω­πο­λι­τι­κής βα­ρύ­τη­τας, ελ­κύ­ο­ντας τους στρα­τιω­τι­κούς πό­ρους των Αψ­βούρ­γων στη Με­σο­γεια­κή και Κε­ντρο­α­να­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη. Αυτό με τη σειρά του πα­ρεί­χε τον δο­μι­κό γε­ω­πο­λι­τι­κό χώρο που απο­δεί­χθη­κε ζω­τι­κής ση­μα­σί­ας για την ικα­νό­τη­τα της Ολ­λαν­δί­ας και της Αγ­γλί­ας να εμπλα­κούν σε πρα­κτι­κές οι­κο­δό­μη­σης μο­ντέρ­νου κρά­τους και να ανα­πτυ­χθούν με τον ολο­έ­να και πε­ρισ­σό­τε­ρο διευ­ρυ­νό­με­νο κα­πι­τα­λι­στι­κό τρό­πος πα­ρα­γω­γής – σχε­τι­κά με την προ­α­να­φερ­θεί­σα δια­δι­κα­σία, θυ­μη­θεί­τε εδώ την Ολ­λαν­δι­κή Επα­νά­στα­ση. Ει­δι­κά σε σχέση με την αγ­γλι­κή κα­τά­στα­ση, οι Οθω­μα­νοί δη­μιούρ­γη­σαν ακού­σια μια συν­θή­κη γε­ω­πο­λι­τι­κής “απο­μό­νω­σης”, η οποία συ­νέ­βα­λε απευ­θεί­ας στον ασυ­νή­θι­στα ενο­ποι­η­μέ­νο χα­ρα­κτή­ρα της αγ­γλι­κής άρ­χου­σας τάξης και, στη συ­νέ­χεια, στην ικα­νό­τη­τά της να πε­ρι­φρά­ζει και έτσι να διευ­ρύ­νει τις γαίες της. Αυτή η δια­δι­κα­σία πρω­ταρ­χι­κής συσ­σώ­ρευ­σης στην αγ­γλι­κή ύπαι­θρο που δη­μιούρ­γη­σε κα­πι­τα­λι­στι­κές σχέ­σεις πα­ρα­γω­γής, την οποία ο Brenner και η Wood τόσο πε­ρί­τε­χνα εξε­τά­ζουν, ήταν επο­μέ­νως άμεσα συν­δε­δε­μέ­νη με τη γε­ω­πο­λι­τι­κή απει­λή της Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Ταυ­τό­χρο­να, η οθω­μα­νι­κή κυ­ριαρ­χία στη Με­σό­γειο και σε χερ­σαί­ους δρό­μους της Ασίας συ­νέ­δρα­με στo να πιε­στούν τα βο­ρειο­δυ­τι­κά ευ­ρω­παϊ­κά κράτη προς μια συ­νο­λι­κά νέα, πα­γκό­σμια σφαί­ρα δρα­στή­ριο­τη­τας – τον Ατλα­ντι­κό – γε­γο­νός κα­θο­ρι­στι­κό για την πο­ρεία των Άγ­γλων και των Ολ­λαν­δών, καθώς πα­γιώ­θη­καν σε ξε­κά­θα­ρα κα­πι­τα­λι­στι­κά κράτη.

Πράγ­μα­τι, όπως εξε­τά­ζου­με στο Κε­φά­λαιο 5, ήταν η λε­η­λα­σία των αμε­ρι­κα­νι­κών πηγών από τους Ευ­ρω­παί­ους αποι­κιο­κρά­τες που ενέ­τει­νε την ήδη ανα­δυό­με­νη από­κλι­ση ανά­με­σα στη φε­ου­δαρ­χία των Ιβη­ρι­κών Αυ­το­κρα­το­ριών και των πρώ­ι­μων κα­πι­τα­λι­σμών αυτών των βο­ρειο­δυ­τι­κών ευ­ρω­παϊ­κών κοι­νω­νιών. Συ­γκε­κρι­μέ­να, ισχυ­ρι­ζό­μα­στε ότι η εξέ­λι­ξη του κα­πι­τα­λι­σμού στην Αγ­γλία ήταν εξαρ­τη­μέ­νη από τη διευ­ρυ­μέ­νη σφαί­ρα οι­κο­νο­μι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας που προ­σέ­φε­ρε ο Ατλα­ντι­κός. Διότι μέσω του κοι­νω­νιο­λο­γι­κού συν­δυα­σμού της αμε­ρι­κα­νι­κής γης, της ερ­γα­σί­ας των αφρι­κα­νών σκλά­βων και του αγ­γλι­κού εμπο­ρι­κού