Ρόκκος Χοϊδάς: ο άνθρωπος από το μέλλον

(Ναύπλιον 1830 – Χαλκίς 3 Μαΐου 1890)Eίναι πολύ διαδομένη η τάση να εντοπίζονται οι ρίζες του σοσιαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα στον 20ό αιώνα. Λόγοι πολιτικής σκοπιμότητας (και όχι μόνο...) συνετέλεσαν προς αυτήν την κατεύθυνση. Και όμως! Υπήρξαν ομάδες ή και άτομα που κάτω από την επιρροή των νέων κοσμογονικών μηνυμάτων του 19ου αιώνα, του αιώνα τους, άφησαν βαθιά χαραγμένη την παρουσία τους στην αρχέγονη αυτή περίοδο του ελληνικού σοσιαλισμού. Ίσως να φάνταζαν στα μάτια των συγχρόνων τους λιγάκι... εξωγήινοι λιγάκι τρελλοί. Αυτό όμως συνέβαινε πάντα με τους πρωτοπόρους κάθε εποχής. Ένας απ' αυτούς τους... τρελλούς ήταν και ο Ρόκκος Χοϊδάς.
Στην ταραγμένη Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα οι δολοπλοκίες των κομματαρχών και οι ίντριγκες της δανικής πια αυλής δίνουν και παίρνουν. Λίγο έξω από την Αθήνα οι λήσταρχοι βασιλεύουν, ενώ μέσα στην πόλη οι λιγοστές δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι γίνονται μάρτυρες καθημερινών σχεδόν πολιτικών ταραχών. Οι πρεσβευτές των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων στην Αθήνα έχουν πολύ δουλειά. Ανεβάζουν και κατεβάζουν κυβερνήσεις, εκβιάζουν καταστάσεις, υπαγορεύουν τις θελήσεις τους στους εκάστοτε ευνοούμενους τους.

Στο καφενείο Ωραία Ελλάς, στη 10ετία του 1850 και στο καφενείο του Γιαννόπουλου αργότερα μόνιμο θέμα συζήτησης οι επεμβάσεις των ξένων και οι δολοπλοκίες της αυλής. Ανάμεσα στους θαμώνες ξεχωρίζουν οι φοιτητές, οι επίγονοι της δημοκρατικής Φοιτητικής Φάλαγγας. Φανατικοί δημοκρατικοί, δε χάνουν την ευκαιρία να κατακεραυνώνουν το θρόνο, να λογομαχούν με τους φιλοβασιλικούς βουλευτές και πολλές φορές να έρχονται στα χέρια μαζί τους. Και ανάμεσα σε όλους αυτούς δεσπόζει ...μια φυσιογνωμία παράδοξος, μια μορφή η οποία είχε κάτι τι το λεόντιον και κάτι το ασκητικόν και ιερατικόν ενταυτώ, μια μορφή η οποία, με τα αδρά της χαρακτηριστικά, με την μακράν μιξοπόλιον γενειάδα υπενθύμιζε τους τολμηρούς ομολογητάς των πρώτων του Χριστιανισμού αιώνων και των βυζαντινών εποχών, τους φανατικούς ασκητάς, οι οποίοι ήρχοντο να ελέγξουν κατά πρόσωπον τους αιρετικούς ή εικονομάχους βασιλείς, μια μορφή, ήτις έπρεπε ν' απεικονισθή με ζωντανά χρώματα και να παραμείνει εις μέρος επιφανές της νεωτέρας μας κοινωνικής πινακοθήκης.
Η γλαφυρότατη περιγραφή ανήκει στον Μπάμπη Άννινο και παρατίθεται στο χρονικό του Αθηναϊκοί Παροξυσμοί που δημοσιεύτηκε στο Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος (1927, διευθυντής Γ. Δροσίνης, εκδότης Ι. Σιδερής), και ο περιγραφόμενος δεν είναι άλλος από το Ρόκκο Χοϊδά.
Κυνηγώντας την ουτοπία

Ποτέ βέβαια η επίσημη ιστορία δεν τοποθέτησε το Χοϊδά σε επιφανές μέρος της νεωτέρας μας κοινωνικής πινακοθήκης. Και όσοι ασχολήθηκαν μαζί του φρόντισαν να τον παρουσιάσουν σαν ον αξιοπερίεργο, σαν ένα εκκεντρικό τύπο της παλιάς Αθήνας. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Θ. Βελλιανίτης στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Πυρσός (λήμμα Αθήνα, σ.273, τ. Β) αναφέρει το Χοϊδά στους τύπους της Αθήνας μαζί με το Δελαπατρίδη, το Στριφτόμπολα, τον Μπάρμπα - Γιάννη τον κανατά κ.ά. Λίγο - πολύ τον παρουσιάζει σαν ένα θερμοκέφαλο αντικαθεστωτικό που γύρευε για ποιους λόγους απειλούσε θεούς και δαίμονες κυνηγώντας την ουτοπία.

