Η Τουρκία σε δραματική κρίση

Μετά την ήττα του φιλοδυτικού πραξικοπήματος.

Πάνος Πέτρου
Το απο­τυ­χη­μέ­νο πρα­ξι­κό­πη­μα στην Τουρ­κία ήταν μια άγρια εκ­δή­λω­ση των πολ­λα­πλών κρί­σε­ων που τα­λα­νί­ζουν τη γει­το­νι­κή χώρα. Η ερ­μη­νεία των όσων συ­νέ­βη­σαν έχει γι’ αυτό εξαι­ρε­τι­κή ση­μα­σία. Αλλά χρειά­ζε­ται εξαι­ρε­τι­κή προ­σο­χή. Συ­ζη­τώ­ντας για μια χώρα όπου η ενη­μέ­ρω­ση είναι έτσι κι αλ­λιώς δύ­σκο­λη υπό­θε­ση, σε μια στιγ­μή που τα τανκς ακόμα δεν έχουν επι­στρέ­ψει κα­λά-κα­λά στους στρα­τώ­νες και ενώ Τούρ­κοι ανα­λυ­τές ή αγω­νι­στές δι­στά­ζουν ακόμα να μι­λή­σουν με βε­βαιό­τη­τα, μόνο σκέ­ψεις μπο­ρούν να κα­τα­τε­θούν.
Ποιοι και γιατί;

Ότι υπάρ­χει ένας μα­κρο­χρό­νιος άγριος εμ­φύ­λιος πό­λε­μος μέσα στο τουρ­κι­κό κρά­τος είναι γνω­στό και δε­δο­μέ­νο. Προ­φα­νώς έκ­φρα­ση –και πα­ρο­ξυ­σμός– αυτού του αντα­γω­νι­σμού ήταν και η από­πει­ρα πρα­ξι­κο­πή­μα­τος. Μόνο που πέρα από τον ιστο­ρι­κό αντα­γω­νι­σμό (κε­μα­λι­κών ενα­ντί­ων ισλα­μι­στών), τα τε­λευ­ταία χρό­νια έχει προ­στε­θεί και ο πό­λε­μος με­τα­ξύ του κύ­κλου του Ερ­ντο­γάν και του κι­νή­μα­τος του Γκιου­λέν, πα­λιού συμ­μά­χου που έγινε θα­νά­σι­μος εχθρός, με με­γά­λη επιρ­ροή στα πα­νε­πι­στή­μια, τα ΜΜΕ, τα τζα­μιά, το κρά­τος.

Την εποχή που ο Ερ­ντο­γάν «ξε­δό­ντια­ζε» το στρα­τιω­τι­κό κε­μα­λι­κό «βαθύ κρά­τος», πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο έπαι­ξε το κί­νη­μα του Γκιου­λέν, το οποίο την ίδια πε­ρί­ο­δο απέ­κτη­σε ισχυ­ρά ερεί­σμα­τα στις ένο­πλες δυ­νά­μεις. Αυτό το «δί­κτυο» είναι πλέον απέ­να­ντί του. Τα τε­λευ­ταία χρό­νια, μετά τη ρήξη με τον Γκιου­λέν και μετά την από­φα­ση του Ερ­ντο­γάν για φι­λο­πό­λε­μη και αυ­ταρ­χι­κή στρο­φή, οι σχέ­σεις με τους κε­μα­λι­κούς είχαν βελ­τιω­θεί (βλέπε και απαλ­λα­γή πολ­λών από τους διω­κό­με­νους για Ερ­γκέ­νε­κον και Βα­ριο­πού­λα), χωρίς ποτέ βέ­βαια να υπάρ­ξει «ιστο­ρι­κή συμ­φι­λί­ω­ση». Αυτό το «τρί­γω­νο» κάνει τόσο σύν­θε­τη την κα­τά­στα­ση που –κυ­ρί­ως σε κουρ­δι­κούς κύ­κλους– έχει εμ­φα­νι­στεί ακόμα και η εκτί­μη­ση ότι οι κε­μα­λι­κοί πα­ρέ­συ­ραν τους γκιου­λε­νι­κούς στο πρα­ξι­κό­πη­μα, για να τους αφή­σουν στη συ­νέ­χεια ακά­λυ­πτους και να συ­ντρι­βούν, ώστε να ακο­λου­θή­σει ένα ρε­βαν­σι­στι­κό «ξε­κα­θά­ρι­σμα». Τρα­βηγ­μέ­νη εκτί­μη­ση, αλλά εν­δει­κτι­κή των ανί­ε­ρων (και εύ­θραυ­στων στην επό­με­νη στρο­φή) συμ­μα­χιών και του ανε­λέ­η­του αντα­γω­νι­σμού που σπα­ρά­ζει το τουρ­κι­κό κρά­τος.