κε­φα­λαί­ου μπό­ρε­σαν τε­λι­κά να αρ­θούν τα όρια του αγ­γλι­κού αγρο­τι­κού κα­πι­τα­λι­σμού. Η με­γε­θυ­μέ­νη σφαί­ρα κυ­κλο­φο­ρί­ας, εξα­σφα­λι­ζό­με­νη από το δια­τλα­ντι­κό τρι­γω­νι­κό εμπό­ριο, προ­σέ­φε­ρε όχι μόνο ευά­ριθ­μες ευ­και­ρί­ες για τους Βρε­τα­νούς κα­πι­τα­λι­στές, προ­κει­μέ­νου να επε­κτεί­νουν το πεδίο δρα­στη­ριο­τή­των τους, αλλά κι ο συν­δυα­σμός δια­φο­ρε­τι­κών ερ­γα­σια­κών δια­δι­κα­σιών στον Ατλα­ντι­κό κα­τέ­στη­σε δυ­να­τή την ανα­σύν­θε­ση της ερ­γα­σί­ας στη Βρε­τα­νία μέσω της Βιο­μη­χα­νι­κής Επα­νά­στα­σης. Πα­ρα­τη­ρεί­ται η εκτύ­λι­ξη μια πα­ρό­μοιας (σε καμία όμως πε­ρί­πτω­ση ταυ­τό­ση­μης) κα­τά­στα­σης στην Ολ­λαν­δι­κή Δη­μο­κρα­τία κατά τη διάρ­κεια του 16ου και 17ου αιώνα μέσω των αποι­κιών της στη Νο­τιο­α­να­το­λι­κή Ασία. Η τε­λευ­ταία απο­τέ­λε­σε τον τόπο όπου η Ολ­λαν­δι­κή Εται­ρία Ανα­το­λι­κών Ιν­διών κα­τά­φε­ρε να ξε­πε­ρά­σει την κρίση στον ανε­φο­δια­σμό με εγ­χώ­ρια ερ­γα­τι­κή δύ­να­μη, η οποία απεί­λη­σε με πε­ριο­ρι­σμό την αγρο­τι­κή κα­πι­τα­λι­στι­κή ανά­πτυ­ξη της Ολ­λαν­δί­ας, αξιο­ποιώ­ντας την πρό­σβα­σή της στην τε­ρά­στια πηγή ανε­λεύ­θε­ρης ερ­γα­τι­κής δύ­να­μης στην Ασία (Κε­φά­λαιο 7). Αυτές είναι, λοι­πόν, ορι­σμέ­νες μόνο από τις “εξω-ευ­ρω­παϊ­κές” ιστο­ρι­κές δια­δι­κα­σί­ες και δυ­να­μι­κές, τις οποί­ες αγνό­η­σε η ανά­λυ­ση του Πο­λι­τι­κού Μαρ­ξι­σμού, και σε σχέση με τις οποί­ες ισχυ­ρι­ζό­μα­στε ότι ήταν κρί­σι­μες για τις απαρ­χές και την εξέ­λι­ξη του κα­πι­τα­λι­σμού στην Ευ­ρώ­πη.



ΓΣ: Στη με­λέ­τη σου Κε­φά­λαιο, Κρά­τος, Πό­λε­μος (Capital, the State, and War) εν­νοιο­ποιείς την εποχή του Με­σο­πο­λέ­μου ως εποχή πο­λυ­διά­στα­σης κρί­σης. Θα ήθε­λες να μας μι­λή­σεις γι' αυτό;



ΑΑ: Αυτό που εν­νο­ού­σα με τη σύλ­λη­ψη του Με­σο­πο­λέ­μου ως επο­χής πο­λυ­διά­στα­της κρί­σης ήταν ότι τα θε­με­λιώ­δη χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της διε­θνούς πο­λι­τι­κής της πε­ριό­δου, θε­ω­ρη­μέ­να στην ολό­τη­τά τους, συ­γκρο­τή­θη­καν στη βάση τριών δια­κρι­τών, αλλά τε­μνό­με­νων, συ­γκρου­σια­κών αξό­νων: (1) έναν “κά­θε­το” άξονα, αντι­προ­σω­πευό­με­νο από την τα­ξι­κή σύ­γκρου­ση κε­φα­λαί­ου-ερ­γα­σί­ας· (2) έναν “ορι­ζό­ντιο” άξονα, ο οποί­ος “πιά­νει” τις σχέ­σεις αντα­γω­νι­σμού και αντι­πα­λό­τη­τας ανά­με­σα σε “πολλά κε­φά­λαια”· και, (3) έναν “πλευ­ρι­κό” άξονα, συ­γκρο­τού­με­νο από γε­ω­πο­λι­τι­κές και στρα­τιω­τι­κές αντι­πα­λό­τη­τες