Ο μεταμοντέρνος μύθος περί του «κοινωνικού κράτους» της 4ης Αυγούστου

Χάρης Παπαδόπουλος
Οι μύθοι οι σχετικοί με την καταγραφή του παρελθόντος είναι βολικοί και εύχρηστοι. Τα συμβάντα του χτες πλάθονται καταπώς εξυπηρετούν πολιτικές ανάγκες του σήμερα. Και οι ιστορικοί και πολιτικοί, που θέλουν να πατήσουν φρένο στην πορεία της Ιστορίας, να κρατήσουν στη ζωή το εκμεταλλευτικό σύστημα που έχει φάει τα ψωμιά του, αγαπούν να βρίσκουν καταφύγιο σε κατασκευασμένους μύθους.
Αντί­θε­τα, «τα γε­γο­νό­τα είναι πει­σμα­τά­ρι­κα», όπως αγα­πού­σε να επα­να­λαμ­βά­νει ο Λένιν. Τα πραγ­μα­τι­κά πε­ρι­στα­τι­κά ξε­βο­λεύ­ουν και απαι­τούν κόπο για να ελεγ­χθούν και πρω­τό­τυ­πη σκέψη για να εξη­γη­θούν. Και, πάνω απ’ όλα, η εξή­γη­ση της Ιστο­ρί­ας βάζει κα­θή­κο­ντα για το σή­με­ρα. Γιατί Ιστο­ρία δεν ση­μαί­νει αφή­γη­ση επει­σο­δί­ων που έχα­σαν κάθε αξία για το παρόν. Η Ιστο­ρία είναι κα­τα­γρα­φή της πάλης των αν­θρώ­πων να αλ­λά­ξουν τη ζωή τους ή να αντι­στα­θούν σ’ αυτή την αλ­λα­γή. Ιστο­ρία ση­μαί­νει άγρια ανα­μέ­τρη­ση ανά­με­σα σε σκλα­βιά κι ελευ­θε­ρία. Σου δι­δά­σκει να σκέ­φτε­σαι, αλλά και να πα­λεύ­εις, απο­φεύ­γο­ντας λάθη και κα­κο­το­πιές, αν έχεις τα­χθεί στο στρα­τό­πε­δο των κα­τα­πιε­σμέ­νων.

Αν πάλι βρί­σκε­σαι στο αντί­πα­λο στρα­τό­πε­δο, σου επι­φυ­λάσ­σει ένα μο­να­δι­κής αξίας μά­θη­μα: η πάλη σου είναι κα­τα­δι­κα­σμέ­νη σε απο­τυ­χία. Όσες μάχες κι αν κερ­δί­σεις κατά των τα­πει­νών, στο τέλος θα χά­σεις τον πό­λε­μο, όπως τον χά­σα­νε πα­λιό­τε­ρα με­σαιω­νι­κοί άρ­χο­ντες και δου­λο­κτή­τες, πα­τρί­κιοι και κρα­ταιοί αυ­το­κρά­το­ρες.



Η πε­ρί­πτω­ση του «κοι­νω­νι­κού έργου» του Με­τα­ξά

Πρό­κει­ται για έναν μύθο που έχει τύχει ευ­ρεί­ας διά­δο­σης. Δεν είναι μο­νά­χα τα sites της ακρο­δε­ξιάς και των ναζί που εξυ­μνούν τον Με­τα­ξά ως τον ηγέτη που –υπο­τί­θε­ται– κα­θιέ­ρω­σε το οχτά­ω­ρο και την κυ­ρια­κά­τι­κη αργία, ίδρυ­σε το ΙΚΑ και λί­γο-πο­λύ έστη­σε το κοι­νω­νι­κό κρά­τος στην Ελ­λά­δα. Τον ίδιο πάνω κάτω ισχυ­ρι­σμό ανα­πα­ρά­γουν και «σο­βα­ροί» και υπε­ρά­νω υπο­ψί­ας ανα­λυ­τές.

Από τον Πα­πα­χε­λά της «Κα­θη­με­ρι­νής» ως τις σε­λί­δες του Protagon και από τη Wikipedia ως τα σχο­λι­κά βι­βλία, το κα­θε­στώς Με­τα­ξά ντύ­νε­ται με το βε­λού­δο του μύθου. Υπο­βαθ­μί­ζο­νται έως απο­σιω­πού­νται αναμ­φι­σβή­τη­τα γε­γο­νό­τα, όπως η αι­μα­τη­ρή κα­τα­στο­λή των ερ­γα­τών και ερ­γα­τριών στη Θεσ­σα­λο­νί­κη ή το δη­μό­σιο κά­ψι­μο των βι­βλί­ων εκα­το­ντά­δων συγ­γρα­φέ­ων από τον Τολ­στόι ως τον Μπέρ­ναρντ Σω και η απα­γό­ρευ­ση των πα­ρα­στά­σε­ων της Αντι­γό­νης του Σο­φο­κλή.