Είναι γεγονός ότι ο Χοϊδάς και φανατικός πολέμιος του θρόνου υπήρξε και επικίνδυνος για το κοινωνικό στάτους κβο της εποχής του. Μόνο που η στάση του αυτή ούτε προϊόν κάποιας περίεργης τρέλλας ήταν, και πολύ περισσότερο δεν υπήρξε κάποια διασκεδαστική φυσιογνωμία, που το μόνο που πρόσφερε στους σύγχρονους του ήταν το γέλιο και η διασκέδαση. Όχι, ο Χοϊδάς δεν ήταν αυτό που θέλησαν να παρουσιάσουν ορισμένοι σύγχρονοι του ή μεταγενέστεροι λόγιοι και λογιότατοι. Ήταν βέβαια έξω από τα μέτρα της εποχής του, ήταν ο άνθρωπος από το μέλλον.
Στο διάχυτο συντηρητισμό της εποχής του ο Χοϊδάς αντιπαρέθεσε τις βαθιά ριζοσπαστικές κοινωνικές ιδέες του και τη δυναμική δράση του. Η παραμονή του στην Ιταλία για νομικές σπουδές συνέπεσε με τις μεγάλες εθνικές και κοινωνικές αναστατώσεις που συνταράζανε την Ευρώπη. Και ήταν ακριβώς αυτός ο παράγοντας που διαμόρφωσε το χαρακτήρα του Χοϊδά. Ο Θ. Βελλιανίτης δίνει την πληροφορία ότι, τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Όθωνα, ο Χοϊδάς ταξίδεψε μαζί με τον Κωνσταντίνο Λομβαρδό στην Ιταλία για να συναντηθεί με το Γαριβάλδη. Σύμφωνα με την ίδια πηγή αντικείμενο αυτής της συνάντησης ήταν η προετοιμασία εξέγερσης των λαών της Ανατολής κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Υπάρχουν άπειρα επεισόδια που πείθουν ότι ο Χοϊδάς είχε συλλάβει το εθνικό πρόβλημα της Ελλάδας. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον όμως το γεγονός ότι υπάρχουν επίσης αδιάψευστες μαρτυρίες που επιβεβαιώνουν ότι ήταν και βαθύς γνώστης του κοινωνικού προβλήματος. Δεν πολεμούσε μόνον την ξενοκρατία αλλά και την κοινωνική ολιγαρχία της εποχής του. Μια πολύκροτη δίκη συγκέντρωσε την προσοχή της κοινής γνώμης το Γενάρη του 1869. Ο λήσταρχος της Άμφισσας και της Ιτέας, Γκάγκαλος δικαζόταν και εισαγγελέας ήταν ο Χοϊδάς.
Ο ληστής... ο εισαγγελέας και... ο κομμουνάρος
Οι δημοκρατικές εφημερίδες της εποχής δημοσίευσαν την πληροφορία, ότι, ο σχεδόν σαραντάχρονος εισαγγελέας θα αποκάλυπτε φοβερά και τρομερά πράγματα στη διάρκεια της δίκης. Και πράγματι! Αναλύοντας τις κοινωνικές διαστάσεις και αιτίες του φαινόμενου της λησταρχοκρατείας στην ύπαιθρο προχώρησε σε μια άνευ προηγουμένου τεκμηριωμένη τοποθέτηση του αγροτικού προβλήματος και υπέδειξε την αναγκαιότητα της αγροτικής μεταρρύθμισης. Θύμισε τα λόγια του Μακρυγιάννη: Να δώσετε εις τους απλούς πενήντα στρέμματα γης όπου είναι μιλιούνια και κάθονται χέρσα. Κατακεραύνωσε υπουργούς, δημάρχους και πολλούς άλλους επώνυμους αξιωματούχους που βρίσκονταν πίσω από την υπόθεση Γκάγκαλου. Ζήτησε να καθήσουν στο σκαμνί οι υπουργοί Εσωτερικών και Δικαιοσύνης, οι βουλευτές Φθιώτιδας και Φωκίδας, οι δήμαρχοι Άμφισσας, Ιτέας και Λιδωρικίου. Μια τέτοια αποτολμιά ήταν έξω από τα μέτρα της εποχής. Και ο Ρόκκος Χοϊδάς αναγκάστηκε σε παραίτηση.