Πέρα από πο­λι­τι­κές-ιδε­ο­λο­γι­κές ταυ­τό­τη­τες είναι δε­δο­μέ­νο πως ο ίδιος ο Ερ­ντο­γάν είχε ανα­βαθ­μί­σει το ρόλο του στρα­τού. Από τη στιγ­μή που επέ­λε­ξε να πάει σε πό­λε­μο ενά­ντια στους Κούρ­δους και κάθε λογής «εσω­τε­ρι­κούς εχθρούς», η στρα­τιω­τι­κή ηγε­σία αντι­κει­με­νι­κά απέ­κτη­σε βα­ρύ­νο­ντα ρόλο στις εξε­λί­ξεις.

Αυτή η «ανα­βάθ­μι­ση», που ανέ­τρε­πε την προη­γού­με­νη πο­λι­τι­κή «απο­κλει­σμού των στρα­τη­γών από την πο­λι­τι­κή ζωή», φαί­νε­ται πως βρί­σκε­ται στο υπό­βα­θρο των εξε­λί­ξε­ων. Για τους πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες έγινε αντι­λη­πτή ως η με­γά­λη ευ­και­ρία να πα­ρα­με­ρί­σουν την κυ­βέρ­νη­ση και να ανα­λά­βουν οι ίδιοι άμεσα τον έλεγ­χο των εξε­λί­ξε­ων. Επι­χει­ρή­θη­κε να αξιο­ποι­η­θεί το κλίμα που καλ­λιέρ­γη­σε ο ίδιος ο Ερ­ντο­γάν για να εδραιώ­σει την εξου­σία του («εμπό­λε­μη κα­τά­στα­ση, ανά­γκη στι­βα­ρής ηγε­σί­ας») για να στρα­φεί ενα­ντί­ον του και να νο­μι­μο­ποι­ή­σει μια νέα στρα­τιω­τι­κή δι­κτα­το­ρία. Από την άλλη, η «συμ­φι­λί­ω­ση» του Ερ­ντο­γάν με τον στρα­τό και η ανα­βάθ­μι­ση του ρόλου των στρα­τη­γών ερ­μη­νεύ­ει και την επι­λο­γή μιας άλλης ση­μα­ντι­κής με­ρί­δας της στρα­τιω­τι­κής ηγε­σί­ας είτε «να μεί­νει στην άκρη» είτε –τε­λι­κά– να πα­ρέμ­βει υπέρ του Ερ­ντο­γάν. Δεν έβρι­σκε σο­βα­ρό λόγο να «πο­ντά­ρει τα πάντα» στην ανα­τρο­πή του.

Πιο εύ­κο­λη δεί­χνει η εξή­γη­ση για το τάι­μινγκ και τη σχε­τι­κή «ανορ­γα­νω­σιά» του πρα­ξι­κο­πή­μα­τος. Ετοι­μα­ζό­ταν σα­ρω­τι­κή εκ­κα­θά­ρι­ση των ενό­πλων δυ­νά­με­ων το επό­με­νο διά­στη­μα, οπότε για τους πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες επι­κρά­τη­σε το σκε­πτι­κό πως, με τα χρο­νι­κά πε­ρι­θώ­ρια να στε­νεύ­ουν, «η κα­λύ­τε­ρη άμυνα είναι η επί­θε­ση».