Όπου χρεια­στεί να ομο­λο­γη­θεί κάτι από το τε­ταρ­το­αυ­γου­στια­νό κα­θε­στώς του τρό­μου και της αθλιό­τη­τας, οι δια­τυ­πώ­σεις είναι όσο γί­νε­ται πιο ανώ­δυ­νες. Έτσι, το κα­θε­στώς Με­τα­ξά «άσκη­σε διώ­ξεις ενα­ντί­ον των πο­λι­τι­κών του αντι­πά­λων» σύμ­φω­να με το βι­βλίο ιστο­ρί­ας της Έκτης Δη­μο­τι­κού. Μέσα στην ωραιο­ποι­η­μέ­νη δια­τύ­πω­ση «διώ­ξεις» στρι­μώ­χνο­νται οι 80.000 συλ­λή­ψεις, 47.000 υπο­γρα­φές δη­λώ­σε­ων με­τα­νοί­ας και απο­κή­ρυ­ξης του κο­μου­νι­σμού (κατά κα­νό­να προ­ϊ­όν βα­σα­νι­στη­ρί­ων), οι ουκ ολί­γες δο­λο­φο­νί­ες και εκ­πα­ρα­θυ­ρώ­σεις από τα αστυ­νο­μι­κά τμή­μα­τα και το φρι­κτό­τε­ρο από όλα. Η πα­ρά­δο­ση 1.400 φυ­λα­κι­σμέ­νων αγω­νι­στών της Αρι­στε­ράς στα στρα­τεύ­μα­τα των ναζί τον Απρί­λη του 1941. Η «εθνι­κή ηγε­σία» του Με­τα­ξά και των συ­νε­χι­στών του αξιο­λο­γού­σαν, ακρι­βώς όπως οι γερ­μα­νοί ομοϊ­δε­ά­τες τους, ως πρώτη προ­τε­ραιό­τη­τα τη συ­ντρι­βή και εξό­ντω­ση της Αρι­στε­ράς, χωρίς να πα­ρα­σύ­ρο­νται από τα φλη­να­φή­μα­τα περί «κοι­νού αί­μα­τος» και «υπε­ρά­νω όλων η Πα­τρίς».



Το ξή­λω­μα του μύθου

Μήπως όμως, έστω και για να κα­τευ­νά­σει τις δια­μαρ­τυ­ρί­ες, το κα­θε­στώς Με­τα­ξά προ­χώ­ρη­σε πράγ­μα­τι σε κοι­νω­νι­κές με­ταρ­ρυθ­μί­σεις;

Πα­ρό­λο που το σχο­λι­κό βι­βλίο Ιστο­ρί­ας της Γ΄ Λυ­κεί­ου απο­δί­δει στον Με­τα­ξά τη δη­μιουρ­γία του ΙΚΑ και μά­λι­στα κατά το έτος 1937 και πα­ρό­λο που οι σε­λί­δες της livepedia και Wikipedia τού ανα­γνω­ρί­ζουν την κα­θιέ­ρω­ση του οχτά­ω­ρου και μιας σει­ράς μέ­τρων κοι­νω­νι­κής προ­στα­σί­ας, η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα είναι πολύ πιο πεζή.

Ο Με­τα­ξάς έγινε πρω­θυ­πουρ­γός «κοι­νής απο­δο­χής» των Λαϊ­κών και των Φι­λε­λευ­θέ­ρων (πρα­κτι­κά όλου του πο­λι­τι­κού φά­σμα­τος εκτός Αρι­στε­ράς) τον Μάρτη 1936. Δι­κτά­το­ρας έγινε λί­γους μήνες αρ­γό­τε­ρα, την 4η Αυ­γού­στου της ίδιας χρο­νιάς.