Ελεύθερος από τυπικές και ουσιαστικές δεσμεύσεις ο πρώην, πια, εισαγγελέας ανέπτυξε έντονη πολιτική και κοινωνική δραστηριότητα. Τους δεσμούς του με τα ριζοσπαστικά ιδεολογικά ρεύματα της εποχής του την αποδεικνύουν άπειρα περιστατικά. Οι σχέσεις του όμως με τον Γκουστάβ Φλοράνς, Γάλλο κομμουνάρο που είχε πολεμήσει στο πλευρό των επαναστατημένων Κρητικών αποδεικνύουν κάτι περισσότερο. Ότι ο Χοϊδάς βρισκόταν κοντά σε ότι πιο κοσμογονικό έχει να επιδείξει η εποχή του: στην παρισινή Κομμούνα. Βέβαια στην καθυστερημένη Ελλάδα της εποχής του ιδέες σαν αυτές του Μπλανκί, του Προυντόν ή του Μαρξ ήταν δύσκολο να βρουν έδαφος να ευδοκιμήσουν. Ελάχιστοι διανοούμενοι και μερικοί εργάτες του Πειραιά, της Πάτρας και του Πύργου ακολουθούσαν τους κοινοκτημονιστές της εποχής τους. Ο Χοϊδάς όμως, έτσι και αλλοιώς, ήταν αποφασισμένος να κάνει τη δική του έφοδο στους ουρανούς έστω και μόνος.
Ένας βουλευτής... αντικοινοβουλευτικός
Και όμως! Ο Χοϊδάς στους τραχείς και πολλούς αγώνες που έδωσε δε βρέθηκε ποτέ μόνος. Η μαχητικότητα του και ο ακέραιος χαρακτήρας του τον έκαναν δημοφιλή στο λαό και άσπονδο φίλο των ανθρώπων της εξουσίας. Έτσι στις 18 Ιουλίου 1875, με προτροπή των φοιτητών και άλλων δημοκρατικών κύκλων, έβαλε υποψηφιότητα για το βουλευτικό αξίωμα στην Κραναία της Κεφαλλονιάς και πέτυχε να εκλεγεί.
Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Χοϊδάς δεν περιόρισε τη δραστηριότητα του στη Βουλή. Ο Μπ. Άννινος καταγράφοντας στο Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος (1927) τις αναμνήσεις του από τις μεγάλες ταραχές του 1878 στην Αθήνα αφηγείται:
Τί τον ήθελα τον Ρόκον εκείνην την ώρα καλά καλά δεν ενθυμούμαι. Ίσως εσκέφθην ότι, αφού επρόκειτο περί στάσεως και ανατροπής των καθεστώτων, αδύνατον θα ήτο να μην υπάρχη και αυτός εις την μέσην, αν ουχί ως αρχηγός του κινήματος, τουλάχιστον ως εις των υποκινητών και των μεμυημένων. Και ήθελα ίσως να τον συναντήσω, να συνομιλήσω μαζί του, να μάθω τί το απόρρητον, και τις οίδεν; ίσως να μυηθώ και εγώ, να τεθώ παρά το πλευρόν του, και να προσφέρω εις τους προμάχους της Ελευθερίας….
Αλλά και η παρουσία του στη Βουλή, οι αγορεύσεις του ήταν τραχύτατες. Οι παρεμβάσεις του στην κοινοβουλευτική διαδικασία ήταν έξω από το σαβουάρ βιβρ των αντιπροσώπων του λαού. Ο Τ. Βουρνάς στο ιστορικό του αφήγημα Ρόκκος Χοϊδάς: Το ξεκίνημα της φωτιάς (που αποτέλεσε και τη βάση για το ομώνυμο σήριαλ της τηλεόρασης) αναφέρει ότι
η φαυλοκρατία, που έχει γερές τις ρίζες της στο κοινοβούλιο, μεταχειρίζεται ένα σωρό πολιτικάντικα τερτίπια για να τον αχρηστέψει. Το Προεδρείο της Βουλής παίρνει μυστική απόφαση να μη δημοσιεύονται οι λόγοι του στα πρακτικά γιατί τους έκρινε σαν επαναστατικούς. Και όταν οι πρακτικογράφοι παραδίνανε τα κείμενα των αγορεύσεων για εκτύπωση, οι λόγοι του Χοϊδά παραπέμπονταν με μια ταχυδακτυλουργική μονοκοντυλιά στο παράρτημα της Εφημερίδας των Συζητήσεων της Βουλής για να μη δημοσιευτούν τελικά ποτέ και πουθενά.
