«Ας πιούμε στην υγειά των τρελών, των απροσάρμοστων, των επαναστατών, των ταραχοποιών. Σε αυτούς που βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά, που δεν τιμούν τους κανόνες, που δεν σέβονται την τάξη…Γιατί οι άνθρωποι που είναι αρκετά τρελοί για να πιστεύουν ότι μπορούν ν’ αλλάξουν τον κόσμο, είναι αυτοί που στο τέλος το κάνουν».
Τζακ Κέρουακ (Αμερικανός συγγραφέας).
Το δόγμα του αναρχισμού, που δέχτηκε τις μεγαλύτερες επικρίσεις και τους μεγαλύτερους επαίνους, δεν είναι γέννημα και πρωτοτυπία των Ευρωπαίων στοχαστών του 19ου αιώνα. Πολύ πριν από αυτούς, Έλληνες φιλόσοφοι είχαν διακηρύξει τις βασικές αρχές μιας αναρχικής κοινωνίας και είχαν προτείνει έναν τρόπο ζωής εναρμονισμένο όχι με τους νόμους του κράτους, αλά με το φυσικό δίκαιο που κάθε άνθρωπος κατέχει. Για τους αρχαίους Έλληνες εκτός από τους γραπτούς
Νόμους που εξασφαλίζουν την ευημερία της πόλης και των πολιτών, υπάρχουν και οι άγραφοι . Η σχέση ανάμεσα στο γραπτό και το άγραφο δίκαιο, απασχόλησε στην αρχαιότητα πολλούς ανθρώπους του πνεύματος και αποτέλεσε την αφετηρία για τους αναρχικούς φιλόσοφους. Ο πρώτος που αμφισβήτησε τους θεσμούς της πολιτείας ήταν ο Αντιφών ο Αθηναίος. Ο σοφιστής αυτός διατύπωσε δυο αδιανόητες για την εποχή απόψεις: α) όλοι οι άνθρωποι από τη φύση τους είναι όμοιοι, β) οι νόμοι της πολιτείας είναι αυθαίρετοι κανονισμοί. Ο Αντιφών ταυτίζει τον νόμο με τον
ανθρώπινο πολιτισμό τον οποίο επίσης απορρίπτει. Διότι ο πολιτισμός αντιτίθεται στην ισότητα που υπαγορεύει η φύση και παραβιάζει τη φυσική δικαιοσύνη, αφού χαρακτηρίζεται από εθνικές και κοινωνικές διακρίσεις. Κατά τον Αντιφώντα,
οι πρωτόγονες φυλές, βρίσκονται πιο κοντά στην ευτυχία απ’ ότι οι πολιτισμένοι λαοί.
Τη φύση ως πρότυπο ζωής πρόβαλε και ο Ζήνων ο Κιτιεύς ( 325-263 π.χ),από το Κίτιο της Κύπρου, ιδρυτής του Στωικισμού. Στιγμάτιζε την επίδραση του πλούτου
και το άδικο της ατομικής ιδιοκτησίας, όταν έλεγε πως « η πολυτέλεια κάνει φτωχό τον πλούσιο και διπλασιάζει την δυστυχία των φτωχών» και πως « οι καρποί ανήκουν σε όλους, η γη σε κανέναν». Ακόμη πιο κοντά στα ιδεώδη του αναρχισμού μας φέρνει η «Πολιτεία» του Ζήνωνα, έργο από το οποίο ελάχιστα αποσπάσματα έχουν σωθεί.
Στον κόσμο που φαντάζεται ο Ζήνων δεν υπάρχουν δικαστήρια, όργανα τάξης, στρατός, ναοί, χρήματα, σχολεία. Οι άνθρωποι ζουν όλοι μαζί, σαν αγέλη.
Σε αυτή την «ακρατική» κοινωνία, που διέπεται από πλήρη ελευθερία και ισότητα,δεν υπάρχει περιουσία ούτε οικογένεια. Ο Κροπότκιν,
ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς του αναρχισμού, απέδωσε στον Ζήνωνα τον τίτλο του καλύτερου εκφραστή της αναρχικής φιλοσοφίας στην αρχαία Ελλάδα.
Αν στους Στωικούς συναντάμε την αναρχική θεωρία, στους Κυνικούς θα βρούμε την αναρχική πράξη με την προληπτική διάλυση κάθε αξίας και θεσμού της οργανωμένης κοινωνίας. Ο Αντισθένης ( 444 π.χ), ιδρυτής των Κυνικών, κήρυττε επίσης, δημοσίως ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχει κυβέρνηση, ατομική ιδιοκτησία, επίσημη θρησκεία, γάμος.