Τι έκρι­νε την έκ­βα­ση

Προ­φα­νώς οι πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες δεν πή­γαι­ναν σε «απο­στο­λή αυ­το­κτο­νί­ας». Ήλ­πι­ζαν σε διά­φο­ρες πλευ­ρές υπο­στή­ρι­ξης που θα τους δια­σφά­λι­ζαν τη νίκη.

Κα­ταρ­χήν στον ίδιο το στρα­τό. Είναι συ­χνές στην ιστο­ρία των πρα­ξι­κο­πη­μά­των «πα­ράλ­λη­λες διερ­γα­σί­ες», που είτε εκ­δη­λώ­νο­νται σε δια­φο­ρε­τι­κούς χρό­νους (απο­τυ­χη­μέ­νη «πρόβα» τη δια­δέ­χε­ται σο­βα­ρό­τε­ρη από­πει­ρα), είτε η μία στα­σια­στι­κή πρω­το­βου­λία προ­λα­βαί­νει την άλλη και «πα­ρα­σέρ­νει» το σύ­νο­λο των ενό­πλων δυ­νά­με­ων.

Δεύ­τε­ρον στις Με­γά­λες Δυ­νά­μεις. Τόσο οι κε­μα­λι­στές όσο και οι γκιου­λε­νι­κοί έχουν σαφή «φι­λο­δυ­τι­κό» προ­σα­να­το­λι­σμό και γνω­ρί­ζουν ότι για τις ΗΠΑ και την ΕΕ ο Ερ­ντο­γάν θε­ω­ρεί­ται του­λά­χι­στον «ανα­ξιό­πι­στος», αν όχι «επι­κίν­δυ­νος».

Τρί­τον στις πο­λι­τι­κές δυ­νά­μεις της αντι­πο­λί­τευ­σης. Στις δύο τε­λευ­ταί­ες εκλο­γές, το κλίμα «να φύγει ο Ερ­ντο­γάν» ήταν τόσο ισχυ­ρό, που άνοι­ξε συ­ζη­τή­σεις για τις πλέον ανί­ε­ρες συμ­μα­χί­ες (κυ­βέρ­νη­ση κε­μα­λι­στών-ακρο­δε­ξιών-αρι­στε­ρών Κούρ­δων!). Οι πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες εν­δε­χο­μέ­νως να ήλ­πι­ζαν να γί­νουν εκ­φρα­στές αυτού του «μπλοκ» (ή τμη­μά­των του), πο­ντά­ρο­ντας στην απο­γο­ή­τευ­ση που είχε προ­κα­λέ­σει η αδυ­να­μία τους να αντι­με­τω­πί­σουν το ΑΚΡ εκλο­γι­κά.

Σε συ­νάρ­τη­ση με το προη­γού­με­νο, οι πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες ήλ­πι­ζαν να βρουν επαρ­κή λαϊκή στή­ρι­ξη ή ανοχή από τον κόσμο που συ­γκρού­στη­κε με τον Ερ­ντο­γάν και την αυ­ταρ­χι­κή στρο­φή του τα τε­λευ­ταία χρό­νια. Τα πε­ρισ­σό­τε­ρα πρα­ξι­κο­πή­μα­τα στην ιστο­ρία της Τουρ­κί­ας είχαν συ­νή­θως μια στοι­χειώ­δη λαϊκή βάση στή­ρι­ξης.

Το στοί­χη­μα απέ­τυ­χε. Η ανώ­τα­τη στρα­τιω­τι­κή ηγε­σία έδει­ξε αρ­χι­κά στάση ανα­μο­νής. Άρ­γη­σαν χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά να κι­νη­θούν οι «νο­μι­μό­φρο­νες δυ­νά­μεις» ενά­ντια στις ενέρ­γειες των πρα­ξι­κο­πη­μα­τιών. Το ίδιο ισχύ­ει για το «διε­θνή πα­ρά­γο­ντα» που έδει­χνε να πε­ρι­μέ­νει «πού θα κά­τσει η μπί­λια», με τους πε­ρισ­σό­τε­ρους διε­θνείς αξιω­μα­τού­χους να πε­ριο­ρί­ζο­νται για ώρες σε γε­νι­κό­λο­γες συ­στά­σεις που απευ­θύ­νο­νταν στους δυ­τι­κούς πο­λί­τες που βρί­σκο­νταν στην Τουρ­κία, σε δη­λώ­σεις για «ρευ­στό­τη­τα των εξε­λί­ξε­ων» που απέ­φευ­γαν ακόμα και τον όρο πρα­ξι­κό­πη­μα.