Ο Θ. Βελλιανίτης (Λεξικό Πυρσός, ο.π.) για να δικαιολογήσει έμμεσα, από συντηρητική σκοπιά, αυτή την πρωτοφανή απόφαση γράφει:
Ήτο ωραίος ανήρ (σ.σ. ο Χοϊδάς), μετρίου αναστήματος, νευρικός εις τας κινήσεις του και χειμαρρώδους ευγλωττίας. Εγνώριζεν από μνήμης τα συγγράμματα του Ματσίνι και εποίκιλλε την ομιλίαν του με αφορισμούς του Ιταλού δημοκράτου. Αγαπών τα όπλα κατεγίνετο εις την σκοποβολήν και εθεωρείτο ο άριστος των σκοπευτών. Η ζωηρότης του χαρακτήρος του και η δεινότης του περί το σκοπεύειν τον είχαν καταστήσει εις άκρον ελευθερόστομον.
Και παραθέτει ορισμένα επεισόδια, τα οποία, ανεξάρτητα από το αν αποδίδονται ακριβώς, δίνουν τη διάσταση της πολιτικής στάσης του Χοϊδά απέναντι στην ολιγαρχία. Αναφέρει ο Θ. Βελλιανίτης:
Δεν υπήρχε κανείς χαλινός εις την γλώσσαν του. Είχε ως πολιτικόν πρόγραμμα προς σωτηρίαν της Ελλάδος απλουστάτην τινά μέθοδον: να στηθούν τρεις αγχόναι εις την πλατείαν του Συντάγματος και να κρεμάσουν τον Βασιλέα Γεώργιον εις την μίαν, δεξιά δε τον Τρικούπην και αριστερά τον Δηληγιάννην.
Ένα όμως είναι σίγουρο, και αυτό διαπιστώνεται εύκολα από τις δημοκρατικές εφημερίδες της εποχής. Ότι ο λόγος του κατά της μοναρχίας στη Βουλή είχε σκορπίσει ρίγη συγκίνησης στους Αθηναίους και συζητιόταν για πολλές ημέρες. Χαρακτηριστικό είναι και ένα άλλο επεισόδειο που και αυτό αναφέρεται από το Θ. Βελλιανίτη:
Κάποτε εις την οδόν Ηρώδου του Αττικού συνηντήθη (σ.σ. ο Χοϊδάς) μετά του Βασιλέως Γεωργίου. Ούτος δε πλησιάσας αυτόν τον ηρώτησε:
- Εξακολουθείς, Ρόκκο, να έχεις την ιδέαν να με κρέμασης;
- Πάντοτε, Μεγαλειότατε, εφόσον παραμένεις εις τον θρόνον. Αν παραιτηθείς και γίνεις δημοκρατικός, θα γίνω ο στενώτερος φίλος σου.
Ένας λαϊκός ήρωας
Η τεράστια επιρροή που είχε στο λαό ο ατίθασος, ο πυρίπνους, ο αρχιεπαναστάτης, ο φίλος όλου του κόσμου, όστις εξεκόλαπτε με τας ρητορικάς του παραινέσεις τα φιλοπάτριδα και δημοκρατικά αισθήματα..., ο πάντοτε αντιπολιτευόμενος και πολέμιος πάσης κυβερνήσεως Ρόκκος Χοϊδάς (οι χαρακτηρισμοί ανήκουν στον Μπ. Άννινο) επιβεβαιώνεται από πλήθος μαρτυριών, φίλων και εχθρών του. Και δεν είναι μόνο το γεγονός της εκλογής του στο βουλευτικό αξίωμα τρεις φορές (την πρώτη φορά στην ιδιαίτερη πατρίδα του και τις άλλες στην Αττική). Άπειρες ήταν οι φορές που το ανώνυμο πλήθος εκδήλωσε την αγάπη του για τον άξιο εκπρόσωπο του. Ας δώσουμε το λόγο πάλι στο Θ. Βελλιανίτη (που μόνο φιλικά διακείμενος στο Χοϊδά δεν μπορεί να θεωρηθεί):
Εις την πλατείαν του Συντάγματος περιήλθε (σ.σ. ο Χοϊδάς) εις έριδα μετά του αξιωματικού Δημοσθένους Στάϊκου και προεκλήθη μονομαχία., Ενώ όλοι ενόμιζον ότι θα εφόνευεν ο Ρόκκος τον αξιωματικόν, αντιθέτως ούτος του εφύτευσε μιαν σφαίραν εις τον πνεύμονα. Απερίγραπτος υπήρξεν η συγκίνησις της πόλεως. Εις την οικίαν του συνέρρεεν αθρόον πλήθος και διήρχετο προ της κλίνης του, αυτός δε, διατρέχων τον έσχατον κίνδυνον, εξέπεμπε κεραυνούς κατά της καμαρίλλας, φέρων εις απελπισίαν τους ιατρούς του. Η δημοτικότης του τότε έφθασεν εις το κατακόρυφον. Το πλήθος ηκολούθει τας φάσεις του τραύματος του και εις τους ναούς ετελούντο δοξολογίαι υπέρ της σωτηρίας του.