με­τα­ξύ κρα­τών εντός του Πα­γκό­σμιου Βορρά και των ποι­κί­λων σχέ­σε­ων κυ­ριαρ­χί­ας κι εκ­με­τάλ­λευ­σης του Πα­γκο­σμί­ου Βορρά επί του Πα­γκό­σμιου Νότου. Απ' αυτήν την άποψη, το βι­βλίο είχε ως στόχο να προ­σφέ­ρει μια ιστο­ρι­κο­κοι­νω­νιο­λο­γι­κή επα­νερ­μη­νεία των αρχών, της φύσης και της δυ­να­μι­κής της επο­χής του με­σο­πο­λέ­μου, στα πλαί­σια της γκραμ­σια­νής έν­νοιας της “ορ­γα­νι­κής κρί­σης”: του συν­δυα­σμού, δη­λα­δή, μιας δο­μι­κής και συ­γκυ­ρια­κής κρί­σης ηγε­μο­νί­ας του κα­πι­τα­λι­σμού, που έλαβε ταυ­τό­χρο­να κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κές (“υλι­κές”) και ιδε­ο­πο­λι­τι­κές (“νοη­τι­κές“) μορ­φές, αρ­θρω­νό­με­νες σε εθνι­κό, διε­θνές, και δια­κρα­τι­κό επί­πε­δο – του τε­λευ­ταί­ου βιω­νό­με­νου στη διάρ­κεια του Με­σο­πο­λέ­μου υπό τη μορφή “τα­ξι­κού πο­λέ­μου”, επι­χει­ρού­με­νου τόσο από τα πάνω όσο και από τα κάτω, που δια­περ­νού­σε τα έθνη-κρά­τη, συ­να­πο­τε­λώ­ντας το διε­θνές σύ­στη­μα. Όπως υπο­στή­ρι­ξα στο βι­βλίο, αυτός ο “πρώ­ι­μος” Ψυ­χρός Πό­λε­μος κατά τη διάρ­κεια του Με­σο­πο­λέ­μου έθεσε ου­σια­στι­κά τις γε­ω­πο­λι­τι­κές κι ιδε­ο­λο­γι­κές συν­θή­κες που οδή­γη­σαν απευ­θεί­ας στον Β' Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο.



ΓΣ: Η μαρ­ξι­κή ανα­λυ­τι­κή κα­τη­γο­ρία της “αστι­κής επα­νά­στα­σης” έχει γίνει ξανά δη­μο­φι­λής υπό το φως νέων με­λε­τών, όπως αυτές του Neil Davidson. Έχει κάτι ακόμα να προ­σφέ­ρει η έν­νοια αυτή στους ιστο­ρι­κούς; Ποιοι είναι οι βα­σι­κοί της πε­ριο­ρι­σμοί και με ποιον τρόπο μπο­ρού­με να ωθή­σου­με την ιστο­ρι­κή έρευ­να με­ρι­κά βή­μα­τα πα­ρα­πέ­ρα;



ΑΑ: Πράγ­μα­τι, πι­στεύω ότι η κα­τη­γο­ρία της “αστι­κής επα­νά­στα­σης” εξα­κο­λου­θεί να απο­τε­λεί ση­μα­ντι­κή ανα­λυ­τι­κή έν­νοια για την κα­τα­νό­η­ση της ανά­δυ­σης και της πα­γί­ω­σης των κα­πι­τα­λι­στι­κών κρα­τών. Και, φυ­σι­κά, το έργο του Neil Davidson υπήρ­ξε σταθ­μός για την επα­να­φο­ρά του τρό­που σκέ­ψης της μαρ­ξι­στι­κής θε­ω­ρί­ας ενά­ντια στη ρε­βι­ζιο­νι­στι­κή ιστο­ριο­γρα­φι­κή επέ­λα­ση των τε­λευ­ταί­ων δε­κα­ε­τιών. Όπως δεί­χνει και η “συ­νε­πειο­κρα­τι­κή” εν­νοιο­λο­γι­κή σύλ­λη­ψη των αστι­κών επα­να­στά­σε­ων, άπαξ επα­να­προ­σα­να­το­λί­σει κα­νείς την ανα­λυ­τι­κή εστί­α­ση μα­κριά από τις συ­γκε­κρι­μέ­νες προ­θέ­σεις ή τη σύν­θε­ση των εμπλε­κό­με­νων στη διερ­γα­σία των επα­να­στά­σε­ων δρώ­ντων, προς τα απο­τε­λέ­σμα­τα τέ­τοιων επα­να­στά­σε­ων