Αυτό που έκρι­νε την μοίρα του πρα­ξι­κο­πή­μα­τος ήταν ο πο­λι­τι­κός-κοι­νω­νι­κός συ­σχε­τι­σμός. Όλα τα κόμ­μα­τα κα­τα­δί­κα­σαν το πρα­ξι­κό­πη­μα, παρά τη σφο­δρή τους ενα­ντί­ω­ση στον Ερ­ντο­γάν. Φαί­νε­ται πως υπάρ­χει μια αλ­λα­γή κα­τά­στα­σης στη γει­το­νι­κή χώρα. Η εποχή που στις πο­λι­τι­κές συ­γκε­ντρώ­σεις του κε­μα­λι­κού κόμ­μα­τος ήταν «φυ­σιο­λο­γι­κό» να ακού­γο­νται συν­θή­μα­τα που ζη­τού­σαν πα­ρέμ­βα­ση του στρα­τού φαί­νε­ται να έχει πε­ρά­σει. Και αυτό είχε την αντα­νά­κλα­σή του στη μάχη της «λαϊ­κής στή­ρι­ξης».

Οι πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες όχι μόνο δεν βρή­καν υπο­στη­ρι­κτές, αλλά βρή­καν στους δρό­μους μάζες απο­φα­σι­σμέ­νων αντι­πά­λων, έτοι­μων να εμπο­δί­σουν τανκς να ανα­κα­τα­λά­βουν κτί­ρια. Πολ­λοί φα­ντά­ροι δή­λω­σαν πως δεν γνώ­ρι­ζαν τους στό­χους της «επι­χεί­ρη­σης» και κα­τά­λα­βαν τι γί­νε­ται, όταν συ­νά­ντη­σαν λαϊκή αντί­στα­ση. Είτε «μόλις κα­τά­λα­βαν», είτε γνώ­ρι­ζαν, αλλά ήλ­πι­ζαν σε «αναί­μα­κτη» επι­χεί­ρη­ση, πα­ρα­μέ­νει γε­γο­νός ότι σο­βα­ρό τμήμα των σω­μά­των που κι­νη­το­ποι­ή­θη­καν «πα­ρέ­λυ­σαν», όταν βρέ­θη­καν αντι­μέ­τω­πα με δια­δη­λω­τές.

Αφού συ­νέ­βη­σαν αυτά, η πλά­στιγ­γα έγει­ρε υπέρ του Ερ­ντο­γάν και κρί­θη­κε η στάση πρώτα του στρα­τού (που κι­νη­το­ποι­ή­θη­κε κατά των πρα­ξι­κο­πη­μα­τιών) και έπει­τα των Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων (που βγή­καν από τις τρύ­πες τους να στη­ρί­ξουν «την εκλεγ­μέ­νη κυ­βέρ­νη­ση»).

Η επι­σή­μαν­ση έχει δύο κρα­τού­με­να. Το ένα είναι ότι η κί­νη­ση των μαζών έχει τη δύ­να­μη να απο­τρέ­πει σχε­δια­σμούς, ότι οι εξε­λί­ξεις δεν κρί­νο­νται απο­κλει­στι­κά στους στρα­τώ­νες ή στις πρε­σβεί­ες. Το δεύ­τε­ρο, αντα­να­κλώ­ντας και τη στάση της «επί­ση­μης» αντι­πο­λί­τευ­σης, είναι πως πα­γιώ­νε­ται στην Τουρ­κία μια αντί­λη­ψη που λέει «Όχι ξανά στρα­τιω­τι­κή δι­κτα­το­ρία» και η οποία ξε­περ­νά τις γραμ­μές των οπα­δών του ΑΚΡ.