Από αγγλική εφημερίδα του 1869. Η καλή μαμά (Ευρώπη), τιμωρεί το κακό παιδί (Ελλάδα), που ενοχλεί το καλό παιδί (Τουρκία).

Για το ίδιο περιστατικό η εφημερίδα Αιών αναφέρει ότι οργανώθηκε έρανος για να βοηθηθεί ο τραυματίας:
Ο έρανος αυτός ήρξατο γενναίους αποφέρων καρπούς. Έκφρασις χάριτος και θαυμασμού προς τον ενθουσιώδη στρατιώτην των δημοσίων ελευθεριών, τιμά τους εις αυτόν εισφέροντας. Ευελπιστούμεν ότι το εισπραχθησόμενον ποσόν έσεται άντάξιον της θυσίας και της αυταπαρνήοεως του θύματος.
Η υποβολή υποψηφιότητας για το βουλευτικό αξίωμα ήταν αφορμή για να εκδηλωθεί πολυποίκιλα, από επώνυμους και ανώνυμους, η αγάπη για τον άκαμπτο αγωνιστή. Το 1881 ο Χοϊδάς, μαζί με τον επίσης πρώην ανώτατο δικαστικό Αριστείδη Οικονόμου, είναι υποψήφιος των δημοκρατικών στην Αττική. Είναι η πρώτη φορά που υποψήφιοι διακηρύσσουν ανοιχτά την ανατροπή της μοναρχίας. Το Μη χάνεσαι, του πρωτοπόρου της ελληνικής δημοσιογραφίας Βλάση Γαβριηλίδη, και ο Ραμπαγάς του τραγικού Κλεάνθη Τριαντάφυλλου γίνονται οι επάλξεις της προεκλογικής τους εκστρατείας. Από τις σελίδες του Μη χάνεσαι ο Γεώργιος Σουρής διατυμπανίζει:
Άσπρο εις τον Οικονόμου, / άσπρο και στον Χοϊδά, / η τρελλή μου λύρα τώρα, / στον καθένα / τραγουδά. / Δύο είδωλα αγάπης / με καρδιά αληθινή / με αισθήματα, με γλώσσα, / με ιδέες, με φωτιά, / τ’ όνειρό τους μια πατρίδα, / μια σημαία γαλανή, / μια καινούργια πολιτεία, / δίχως λόγια και χαρτιά. / Απ' αυτούς μακριά ο δόλος, / η απάτη και το ψέμμα, / η αλήθεια για τους δύο / είναι δύναμις και στέμμα.
Η βία και η νοθεία επικρατούν τελικά και ο Χοϊδάς δεν κατορθώνει να εκλεγεί.
Ο Κλεάνθης Τριαντάφυλλου ξεσπαθώνει από τις στήλες του Ραμπαγά του και χαιρετίζει τη νέα Βουλή με τον τρόπο του:
Από τα κουκιά βγαλμένη / Των Ελλήνων τα γερά / Και σαν πρώτα ντροπιασμένη / Χαίρε μάννα του παρά / Με στην κάλπη κατοικούσες / Κι εκεί μέσα εν ριπή / Το ρουσφέτι καρτερούσες / Ελα πάλι να σου πη!
Από τη Βουλή... στο πεζοδρόμιο
Ότι δεν πέτυχε το 1881 ο Χοϊδάς το πέτυχε στα 1883 και 1885. Εκλέχτηκε πανηγυρικά βουλευτής Αττικής. Το 1885 η εκλογή του ήταν πραγματικός θρίαμβος. Ο αντίπαλος του Σκουζές τον ξεπέρασε σε ψήφους μόνο στην περιοχή του Μαραθώνα. Το γεγονός αυτό έδωσε την ευκαιρία στις εφημερίδες της εποχής να σχολιάσουν πικρόχολα
Αυτή τη φορά ο Δαρείος νίκησε το Μιλτιάδη στο Μαραθώνα!
Μαζί με το… Μιλτιάδη, των εκλογών του 1885 (που συγκέντρωσε 8.375 ψήφους) βουλευτές αναδείχτηκαν και άλλοι δημοκρατικοί, συνεργάτες του Χοϊδά: ο Αριστείδης Οικονόμου στην Αττική, ο Φιλάρετος στο Βόλο κ.ά.