Την κοι­νω­νι­κή ασφά­λι­ση δεν θα μπο­ρού­σε να την έχει δη­μιουρ­γή­σει ο Με­τα­ξάς, επει­δή το ΙΚΑ υπάρ­χει από το 1934, οπότε ψη­φί­στη­κε και ο σχε­τι­κός νόμος περί κοι­νω­νι­κών ασφα­λί­σε­ων. Η Ερ­γα­τι­κή Εστία υφί­στα­ται από το 1931, ενώ το 8ωρο κα­θιε­ρώ­θη­κε από το 1920, του­λά­χι­στον στη βιο­μη­χα­νία, και στα­δια­κά επε­κτει­νό­ταν (1932) με αι­μα­τη­ρούς απερ­για­κούς αγώ­νες. Εδώ το μόνο ψήγμα αλή­θειας βρί­σκε­ται στο ότι ο Με­τα­ξάς πράγ­μα­τι υπέ­γρα­ψε την επέ­κτα­ση του οχτα­ώ­ρου σε κά­ποιους κλά­δους ακόμη.

Και φυ­σι­κά η Κυ­ρια­κή είναι θε­σμο­θε­τη­μέ­νη αργία στην Ελ­λά­δα από το 1911. Το «εθνι­κό κα­θε­στώς» Με­τα­ξά όχι μόνο δεν την κα­θιέ­ρω­σε, αλλά αντί­θε­τα επα­νέ­φε­ρε την κυ­ρια­κά­τι­κη ερ­γα­σία, κα­τα­κρα­τώ­ντας μά­λι­στα το αντί­στοι­χο με­ρο­κά­μα­το υπέρ της «Εθνι­κής Άμυ­νας». Με άλλα λόγια, η ερ­γα­τι­κή τάξη υπο­χρε­ω­νό­ταν να προ­σφέ­ρει πε­ρισ­σό­τε­ρη απλή­ρω­τη ερ­γα­σία όχι μόνο απέ­να­ντι στα αφε­ντι­κά τις έξι μέρες της εβδο­μά­δας, αλλά και προς το κρά­τος την Κυ­ρια­κή.

Ένας ακόμη μύθος είναι πως επί Με­τα­ξά είχε μη­δε­νι­στεί η ανερ­γία. Αυτό που στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα υλο­ποι­ή­θη­κε ήταν η «εκ πε­ρι­τρο­πής» ερ­γα­σία, να ερ­γά­ζο­νται δη­λα­δή οι ερ­γά­τες και ερ­γά­τριες λι­γό­τε­ρες ώρες ή μέρες με αντί­στοι­χη μεί­ω­ση φυ­σι­κά του μι­σθού, έτσι ώστε να ελα­χι­στο­ποι­η­θούν οι ολο­κλη­ρω­τι­κά άνερ­γοι. Μοι­ρά­στη­κε, δη­λα­δή, η φτώ­χεια με­τα­ξύ των πιο φτω­χών, χωρίς να θι­χτούν ούτε στο ελά­χι­στο οι πλού­σιοι.

Εκεί που ο μύθος περί κοι­νω­νι­κού έργου του Με­τα­ξά απο­χα­λι­νώ­νε­ται εντε­λώς είναι στο θέμα των ελεύ­θε­ρων συλ­λο­γι­κών δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων. Πέρα από το οξύ­μω­ρο του πράγ­μα­τος να απο­δί­δο­νται στον δι­κτά­το­ρα οι πρώ­τες ελεύ­θε­ρες συλ­λο­γι­κές δια­πραγ­μα­τεύ­σεις, τη στιγ­μή που και κά­ποιος με­τριο­πα­θής συν­δι­κα­λι­στής να εμ­φα­νι­ζό­ταν σ’ αυτές θα κα­τέ­λη­γε αυ­τό­μα­τα στο μπου­ντρού­μι και στη φά­λαγ­γα, οι συμ­βά­σεις αυτές θε­σμο­θε­τή­θη­καν το 1935. Αυτό που συ­νέ­βη επί Με­τα­ξά ήταν το να κα­ταρ­γη­θεί η διοί­κη­ση της ΓΣΕΕ και να ανα­λά­βουν την εκ­προ­σώ­πη­ση των ερ­γα­τών οι δοτοί ερ­γα­το­πα­τέ­ρες του κα­θε­στώ­τος. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα το γε­γο­νός ότι επι­κε­φα­λής της εκ­κα­θα­ρι­σμέ­νης ΓΣΕΕ ανέ­λα­βε ο υπουρ­γός Ερ­γα­σί­ας του κα­θε­στώ­τος, Δη­μη­τρά­τος.