για την ανά­δυ­ση και την πα­γί­ω­ση δια­κρι­τών κα­πι­τα­λι­στι­κών κρα­τών (τα οποία συλ­λαμ­βά­νο­νται, μέσες άκρες, ως κυ­ρί­αρ­χοι (sovereign) τόποι κα­πι­τα­λι­στι­κής συσ­σώ­ρευ­σης), τότε η έν­νοια αυτή είναι πράγ­μα­τι ανε­κτί­μη­τη. Aυτό με τη σειρά του αλ­λά­ζει το πε­ριε­χό­με­νο της έν­νοιας αυτής, από την τάξη που διε­ξά­γει την επα­νά­στα­ση προς τα απο­τε­λέ­σμα­τα που έχει η επα­νά­στα­ση για την προ­ώ­θη­ση ή/και την πα­γί­ω­ση μιας κα­πι­τα­λι­στι­κής κρα­τι­κής μορ­φής, η οπόια με τη σειρά της θα επω­φε­λή­σει την κα­πι­τα­λι­στι­κή τάξη, ανε­ξάρ­τη­τα από τον ρόλο που αυτή εν­δε­χο­μέ­νως να παί­ζει σε μία τέ­τοια επα­νά­στα­ση. Ο βα­σι­κός πε­ριο­ρι­σμός της συ­νε­πειο­κρα­τι­κής ερ­μη­νεί­ας της έν­νοιας [της αστι­κής επα­νά­στα­σης] εκ μέ­ρους του Davidson κι άλλων, ωστό­σο, υπήρ­ξε η τάση τους να υπερ­το­νί­ζουν την “εξε­λι­κτι­κή ταυ­τό­τη­τα” σε βάρος της “εξε­λι­κτι­κής δια­φο­ράς” στην εξέ­τα­ση των πολύ δια­φο­ρε­τι­κών τύπων επα­να­στά­σε­ων που έλα­βαν χώρα κατά τη νε­ω­τε­ρι­κή πε­ρί­ο­δο. Με άλλα λόγια, κατά τη με­τα­τό­πι­σή τους προς την εν­νοιο­ποί­η­ση των επα­να­στά­σε­ων σε σχέση με τα συ­γκε­κρι­μέ­να κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κά απο­τε­λέ­σμα­τά τους, εγκλω­βί­στη­καν σε μία προ­βλη­μα­τι­κή ομο­γε­νο­ποί­η­ση όλων σχε­δόν των επα­να­στά­σε­ων της νε­ω­τε­ρι­κής επο­χής ως ου­σιω­δώς κα­πι­τα­λι­στι­κών, καθώς τέ­τοιες επα­να­στά­σεις επρό­κει­το να εν­σω­μα­τώ­σουν στοι­χεία του κα­πι­τα­λι­σμού στις κοι­νω­νι­κές δομές που συ­γκρό­τη­σαν. Απ' αυτήν την προ­ο­πτι­κή, οι πολύ δια­φο­ρε­τι­κές εκ­βά­σεις στην εξέ­λι­ξη των επα­να­στά­σε­ων στο Βό­ρειο Βιετ­νάμ (1945), ας πούμε, στην Κίνα (1949), στην Κούβα (1959), γί­νο­νται όλες αντι­λη­πτές ως εγκα­θι­δρύ­ου­σες, λίγο πολύ, πα­ρό­μοιες εκ­δο­χές “γρα­φειο­κρα­τι­κού κρα­τι­κού κα­πι­τα­λι­σμού” μέσω “διαρ­κών επα­να­στά­σε­ων που απο­τρά­πη­καν” – η “νε­ω­τε­ρι­κή εκ­δο­χή ή το λει­τουρ­γι­κό ισο­δύ­να­μο” των αστι­κών επα­να­στά­σε­ων, όπως υπο­στή­ρι­ξε ο Davidson. Ενώ θεωρώ σωστό τον ισχυ­ρι­σμό ότι τέ­τοια κα­θε­στώ­τα αφο­μοί­ω­σαν, στα­δια­κά, ολο­έ­να και πε­ρισ­σό­τε­ρα καί­ρια χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά του κα­πι­τα­λι­σμού, το να αντι­λαμ­βά­νει­ται κα­νείς τις επα­να­στά­σεις αυτές ως απλώς “αστι­κές”, απο­τε­λεί, θεωρώ, προ­έ­κτα­ση της έν­νοιας σε ση­μείο που αναι­ρεί την ανα­λυ­τι­κή της αξία.