Ο Γεώργιος Α' με τη γυναίκα του Όλγα, σε σχεδίασμα εποχής. Πολέμησε με σφοδρότητα τις δημοκρατικές ιδέες και ευθύνεται για το θάνατο του Χοϊδά.

Στην ορκωμοσία που ακολουθεί ο Χοϊδάς ανάβει νέες φωτιές στο κοινοβούλιο. Αρνείται να ορκιστεί πίστη εις τον βασιλέα χωρίς επιφυλάξεις. Με την άποψη του συμπαρατάσσεται και ο Γ. Φιλάρετος. Ο τελευταίος γράφει αργότερα, ότι ο πρόεδρος της Βουλής, για μια ολόκληρη βουλευτική περίοδο, δεν επέτρεψε να δημοσιευτεί στα πρακτικά της Βουλής ούτε ένας λόγος του Χοϊδά! Και δεν ήταν μόνο αυτό. Τρικουπικοί και Δηληγιανικοί βουλευτές, σε αγαστή σύμπνοια, δε χάνουν την ευκαιρία να συμπεριφέρονται αισχρά (ο χαρακτηρισμός ανήκει στο Γ. Φιλάρετο) προς τον αγωνιστή βουλευτή. Παράλληλα η πολιτική ζωή, ημέρα με την ημέρα, γίνεται αθλιότερη. Ο Χοϊδάς αρχίζει να αισθάνεται ότι η συμμετοχή του σε εκείνο το κοινοβούλιο δεν έχει κανένα νόημα. Και λίγο καιρό αργότερα του δίνεται η ευκαιρία να το διαπιστώσει πολύ πιο έντονα. Ενώ κατευθύνεται προς τη Βουλή μαζί με τους Φιλάρετο και Τρανταφύλλου τρεις παρακρατικοί, με την καθοδήγηση του αξιωματικού της Χωροφυλακής Κοκκινόπουλου, ανοίγουν πυρ εναντίον του. Οι σφαίρες δε βρίσκουν το στόχο τους και ο Κοκκινόπουλος συλλαμβάνεται από το ίδιο τον Χοϊδά, ενώ λίγο αργότερα η Χωροφυλακή συλλαμβάνει και τους υπόλοιπους τρεις. Η αηδία του Χοϊδά για τις ποταπές μεθόδους των κοινοβουλευτικών του αντιπάλων μεγαλώνει. Την επόμενη μέρα (15.11.1885) υποβάλλει την παραίτηση του. Αναφέρεται στα πρακτικά της Βουλής της ημέρας εκείνης.
Προέβη κατόπιν η Βουλή εις συζήτησιν επί της παραιτήσεως του Βουλευτού Αττικής Ρόκκου Χοϊδά λαβών δε τον λόγον εις των Βουλευτών Αττικής είπεν, ότι ο παραιτούμενος συνάδελφος του τον επιφόρτισε να παρακαλέσει την Βουλήν να δεχθή την παραίτησιν αυτού, εκτελεί δε την ανατεθείσαν εις αυτόν εντολήν καίτοι δεν συμφωνεί προς την υποδεικνυομένην ανάγκην της παραιτήσεως εν τούτοις παρακαλεί την Βουλήν να προβή εις άμεσον περί της παραιτήσεως απόφασιν, όπως μη η επαρχία Αττικής στερηθή της πλήρους αυτής αντιπροσωπείας.
Επί των εκτεθεμένων εν τη παραιτήσει και άλλοι έλαβαν τον λόγον.
Μεθ' ο εκηρύχθη περατωμένη η συζήτησις, η δε Βουλή ερωτηθείσα δεν περεδέχθη την παραίτησιν μη αναστάντων των πλειόνων.
Άμα ως ανεκοινώθη το εν λόγω αποτέλεσμα, προετάθη και υποστηρίχθη κατά τον κανονισμόν ψηφοφορία δι’ ονομαστικής κλήσεως. Τοιαύτης δε γενομένης υπό την επιτήρησιν των βουλευτών Κ. Αργυροπούλου και Ν. Καλογεροπούλου, συνήχθη μετά την διαλογήν, ότι η Βουλή δεν παρεδέχθη την περί παραιτήσεως αίτησιν του βουλευτού Αττικής Ρ. Χοϊδά δια ψήφων 92 κατά 34, αρνηθέντων 6, επί ψηφόφορησάντων εν όλω 132, ως το προσαρτώμενον ώδε πρωτόκολλον ψηφοφορίας....