Ο Διογένης και μεταγενέστεροί του Κυνικοί υποστήριζαν ότι « ο νόμος δεν έχει καμία απολύτως αξία απέναντι στη φύση, διότι οι νόμοι είναι ανθρώπινα έργα και διαφέρουν από χώρα σε χώρα, επομένως δεν έχουν αντικειμενικό κύρος και είναι ανάξιοι σεβασμού. Για τον λόγο αυτό κανένα δικαστήριο δεν είναι αρμόδιο να κρίνει τις πράξεις κάποιου, ούτε και οποιαδήποτε εξουσία έχει το δικαίωμα να καθορίζει τη ζωή των ανθρώπων. Το χρήμα είναι και αυτό άχρηστο και επιζήμιο και απερίφραστα ο Διογένης πρόσταζε: « Καταστρέψτε το νόμισμα».
Ο Αισχύλος στο έργο του, «Επτά επί Θήβας», ( 467 π.χ), δημιούργησε μια Αντιγόνη που αρνείται να υπακούσει την διαταγή του βασιλιά της Θήβας, Κρέοντα, να μη θάψει τον αδερφό της, ως τιμωρία για την επίθεση εναντίον των Θηβών λέγοντας:
« πάνω μου εγώ τον κίνδυνο μόνη μου θα πάρω, τον αδελφό μου θάβοντας κι ούτε ντροπή μου τόχω, να δείξω αντάρτισσα γνώμη στην πόλη». Ψήγματα αναρχικής σκέψης συναντάμε και σε άλλους Έλληνες φιλόσοφους, όπως στον Αρίστιππο τον Κυρηναίο ( 435-355), και στον Επίκουρο (341-270 π.χ). Με όλες πάντως τις διαφορές που περιβάλλουν τα αναρχικά κηρύγματα της αρχαιότητας, γεγονός είναι ότι ο αναρχισμός δόμησε τις αρχές του χάρη στο άναρχο πνεύμα των Ελλήνων.
Ο αναρχισμός ως κοινωνική τάση εκδηλώθηκε αρχικά μέσα από υπάρχοντα πολιτικά συστήματα όπως ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός. Σαν πολιτική ιδεολογία εκφράστηκε το 1870, όταν ο Μιχαήλ Μπακούνιν ( 1814-1876) και οι υποστηριχτές του αποσπάστηκαν από την Πρώτη Διεθνή η ( Διεθνή Ένωση των Εργατών), που είχαν ιδρύσει ο Καρλ Μαρξ ( 1818-1883) και ο πρώτος που αυτοπροσδιορίστηκε ως αναρχικός, Γάλλος Σοσιαλιστής και φιλόσοφος Πιερ Ζοζεφ Προυντόν ( 1809-1865).Ο Προυντόν, ο οποίος έγινε διάσημος από το βιβλίο του « τι είναι ιδιοκτησία» και τη δανεισμένη από τον Γερονδίνο ( Girondin Brissot), φράση
« Η ιδιοκτησία είναι κλοπή», είχε πειστεί ότι το κράτος είναι εξίσου με τους φεουδάρχες εκμεταλλευτής. Πίστευε στην απεριόριστη ελευθερία του ατόμου, μαχόταν τον κομμουνισμό, επειδή θεωρούσε σε ένα καθεστώς κοινοκτημοσύνης δεν μπορεί παρά να υπάρχει εκμετάλλευση και χρησιμοποίησε τον όρο «ανα-ρχία» ( στερητικό α+ το ελληνικό άρχω= εξουσία- χωρίς εξουσία).Το 1848 εκλέχτηκε βουλευτής και δημιούργησε μια τράπεζα που θα καταργούσε το χρήμα και θα λειτουργούσε μέσα από τις ανταλλαγές προϊόντων. Η ιδέα δεν προχώρησε. Τον συνέλαβαν και τον εξόρισαν. Ο Γερμανός Γκάσπαρ Σμιθ (1806-1856), χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Μαξ Στίρνερ για να διακηρύξει: « Αλήθειες υπεράνω του Εγώ μου δεν υπάρχουν. Διότι, πάνω από το Εγώ μου, δεν υπάρχει τίποτα». Τοποθέτησε την κοσμοθεωρία του σε έναν απλό συλλογισμό: « Αν το Κράτος είναι μια κοινωνία ανθρώπων και όχι μια συνάθροιση από Εγώ, τότε το Κράτος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την ηθική, πάνω στην οποία πρέπει να στηρίζεται. Γι’ αυτό, το Κράτος και Εγώ είμαστε εχθροί».