ΓΣ: Εξα­κο­λου­θούν οι ΗΠΑ να απο­τε­λούν αδιαμ­φι­σβή­τη­το πα­γκό­σμιο ηγε­μό­να ή βρί­σκο­νται σε δια­δι­κα­σία πα­ρακ­μής, όπως προ­τεί­νουν πολ­λοί σχο­λια­στές; Δια­κρί­νεις κά­ποια άλλη υπερ­δύ­να­μη που να απει­λεί με σο­βα­ρούς όρους την αμε­ρι­κα­νι­κή ηγε­μο­νία; Έχει νόημα να μι­λά­με για “αμε­ρι­κα­νι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό”; Σε ποιον βαθμό δια­φέ­ρει από τις προη­γού­με­νες μορ­φές του; Απο­τε­λεί η δια­κυ­βέρ­νη­ση Ομπά­μα εξαί­ρε­ση όσον αφορά το θέμα αυτό σε σχέση με τις προη­γού­με­νες κυ­βερ­νή­σεις ή τον ανα­πα­ρά­γει;



ΑΑ: Έχου­με σί­γου­ρα δει, νο­μί­ζω, ση­μά­δια σχε­τι­κής πα­ρακ­μής της αμε­ρι­κα­νι­κής ισχύ­ος τις τε­λευ­ταί­ες δύο δε­κα­ε­τί­ες. Κατ' εμέ, τα δύο κα­θο­ρι­στι­κά γε­γο­νό­τα σε σχέση με αυτό ήταν η ανι­κα­νό­τη­τα ή η απρο­θυ­μία απο­στο­λής αμε­ρι­κα­νι­κών στρα­τιω­τι­κών δυ­νά­με­ων στο εξω­τε­ρι­κό κατά τη διάρ­κεια της δια­μά­χης Ρω­σί­ας-Γε­ωρ­γί­ας το κα­λο­καί­ρι του 2008 κι η Με­γά­λη Ύφεση του 2007-2009, από την οποία δεν έχει συ­νέλ­θει ακόμα η αμε­ρι­κα­νι­κή (και πα­γκό­σμια) οι­κο­νο­μία. Και σί­γου­ρα η ανι­κα­νό­τη­τα των κρα­τι­κών μά­να­τζερς να προ­ω­θή­σουν αμε­ρι­κα­νι­κές στρα­τιω­τι­κές δυ­νά­μεις στον κόσμο συ­σχε­τί­ζε­ται σε με­γά­λο βαθμό με τις μα­κρο­πρό­θε­σμες γε­ω­πο­λι­τι­κές και οι­κο­νο­μι­κές συ­νέ­πειες των απο­τυ­χη­μέ­νων πο­λέ­μων στο Αφ­γα­νι­στάν και το Ιράκ. Η αμε­ρι­κα­νι­κή ηγε­μο­νία βρί­σκε­ται, λοι­πόν, πράγ­μα­τι σε σχε­τι­κή πα­ρακ­μή τις τε­λευ­ταί­ες δύο δε­κα­ε­τί­ες, το εάν όμως η πο­ρεία αυτή θα συ­νε­χι­στεί, απο­τε­λεί ανοι­χτό ερώ­τη­μα. Μπο­ρεί όντως να βρι­σκό­μα­στε σε μια πε­ρί­ο­δο με­τά­βα­σης από μια ηγε­μο­νι­κή σε μια μη-ηγε­μο­νι­κή γε­ω­πο­λι­τι­κή τάξη. Πα­ρό­λα αυτά, σε αντί­θε­ση με τους ισχυ­ρι­σμούς ορι­σμέ­νων σχο­λια­στών, δε δια­βλέ­πω στην πα­ρού­σα φάση (ή με­σο­πρό­θε­σμα) κά­ποιο άλλο κρά­τος να συ­γκε­ντρώ­νει τη στρα­τιω­τι­κή, οι­κο­νο­μι­κή και ιδε­ο­λο­γι­κή εκεί­νη δύ­να­μη – τους τρεις απα­ραί­τη­τους όρους για τη κα­θιέ­ρω­ση ενός νέου ηγε­μό­να σε διε­θνές επί­πε­δο – που θα του επέ­τρε­πε να αμ­φι­σβη­τή­σει θε­με­λιω­δώς τις ΗΠΑ ως την κυ­ρί­αρ­χη πα­γκό­σμια δύ­να­μη.

Ένα πι­θα­νό σε­νά­ριο θα μπο­ρού­σε να είναι η ανά­δυ­ση μιας πιο απο­κε­ντρω­μέ­νης γε­ω­πο­λι­τι­κής τάξης, συ­γκρο­τού­με­νης από ποι­κί­λες το­πι­κές “με­γά­λες δυ­νά­μεις” ή έως και ηγε­μό­νες σε δια­φο­ρε­τι­κά μέρη του κό­σμου. Εντός μιας τέ­τοιας δυ­νη­τι­κής τάξης, τα συμ­φέ­ρο­ντα της Κίνας, της Ιν­δί­ας, της Ρω­σί­ας κι ίσως της Βρα­ζι­λί­ας και του Ιράν θα μπο­ρού­σαν να παί­ξουν κά­ποιον ρόλο, ενώ κι οι ΗΠΑ κατά πάσα πι­θα­νό­τη­τα θα συ­νέ­χι­ζαν να κά­νουν το ίδιο, αν και πιο πε­ριο­ρι­σμέ­να σε σχέση με την Ευ­ρώ­πη. Είναι όμως εξί­σου πι­θα­νή η εκτύ­λι­ξη ενός πολύ δια­φο­ρε­τι­κού σε­να­ρί­ου, πα­ρό­μοιου με τα συμ­βά­ντα μετά τον πό­λε­μο του Βιετ­νάμ, όπου η αμε­ρι­κά­νι­κη ισχύς μπήκε σε μια πε­ρί­ο­δο σχε­τι­κής πα­ρακ­μής, από την οποία βγήκε στη συ­νέ­χεια, στη διάρ­κεια της δε­κα­ε­τί­ας του '80 και του '90, λίγο πολύ έχο­ντας ανα­συ­ντά­ξει τις δυ­νά­μεις της. Νο­μί­ζω ότι το πρώτο σε­νά­ριο, μιας πιο απο­κε­ντρω­μέ­νης γε­ω­πο­λι­τι­κής τάξης, είναι ελα­φρώς πιο πι­θα­νό, πα­ρό­τι αμ­φι­βάλ­λω για το κατά πόσο τα συμ­φέ­ρο­ντα της Κίνας και της Ιν­δί­ας μπο­ρούν να αντέ­ξουν οποιου­δή­πο­τε εί­δους πο­σο­στά ανά­πτυ­ξης που να προ­σεγ­γί­ζουν αυτά των τε­λευ­ταί­ων 20 ετών – πράγ­μα­τι, στην πε­ρί­πτω­ση της Κίνας, ήδη φαί­νε­ται να μην είναι αυτό εφι­κτό.