ακολουθεί ονομαστική κατάσταση των παριστάμενων βουλευτών με την ένδειξη Ο -για όσους ψήφισαν κατά της παραίτησις- την ένδειξη Ν -για όσους την αποδέχτηκαν- και παύλα για όσους ήταν απόντες).
Από τον προαναφερόμενο πίνακα μπορεί να διαπιστωθεί ότι από τους δημοκρατικούς ο Αριστ. Οικονόμου ψήφισε κατά της αποδοχής της παραίτησης ενώ ο Γ. Φιλάρετος υπέρ της αποδοχής της.
Καινούριο ξεκίνημα
Η Βουλή μπορεί να μην αποδέχτηκε την παραίτηση του Χοϊδά αλλά ούτε και ο Χοϊδάς αποδέχτηκε την απόφαση της Βουλής. Έτσι κι αλλοιώς τα αισθήματα ήταν αμοιβαία. Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να παρατηρήσουμε ότι για το θέμα της παρουσίας του Χοϊδά στη Βουλή, την ημέρα της συζήτησης της παραίτησης του τα πράγματα είναι σκοτεινά. Παραθέσαμε ήδη απόσπασμα από τα πρακτικά της Βουλής απ’ όπου συνάγεται ότι ήταν απών. Από τις εφημερίδες της εποχής εκείνης είναι επίσης δύσκολο να βγει συμπέρασμα. Ο Τ. Βουρνάς στο γνωστό του βιβλίο υποστηρίζει όμως ότι κατακεραύνωσε τους πάντες από το βήμα της Βουλής...


Γελοιογραφία του Νέου Αριστοφάνη, που δίνει ανάγλυφη την κοινωνική πραγματικότητα στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα. Ευεργέτες τύπου Συγγρού συνθλίβουν το λαό, ο οποίος μάταια ζητά βοήθεια από τους ισχυρούς του χρήματος…

Όποια και αν είναι η αλήθεια για το γεγονός αυτό, δεν έχει και πολύ σημασία βέβαια. Εκείνο που μπορεί να θεωρηθεί αναμφισβήτητο είναι ότι η ημέρα εκείνη αποτέλεσε αφετηρία νέων, σκληρότατων μάλιστα, αγώνων για τον… εξωκοινοβουλευτικό πια πρωτοπόρο του σοσιαλισμού και της δημοκρατίας. Ήταν ένα νέο ξεκίνημα που θα οδηγούσε το Χοϊδά σε οδυνηρές συγκρούσεις με το καθεστώς. Βέβαια η όλη δράση του δείχνει ότι ήταν γνώστης του τί θ’ ακολουθούσε. Το μέλλον διαγραφόταν αβέβαιο, αλλά ο Χοϊδάς δεν ήταν από τους ανθρώπους που μαγεύονταν από τη θαλπωρή της σιγουριάς. Η γοητεία του άγνωστου, του καινούργιου τον μαγνήτιζε, όπως μαγνητίζει άλλωστε τους πρωτοπόρους κάθε κοινωνίας και εποχής.
Στη νέα του προσπάθεια δεν ήταν μόνος. Σταθερά στο πλάι του ήταν ο Κλεάνθης Τριαντάφυλλου, συναγωνιστής του στη ζωή και στο θάνατο. Ο Χοϊδάς θα πέθαινε φυλακισμένος και άρρωστος στις φυλακές της Χαλκίδας, ενώ ο Τριανταφύλλου, ένα χρόνο νωρίτερα, θ’ αυτοκτονούσε...
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά τους.
«Στέφανός σας δέμα εκ βάμβακος»Από τις στήλες του Ραμπαγά του Κ. Τρινταφύλλου ο Χοϊδάς εξαπολύει μύδρους κατά των τρικουπικών, των δηληγιαννικών και της μοναρχίας. Παράλληλα, στο στόχαστρο του είναι... τοποθετημένοι και οι Άγγλοι που με τις επεμβάσεις τους καταδυναστεύουν συστηματικά τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας, αποτρέποντας την από ενέργειας που θα σκόπευαν στην επέκταση της στον τουρκοκρατούμενο εθνικό χώρο.
Από τις στήλες του Ραμπαγά γράφουν οι δύο αχώριστοι φίλοι:
Είσθε εμποροκράτες. Στέφανος σας δέμα εκ βάμβακος. Η ποιησίς σας, τα διπλογραφικά βιβλία. Παρθενών σας το χρηματιστήριον... Έχετε την του απαγχονίζειν και φυλακίζειν άδοξον δόξαν!.