Η επό­με­νη μέρα

Ο Ερ­ντο­γάν βγαί­νει σή­με­ρα ισχυ­ρο­ποι­η­μέ­νος. Όχι μόνο στη μάχη κατά του «πα­ράλ­λη­λου κρά­τους», αλλά και στην επί­θε­σή του ενά­ντια σε κάθε αντι­πο­λί­τευ­ση. Οι εκ­κλή­σεις «να μεί­νει ο κό­σμος στους δρό­μους για μια βδο­μά­δα» δεν έχουν σχέση με την πάλη ενά­ντια στο πρα­ξι­κό­πη­μα, αλλά με επί­δει­ξη δύ­να­μης του ΑΚΡ. Οι «βάρ­διες δη­μο­κρα­τί­ας» είναι ένα κα­κό­γου­στο αστείο, καθώς οι σκλη­ρο­πυ­ρη­νι­κοί οπα­δοί του Ερ­ντο­γάν κά­νουν επι­θέ­σεις κατά «πα­ντός εχθρού», με βάση το κλα­σι­κό ερ­ντο­γα­νι­κό σχήμα που τσου­βα­λιά­ζει ξένες δυ­νά­μεις-γκιου­λε­νι­στές-κε­μα­λι­κούς, κούρ­δους-αρι­στε­ρούς-τζι­χα­ντι­στές-αλε­βί­τες ως «συ­νω­μό­τες».

Το πο­λι­τι­κό υπο­κεί­με­νο που πρω­τα­γω­νί­στη­σε στη μάχη ήταν το ΑΚΡ. Και βγαί­νει συ­σπει­ρω­μέ­νο και ισχυ­ρο­ποι­η­μέ­νο. Αυτό δεν προ­μη­νύ­ει καλές εξε­λί­ξεις. Τί­πο­τα δεν θυ­μί­ζει την εποχή που ο Ερ­ντο­γάν για να δώσει τη μάχη ενά­ντια στο στρα­τό στη­ρί­χθη­κε ακόμα και σε Κούρ­δους, αρι­στε­ρούς, φι­λε­λεύ­θε­ρους και άρα υπο­χρε­ώ­θη­κε σε κι­νή­σεις «καλής θέ­λη­σης» προς τους συμ­μά­χους του (η εποχή του εκ­δη­μο­κρα­τι­σμού, της ει­ρη­νι­κής επί­λυ­σης του κουρ­δι­κού κλπ). Σή­με­ρα αι­σθά­νε­ται ότι κέρ­δι­σε τη μάχη «ο λαός του» και άρα πι­θα­νό­τε­ρη είναι η σκλή­ρυν­ση του αυ­ταρ­χι­σμού και η προ­σπά­θεια συ­σπεί­ρω­σης της λαϊ­κής του βάσης σε έναν πό­λε­μο «ενα­ντί­ον όλων», απ’ ότι να ει­σα­κου­στούν οι εκ­κλή­σεις δυ­νά­με­ων της αντι­πο­λί­τευ­σης για «πε­ρισ­σό­τε­ρη δη­μο­κρα­τία».