Στην ερώ­τη­ση για το εάν έχει νόημα να μι­λά­με για αμε­ρι­κα­νι­κό “ιμπε­ρια­λι­σμό”, η απά­ντη­ση είναι εμ­φα­τι­κά ναι. Είτε υπό τον μαν­δύα της “αν­θρω­πι­στι­κής επέμ­βα­σης” ή τον πα­γκό­σμιο “Πό­λε­μο κατά της Τρο­μο­κρα­τί­ας”, απο­τε­λεί πάγια τα­κτι­κή των ΗΠΑ σε σχέση με τη χά­ρα­ξη διε­θνούς πο­λι­τι­κής ο στρα­τιω­τι­κός και οι­κο­νο­μι­κός πα­ρεμ­βα­τι­σμός ανά τον κόσμο. Σε ένα γε­νι­κό επί­πε­δο, πρω­τεύ­ων στό­χος της αμε­ρι­κα­νι­κής διε­θνούς στρα­τη­γι­κής πο­λι­τι­κής από τη στρο­φή πε­ρί­που του 20ού αιώνα υπήρ­ξε η διευ­κό­λυν­ση της ακα­τά­παυ­στης συσ­σώ­ρευ­σης κε­φα­λαί­ου, υπο­στη­ρι­ζό­με­νη από ένα διαρ­κώς επε­κτει­νό­με­νο “ανοι­χτό” πα­γκό­σμιο οι­κο­νο­μι­κό σύ­στη­μα. Αυτό απο­κά­λε­σε ο γνω­στός αμε­ρι­κα­νός ιστο­ρι­κός William Appleman Williams “Aνοι­χτή Πόρτα”. Και, σε αντί­θε­ση τόσο προς τη “ρε­α­λι­στι­κή” κρι­τι­κή (Σ.τ.Μ.: βλ. Ρε­α­λι­στι­κή Σχόλη των Διε­θνών Σχέ­σε­ων) όσο και προς τους “φι­λε­λεύ­θε­ρους” υπο­στη­ρι­κτές τους, αυτή η με­γα­λο­πρε­πής στρα­τη­γι­κή του αμε­ρι­κα­νι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού πά­ντο­τε ενεί­χε ένα ενί­ο­τε αβέ­βαιο, πα­ρό­λα αυτά ισχυ­ρό μείγ­μα μο­νο­με­ρών και πο­λυ­με­ρών τα­κτι­κών, ανε­ξαρ­τή­τως της ιδε­ο­λο­γι­κής στά­σης ή των κομ­μα­τι­κών σχέ­σε­ων της εκά­στο­τε διοί­κη­σης. Εν συ­ντο­μία, “πο­λυ­με­ρής τα­κτι­κή όπου δυ­να­τό, μο­νο­με­ρής όπου ανα­γκαίο”. Τί­πο­τε από τα πα­ρα­πά­νω δεν άλ­λα­ξε στη διάρ­κεια της προ­ε­δρί­ας Ομπά­μα. Η αμε­ρι­κα­νι­κή στρα­τη­γι­κή υπό την προ­ε­δρία Ομπά­μα δε δια­φέ­ρει σε σχέση με τις προη­γού­με­νες προ­ε­δρί­ες. Πα­ρό­τι είναι εντο­πί­σι­μες ορι­σμέ­νες μι­κρό­τε­ρης ση­μα­σί­ας δια­φο­ρές τα­κτι­κής σε ζη­τή­μα­τα εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής ανά­με­σα στις τρεις με­τα­ψυ­χρο­πο­λε­μι­κές προ­ε­δρί­ες, για πα­ρά­δειγ­μα, είναι η συ­νέ­χι­ση των στρα­τη­γι­κών στό­χων που ξε­χω­ρί­ζει (για μια πολύ καλή πρό­σφα­τη με­λέ­τη επί του θέ­μα­τος, βλ. Bastiaan Van Apeldoorn and Naná de Graaff’s American Grand Strategy and Elite Corporate Networks). Ακόμα κι αυτές οι τα­κτι­κές δια­φο­ρές συχνά υπερ­το­νί­ζο­νται. Υπό την προ­ε­δρία Ομπά­μα, ο “Πό­λε­μος κατά της Τρο­μο­κρα­τί­ας” των Μπους/Tσένεϊ όχι μόνο συ­νε­χί­στη­κε, αλλά και επε­κτά­θη­κε, ενώ τα ψευδή νο­μι­κά επι­χει­ρή­μα­τα των προ­κα­τό­χων του Ομπά­μα προς όφε­λος της νο­μι­μο­ποί­η­σης του “Πο­λέ­μου κατά της Τρο­μο­κρα­τί­ας” (και, συ­γκε­κρι­μέ­να, του