Αλλά ο Χοϊδάς δε σταματά τις ενέργειες του μόνο στη συγγραφή πύρινων άρθρων. Το 1887 όταν ο στόλος των ευρωπαϊκών δυνάμεων είχε αποκλείσει την Αθήνα, δημοκρατικοί Αθηναίοι διαδήλωναν στο Φάληρο απαιτώντας την αποχώρηση του ξένου στόλου. Και σαν αποκορύφωση της διαδήλωσης ο Χοϊδάς έπεσε στη θάλασσα και κολυμπώντας έφθασε μέχρι την αγγλική ναυαρχίδα. Μπρος στα έκπληκτα μάτια του αρχηγού του στόλου πρίγκηπα Αλφρέδου και των αξιωματούχων του, κραύγασε σε άπταιστα αγγλικά:
Αίσχος σε σας Αγγλοι πολίτες. Αυτός ο αποκλεισμός είναι στίγμα για την πατρίδα σας.
Και επέστρεψε πάλι κολυμπώντας στην ξηρά...
Για τη συμβολή του Χοϊδά στην ανάπτυξη του αγώνα κατά των ξένων υπάρχει και ένα άλλο σημαντικό ντοκουμέντο. Πρόκειται για μια μπροσούρα του 1897 που υπογράφεται από το Λαϊκό Σύνδεσμο (σοσιαλιστική ομάδα της εποχής εκείνης). Η μπροσούρα αυτή εκδόθηκε με αφορμή ένα πολιτικό μνημόσυνο που οργάνωσε ο Σύνδεσμος στη μνήμη του Ρόκου Χοϊδά και του Αριστείδη Οικονόμου. Ο συγγραφέας της μπροσούρας, αφού χαρακτηρίζει το Χοϊδά δάσκαλο του σοσιαλισμού στο σημείο αυτό αξίζει ν αναφερθεί ότι και ο Γ. Φιλάρετος θεωρούσε το Χοϊδά άγαν κοινωνιστήν) αναφέρεται στη μεγάλη ήττα του ελληνικού στρατού στον ελληνοτουρκικοί πόλεμο τη χρονιά εκείνη (1897), και αποκαλύπτει ότι ο Χοϊδάς, είχε επανειλημμένα προβλέψει την καταστροφή αυτή.
Το τέλος...
Το εκπληκτικό με το Χοϊδά είναι πως, έστω και μονάχος του πολλές φορές, κατόρθωνε όχι απλά να ενοχλεί, αλλά να δημιουργεί τεράστια πολιτικά προβλήματα στις εκάστοτε κυβερνήσεις. Γιατί διαδηλώσεις ή ενέργειες του οι οποίες δεν είχανε την πολιτική υποστήριξη κανενός κόμματος συσπείρωναν σημαντικό μέρος των Αθηναίων και αυτόματα δημιουργούσαν πολιτικό ζήτημα.
Λογικό ήταν λοιπόν να συγκεντρώσει το μίσος της εξουσίας ο Χοϊδάς. Όσο βέβαια είχε τη βουλευτική ιδιότητα οι μέθοδοι αντιμετώπισης του ήταν πλάγιες, βρόμικες και βασικοί εκτελεστές της ήταν οι παρακρατικοί. Όταν όμως απαρνήθηκε τη σιγουριά της βουλευτικής έδρας, οι διώχτες του κινήθηκαν φανερά βάσει του νόμου. Και δεν άργησαν να βρουν την ευκαιρία που περίμεναν.
Στις 4 και 8 Σεπτεμβρίου του 1888 στο Ραμπαγά δημοσιεύτηκε ένα ιδιαίτερα αιχμηρό άρθρο του Χοϊδά με τίτλο Πατρίς και στρατός. Με αφορμή αυτό το άρθρο κινήθηκε ποινική δίωξη κατά των Τριαντάφυλλου και Χοϊδά. Ο δεύτερος, στη δίκη πήρε όλη την ευθύνη πάνω του. Καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλάκιση και οδηγήθηκε στα κάτεργα των Χαλκίδας, θα πέθαινε ένα χρόνο αργότερα τσακισμένος από της κακουχίες της φυλακής και την υποτροπή του παλιού τραύματος στον πνεύμονα. Ο ...Ραμπαγάς θα γύρναγε στην ελευθερία, εγκαταλειμμένος από τους παλιούς φίλους, θα έκλεινε την εφημερίδα του, θα πούλαγε τα λιγοστά υπάρχοντα του και θά έβαζε τέρμα στη ζωή του. Όμως και οι δύο, έστω και νεκροί, θα έπαιρναν την εκδίκηση τους πολλά χρόνια μετά...
ΣΤΑΘΗΣ ΣΧΙΝΑΣ
ΤΟΤΕ...
ΑΘΗΝΑ

1981