Φυ­σι­κά, υπήρ­ξε μια εκλε­κτι­κή σχέση ανά­με­σα στην 4η Αυ­γού­στου και το ΙΚΑ. Με πρό­σχη­μα πάλι την «Εθνι­κή Άμυνα», κου­ρεύ­τη­καν τα απο­θε­μα­τι­κά των ερ­γα­τι­κών τα­μεί­ων και πρώτα απ’ όλα του ΙΚΑ. Σύμ­φω­να με τον ιστο­ρι­κό Σπύρο Λι­ναρ­δά­το, κα­τα­σχέ­θη­καν 850 εκα­τομ­μύ­ρια δραχ­μές απο­θε­μα­τι­κά των ασφα­λι­στι­κών τα­μεί­ων, από τα οποία τα 500 ήταν του ΙΚΑ. Ήταν φυ­σι­κό κι επό­με­νο το σύ­στη­μα ασφά­λι­σης να κα­ταρ­ρεύ­σει πριν αρ­χί­σει ο Β’ Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος…



Συ­μπε­ρά­σμα­τα

Η από­δο­ση στην καλή διά­θε­ση και την «εθνι­κή» στάση του δι­κτά­το­ρα Με­τα­ξά όλων των κα­τα­κτή­σε­ων που πλη­ρώ­θη­καν με αίμα από την ερ­γα­τι­κή τάξη δεν είναι κά­ποιο «λάθος», που συ­νέ­βη λόγω αφέ­λειας ή απρο­σε­ξί­ας κά­ποιων ιστο­ρι­κών. Ούτε αντί­στοι­χα η απο­σιώ­πη­ση και η στρογ­γύ­λευ­ση του κα­θε­στώ­τος τρό­μου που έπεσε σαν πέ­λε­κυς πάνω στην Αρι­στε­ρά και τους ερ­γά­τες.

Σε επο­χές βα­θιάς κρί­σης του συ­στή­μα­τος είναι δείγ­μα τόλ­μης η άποψη πως «θαέχου­με τόση ελευ­θε­ρία όση κα­τα­χτή­σου­με με τον αγώνα μας». Αντί­θε­τα, πάει μαζί με το κυ­ρί­αρ­χο ρεύμα η θέση πως τα δι­καιώ­μα­τά μας απαι­τούν κά­ποιον «εθνι­κό» ηγέτη, έναν στι­βα­ρό αρ­χη­γό, άτεγ­κτο, αλλά και σπλα­χνι­κό, που θα ανα­λά­βει αυτός να πε­ρι­σώ­σει ό,τι μπο­ρεί από το ελά­χι­στο επί­πε­δο ζωής, με αντάλ­λαγ­μα όποια ελευ­θε­ρία έχει απο­μεί­νει.

Το ξέ­πλυ­μα του Με­τα­ξά, μέσω του υπο­τι­θέ­με­νου κοι­νω­νι­κού του έργου, βο­λεύ­ει πρώτα απ’ όλα τους υμνη­τές του της Χρυ­σής Αυγής και της ακρο­δε­ξιάς, που εξω­ρα­ΐ­ζουν με εν­θου­σια­σμό το πρώτο ολο­κλη­ρω­τι­κά φα­σι­στι­κό κα­θε­στώς στη χώρα. Όμως εξυ­πη­ρε­τεί και την κυ­ρί­αρ­χη αστι­κή άποψη των θυ­σιών «υπέρ του έθνους» και των εθνι­κών λύ­σε­ων μα­κριά από το «χάος» των κοι­νω­νι­κών εκρή­ξε­ων και ανα­τρο­πών. Είναι πολύ βο­λι­κή η άποψη πως τις κοι­νω­νι­κές με­ταρ­ρυθ­μί­σεις τις κα­θιέ­ρω­σε η ευ­σπλα­χνία του «εθνι­κού» ηγέτη και όχι η λυσ­σα­λέα πάλη των ερ­γα­τών κι ερ­γα­τριών, πόσο μάλ­λον στην εποχή των μνη­μο­νί­ων που γί­νο­νται πα­ρελ­θόν μία-μία όλες οι προ­πο­λε­μι­κές κα­τα­κτή­σεις της ερ­γα­τι­κής τάξης.

Η ανο­μο­λό­γη­τη αλή­θεια πίσω από όλη αυτή την «αφελή» προ­σέγ­γι­ση είναι πως για το σύ­στη­μα είναι μα­κράν προ­τι­μό­τε­ροι οι Με­τα­ξά­δες από τους ξε­ση­κω­μέ­νους ερ­γά­τες…

Rproject | Resist | Reclaim | Revolt