πο­λέ­μου στο Ιράκ) υιο­θε­τή­θη­καν εκτε­τα­μέ­να από την προ­ε­δρία Ομπά­μα, και, σε ορι­σμέ­νες πε­ρι­πτώ­σεις, κω­δι­κο­ποι­ή­θη­καν μά­λι­στα πε­ραι­τέ­ρω στο διε­θνές δί­καιο. Με πα­ρό­μοιο τρόπο, ο Ομπά­μα χρη­σι­μο­ποί­η­σε ένα εναλ­λασ­σό­με­νο μείγ­μα μο­νο­με­ρούς και πο­λυ­με­ρούς τα­κτι­κής (όπως εί­δα­με κατά τη διάρ­κεια της επέμ­βα­σης στη Λιβύη), της τε­λευ­ταί­ας ούσας κυ­ρί­αρ­χης στη διάρ­κεια της δεύ­τε­ρης θη­τεί­ας του (για μια πα­λαιό­τε­ρη ανά­λυ­ση κά­ποιων από αυτές τις εξε­λί­ξεις, βλ. Alexander Anievas, Adam Fabry and Robert Knox 2012, ‘Back to Normality? US Foreign Policy under Obama’). Έτσι, ενώ ο Ομπά­μα πέ­τυ­χε στην προ­σω­ρι­νή αλ­λα­γή της “ατμο­σφαι­ρι­κής μου­σι­κής της δι­πλω­μα­τί­ας” (όπως το έθεσε εύ­στο­χα ο Ταρίκ Αλί) των άβο­λων αλη­θειών του αχα­λί­νω­του αμε­ρι­κα­νι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού, όπως αυτός αρ­θρώ­θη­κε από τους ξι­πα­σμέ­νους κα­ου­μπό­η­δες της δια­κυ­βέρ­νη­σης Μπους, έκανε αντι­θέ­τως ελά­χι­στα πράγ­μα­τα, προ­κει­μέ­νου να αλ­λά­ξει τον θε­με­λιώ­δη χα­ρα­κτή­ρα των στό­χων της αμε­ρι­κα­νι­κής εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής.



ΓΣ: Βλέ­πεις κά­ποια αχτί­δα ελ­πί­δας στην υπο­ψη­φιό­τη­τα Σά­ντερς για την ανα­βί­ω­ση της αμε­ρι­κα­νι­κής αρι­στε­ράς;



ΑΑ: Ίσως, εξαρ­τά­ται όμως πραγ­μα­τι­κά από το τι θα συμ­βεί στο κί­νη­μα που συ­σπει­ρώ­θη­κε γύρω από την υπο­ψη­φιό­τη­τα Σά­ντερς μετά τον πρώτο γύρο των εκλο­γών. Νο­μί­ζω ότι η πραγ­μα­τι­κή, μα­κρο­πρό­θε­σμη ση­μα­σία της κα­μπά­νιας Σά­ντερς για τη δυ­νη­τι­κή ανα­νέ­ω­ση της αμε­ρι­κα­νι­κής αρι­στε­ράς δεν έγκει­ται απα­ραί­τη­τα στη νίκη των εκλο­γών – πα­ρό­τι αυτό θα ήταν ξε­κά­ρα ση­μα­ντι­κό από μόνο του. Αλλά, πε­ρισ­σό­τε­ρο, το εάν η κα­μπά­νια του θα λει­τουρ­γή­σει ως κα­τα­λύ­της για την εξά­πλω­ση ειδών ευ­ρεί­ας λαϊ­κής ορ­γά­νω­σης από τα κάτω, πράγ­μα που έπαι­ξε τόσο ση­μα­ντι­κό ρόλο κατά την κα­μπά­νια· και, επι­πλέ­ον, ότι θα μπο­ρού­σε να το κα­τα­φέ­ρει αυτό με τρόπο αφε­νός πιο αυ­το­συ­ντη­ρού­με­νο απ' ό,τι πολλά προη­γού­με­να κι­νή­μα­τα εκ μέ­ρους της αρι­στε­ρής πτέ­υ­γας [του ΔΚ] και, ακόμα πιο ση­μα­ντι­κό, κι­νεί­ται πέραν της πο­λι­τι­κής της κάλ­πης. Θέλω να πω, οποια­δή­πο­τε σο­βα­ρή κρι­τι­κή ανά­λυ­ση των θέ­σε­ων Σά­ντερς για τη ση­με­ρι­νή πο­λι­τι­κή δεί­χνει ότι είναι στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα απλώς ένας πα­ρα­δο­σια­κός