Η Αρι­στε­ρά

Το κί­νη­μα και η Αρι­στε­ρά βρί­σκο­νται μπρο­στά σε νέες προ­κλή­σεις. Αλλά όχι απρό­σμε­νες. Όλοι κα­τα­δί­κα­σαν το πρα­ξι­κό­πη­μα, δη­λώ­νο­ντας ταυ­τό­χρο­να ότι η επό­με­νη μέρα θα είναι η πάλη ενά­ντια στον αυ­ταρ­χι­σμό του Ερ­ντο­γάν. Άλλοι συμ­με­τεί­χαν στην πάλη ενά­ντια στο πρα­ξι­κό­πη­μα, εξη­γώ­ντας ότι «η πάλη ενά­ντια στο πρα­ξι­κό­πη­μα είναι και πάλη για πε­ρισ­σό­τε­ρη δη­μο­κρα­τία». Άλλοι επέ­λε­ξαν να μεί­νουν στην κα­τα­δί­κη, χωρίς όμως να κα­λέ­σουν σε κι­νη­το­ποί­η­ση απο­τρο­πής του, για να μην βρε­θούν «αντι­κει­με­νι­κά στο πλευ­ρό του Ερ­ντο­γάν». Τα πράγ­μα­τα εξε­λί­χθη­καν και έλη­ξαν πάρα πολύ γρή­γο­ρα για να κρι­θούν αυτές οι επι­λο­γές. Πέρα από δια­φω­νί­ες για τη νύχτα της 15ης Ιούλη, στην πάλη ενά­ντια στην προ­σπά­θεια να εδραιώ­σει την εξου­σία του ο Ερ­ντο­γάν θα βρε­θούν όλες οι προ­ο­δευ­τι­κές δυ­νά­μεις.

Η πάλη αυτή θα είναι σκλη­ρή, με τη νέα αυ­το­πε­ποί­θη­ση του Ερ­ντο­γάν. Αλλά σε ό,τι μας αφορά, θε­ω­ρού­με ότι το πεδίο της πάλης είναι πολύ πιο «προ­νο­μια­κό» από ό,τι θα ήταν σε πε­ρί­πτω­ση επι­κρά­τη­σης του πρα­ξι­κο­πή­μα­τος. Θα στα­θού­με σε μια δια­πί­στω­ση μιας ορ­γά­νω­σης της άκρας Αρι­στε­ράς που κρά­τη­σε «ίσες απο­στά­σεις»: «Η μόνη δια­φο­ρά με­τα­ξύ τους είναι ότι, ενώ οι πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες θα κα­τα­στρέ­ψουν αμέ­σως όλες τις ελευ­θε­ρί­ες της ερ­γα­τι­κής τάξης, η φρά­ξια του Ερ­ντο­γάν-ΑΚΡ θα χρεια­στεί να δια­νύ­σει με­γα­λύ­τε­ρο δρόμο, για να συ­ντρί­ψει ολο­κλη­ρω­τι­κά αυτές τις ελευ­θε­ρί­ες». Αυτή η μόνη (!) δια­φο­ρά, κατά τη γνώμη μας έχει ση­μα­σία ζωής ή θα­νά­του για την Αρι­στε­ρά και το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα στην Τουρ­κία.

Αυτή η εκτί­μη­ση δεν αφορά μόνο την απο­τί­μη­ση της έκ­βα­σης της μάχης, που είναι θε­τι­κή κι όχι «τι λά­χα­να, τι μπρό­κο­λα». Αφορά και την εκτί­μη­ση για την επό­με­νη μέρα στην Τουρ­κία. Η οποία θα είναι συ­νέ­χεια της πα­ρα­τε­τα­μέ­νης κρί­σης, που θα συ­νε­χί­σει να δίνει κά­ποιες «ευ­και­ρί­ες» στο δικό μας στρα­τό­πε­δο. Αν είχε μπει η χώρα «στο γύψο», σή­με­ρα οι σύ­ντρο­φοί μας δεν θα είχαν καν τη δυ­να­τό­τη­τα να συ­ζη­τούν τις δια­φω­νί­ες τους και τις τα­κτι­κές της επό­με­νης μέρας ενά­ντια στον Ερ­ντο­γάν… Αυτή η εξέ­λι­ξη δεν απο­κλεί­ε­ται να έρθει στο μέλ­λον, αλλά τη νύχτα της 15ης Ιούλη απο­τρά­πη­κε.