δη­μο­κρά­της του New Deal. Ωστό­σο, από την ανα­συ­γκρό­τη­ση του Δη­μο­κρα­τι­κού Κόμ­μα­τος, όπως αυτή εγκαι­νιά­στη­κε από τους νέους Δη­μο­κρα­τι­κούς της γραμ­μής Κλί­ντον τη δε­κα­ε­τία του '90, θε­ω­ρεί­ται ρι­ζο­σπά­στης, κάτι που ο ίδιος απο­δέ­χε­ται – σε αντί­θε­ση με πολ­λούς άλ­λους της “προ­ο­δευ­τι­κής” πτέ­ρυ­γας του Δη­μο­κρα­τι­κού Κόμ­μα­τος – πε­ρι­γρά­φο­ντας τον εαυτό του ως “δη­μο­κρά­τη σο­σια­λι­στή” (δη­λα­δή σο­διαλ­δη­μο­κρά­τη σκαν­δι­να­βι­κού τύπου). Έτσι, ενώ οι πο­λι­τι­κές του θέ­σεις είναι σί­γου­ρα κα­λύ­τε­ρες και πιο κοντά στην αρι­στε­ρά απ' ό,τι η Χί­λα­ρι Κλί­ντον ή οι πε­ρισ­σό­τε­ροι κε­ντρο­δε­ξιοί Νέοι Δη­μο­κρα­τι­κοί, η πραγ­μα­τι­κή ελ­πί­δα στην υπο­ψη­φιό­τη­τά του για την ανα­νέ­ω­ση της αμε­ρι­κα­νι­κής αρι­στε­ράς – και, συ­γκε­κρι­μέ­να, της κομ­μου­νι­στι­κής με μικρό “κ” ή σο­σια­λι­στι­κής πο­λι­τι­κής – είναι τα πι­θα­νά μα­κρο­πρό­θε­σμα απο­τε­λέ­σμα­τα που θα μπο­ρού­σε αυτή να έπι­φέ­ρει, τόσο στη γε­νί­κευ­ση όσο και στην πα­γί­ω­ση μιας λαϊ­κής πο­λι­τι­κής από τα κάτω, που λει­τουρ­γεί εντός και εκτός εκλο­γι­κής πο­λι­τι­κής, τρα­βώ­ντας ταυ­τό­χρο­να τον ευ­ρύ­τε­ρο πο­λι­τι­κό λόγο προς τα αρι­στε­ρά. Νο­μί­ζω ότι η κα­μπά­νια Σά­ντερς έχει ήδη κα­τορ­θώ­σει, πε­ρισ­σό­τε­ρο ή λι­γό­τε­ρο, αυτό το τε­λευ­ταίο απο­τέ­λε­σμα, ενα­πό­κει­ται να δούμε εάν μπο­ρεί να φέρει και το πρώτο. Ένα υπο­σχό­με­νο ση­μά­δι ότι θα μπο­ρού­σε, είναι το γε­γο­νός ότι ο Σά­ντερς και η κα­μπά­νια του έχει επα­νει­λημ­μέ­να αφή­σει πα­ρα­κα­τα­θή­κη για τη συ­νέ­χι­ση της οι­κο­δό­μη­σης λαϊ­κών κι­νη­μά­των από τα κάτω, με στόχο την άσκη­ση πί­ε­σης στον/ην επό­με­νο/η Πρό­ε­δρο, όποιος/α κι αν είναι αυτός/ή. Νο­μί­ζω ότι είναι πολύ ση­μα­ντι­κό επι­χεί­ρη­μα, και δια­φο­ρο­ποιεί την κα­μπά­νια Σά­ντερς από τις προη­γού­με­νες “λαϊ­κι­στι­κές” υπο­ψη­φιό­τη­τες “της αρι­στε­ρής πτέ­ρυ­γας”, όπως αυτής του Χά­ουαρντ Ντιν το 2004 ή του Ντέ­νις Κού­τσι­νιτς το 2004 και το 2008. Εάν όμως ο Σά­ντερς χάσει τον πρώτο γύρο και γυ­ρί­σει να πει απλά “ωραία εμπει­ρία η υπο­ψη­φιό­τη­τα, αλλά έχασα, πη­γαί­ντε τώρα να κά­νε­τε κα­μπά­νια για την Κλί­ντον”, τότε θα χα­ρα­μί­σει την τε­ρά­στια ευ­κα­ρία ανα­συ­γκρό­τη­σης της αμε­ρι­κα­νι­κής αρι­στε­ράς.



Δη­μο­σιευ­τή­κε αρ­χι­κά στο blog Counterpunch στις 26 Μαίου του 2016:

http://​www.​cou​nter​punc​h.​org/​2016/​05/​27/​how-​the-​west-​came-​to-​rule-​an-​inte...

Rproject | Resist | Reclaim | Revolt