Ο Ερ­ντο­γάν βγαί­νει βρα­χυ­πρό­θε­σμα νι­κη­τής, αλλά η κρίση δεν τε­λεί­ω­σε. Στο εξω­τε­ρι­κό μέ­τω­πο, η επι­στρο­φή σε πο­λι­τι­κή «μη­δε­νι­κών προ­βλη­μά­των» (προ­σέγ­γι­ση με Ρωσία, απο­κα­τά­στα­ση σχέ­σε­ων με Ισ­ρα­ήλ, επα­να­σύν­δε­ση με ΕΕ-ΗΠΑ, ακόμα και άνοιγ­μα διαύ­λου με τον Άσαντ και τον Σίσι) θα σκο­ντά­ψει στο κου­βά­ρι των αντα­γω­νι­σμών στο οποίο μπλέ­χτη­κε ενερ­γά το τουρ­κι­κό κρά­τος. Η έντα­ση με τις ΗΠΑ με αφορ­μή το πρα­ξι­κό­πη­μα είναι μόνο ένα μικρό δείγ­μα.

Στο εσω­τε­ρι­κό, ο Ερ­ντο­γάν θα συ­νε­χί­σει να κυ­βερ­νά σε συν­θή­κες «πε­ριο­ρι­σμέ­νης ηγε­μο­νί­ας», όπως ορθά το έθεσε ανα­λυ­τής (από­λυ­τη κυ­ριαρ­χία σε ση­μα­ντι­κό τμήμα της κοι­νω­νί­ας, αλλά με πο­λω­μέ­νο απέ­να­ντί του ένα εξί­σου ση­μα­ντι­κό τμήμα της), που επί­σης μπο­ρεί να τρο­φο­δο­τή­σει νέες εντά­σεις και συ­γκρού­σεις. Για να μην ανα­φερ­θού­με στον «εν­δο­κρα­τι­κό εμ­φύ­λιο» που, παρά τις εκ­κα­θα­ρί­σεις, μπο­ρεί να έχει πολλά επει­σό­δια ακόμα… Εν­δει­κτι­κή της αβε­βαιό­τη­τας είναι η αντι­κα­τά­στα­ση του επι­κε­φα­λής των ενό­πλων δυ­νά­με­ων, που έμει­νε «πι­στός» και αιχ­μα­λω­τί­στη­κε από τους πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες, από τον ακόμα πιο «έμπι­στο» επι­κε­φα­λής της 1ης Στρα­τιάς.

Ο Ερ­ντο­γάν θυ­μί­ζει έντο­να τον Μόρσι, την εποχή που ο Αι­γύ­πτιος πρό­ε­δρος ένιω­σε πα­ντο­δύ­να­μος να στή­σει ένα αυ­ταρ­χι­κό κα­θε­στώς με βάση στή­ρι­ξης τους σκλη­ρο­πυ­ρη­νι­κούς οπα­δούς του. Τότε, η ανα­τρο­πή του από τον στρα­τη­γό Σίσι και η επα­κό­λου­θη διά­λυ­ση της Μου­σουλ­μα­νι­κής Αδελ­φό­τη­τας είτε πα­νη­γυ­ρί­στη­κε και από τμή­μα­τα της φι­λε­λεύ­θε­ρης ή αρι­στε­ρής αντι­πο­λί­τευ­σης, είτε αντι­με­τω­πί­στη­κε αδιά­φο­ρα. Χρειά­στη­καν ελά­χι­στοι μήνες στην Αί­γυ­πτο για να στρα­φούν τα όπλα που τσά­κι­σαν την Αδελ­φό­τη­τα ενά­ντια σε κάθε αντι­πο­λί­τευ­ση, και να φανεί ότι απέ­να­ντι σε έναν αυ­ταρ­χι­κό ηγέτη το στρα­τιω­τι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα δεν ήταν ένα αδιά­φο­ρο «βήμα στο πλάι», αλλά ένα δρα­μα­τι­κό «βήμα πίσω»… Αυτό που έλει­ψε στην Αί­γυ­πτο ήταν μια πο­λι­τι­κή δύ­να­μη κι ένα κοι­νω­νι­κό κί­νη­μα ικανά να ανα­τρέ­ψουν τον Μόρσι «από τα κάτω κι από τα αρι­στε­ρά». Αυτός ο πα­ρά­γο­ντας θα κρί­νει τις εξε­λί­ξεις και στην Τουρ­κία…

Rproject | Resist | Reclaim | Revolt