Μπορεί ο Μαξ Στίρνερ να θεωρείται ότι είναι εκείνος που έριξε τον πρώτο σπόρο του αναρχισμού και ο Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς Μπακούνιν να διατύπωσε την άποψη ότι « το πάθος της καταστροφής είναι δημιουργικό πάθος», ο πρώτος όμως που μίλησε ανοιχτά για την αναρχία ήταν ο Γάλλος βαρόνος Λουί Αρμάν ( 1747-1793).
Ο Αρμάν επιστρέφοντας από στρατιωτική εκστρατεία από την Αμερική, εγκωμίασε τον τρόπο οργάνωσης των τοπικών κοινωνιών των ιθαγενών, που δεν είχαν ιδιοκτησία και φυλακές. Τη χρονιά που πέθανε ο Αρμάν, 1793, ένας άλλος συγγραφέας, δημοσιογράφος, εκδότης, θεωρητικός του φιλοσοφικού αναρχισμού, ο Άγγλος Ουίλιαμ Γκόντγουιν (1756-1836), θεωρούσε ότι τα κυριότερα εμπόδια στην ανθρώπινη ευτυχία είναι η ατομική ιδιοκτησία ( η οποία προκαλεί την απληστία, το σοβαρότερο κίνητρο των κακών ανθρώπινων πράξεων), η κρατική εξουσία ( μια κτηνώδης μηχανή η οποία είναι η μόνη αιτία των δεινών της ανθρωπότητας, που από τη φύση της εμπεριέχει κάθε λογής κακά τα οποία δεν πρόκειται να εξαλειφθούν παρά μόνο με την πλήρη εκμηδένιση της) και η οικογένεια (που αναπαράγει τις κρατούσες δομές).
Οι ιδέες του Γκόντγουιν επηρέασαν αρκετούς μεταγενέστερους διανοούμενους, όπως ο Λόρδος Μπάυρον, ο Σέλεϋ κ.α, καθώς και αρκετούς θεωρητικούς του Αναρχισμού, όπως ο Προυντόν, Κροπότκιν (1842-1921) και ο Μίλλ (18016-1873).
Ήδη από το 1791, είχε γνωριστεί με την αγωνίστρια για την ισοτιμία των γυναικών, Μαρία Βόλστονκραφτ, συγγραφέα του βιβλίου, «Υπεράσπιση των Γυναικείων Δικαιωμάτων». Στα τέλη του 1830, επινοήθηκε ο όρος Σοσιαλισμός στη Γαλλία, από τον φιλόσοφο Πιερ Λερού. Ο όρος αυτός στην Ελλάδα, χρησιμοποιείται για πρώτη φορά από την εφημερίδα «Νέοι Καιροί», του Παναγιώτη Σοφιανόπουλου, στα 1849 με ένα άρθρο που αναδημοσιεύεται από την εφημερίδα της Σμύρνης και αναφέρεται στους Γάλλους Σοσιαλιστές, Φουριέ και Όουεν. Από τη δεκαετία 1840-1850, κυκλοφορούν στην Ελλάδα οι ιδέες του Προυντόν, Μπλαγκή, Μπακούνιν. Με το βιβλίο του Τιέρ, «Περί ιδιοχτησίας», το 1848, έχει μεταφυτευτεί στην Ελλάδα ο τρόμος από τον κομμουνιστικό κίνδυνο της Ευρώπης.
.png)
Στις 9 Σεπτ. 1861 δημοσιεύεται από το «Φως», του Σοφοκλή Καρύδη ( εξαιρετική φυσιογνωμία της δημοσιογραφίας, είχε γράψει τον πρώτο θεατρικό μονόλογο στα παγκόσμια χρονικά), άρθρο με τίτλο Η ΑΝΑΡΧΙΑ και έχει χαρακτηριστεί ως το πρώτο αναρχικό δημοσίευμα στην Ελλάδα. Το φύλλο κατασχέθηκε, ενώ η συνέχεια του άρθρου δεν δημοσιεύτηκε ποτέ. Το κείμενο ήταν ανυπόγραφο και θεωρήθηκε ότι γράφτηκε από τον Δημήτριο Παπαρηγόπουλο, (γιο του ιστορικού Κων. Παπαρηγόπουλου, διδάκτορα της Νομικής Σχολής σε ηλικία 23 χρόνων. Ασκούσε το επάγγελμα του δικηγόρου και ανάλαβε την υπεράσπιση των εξεγερμένων εργατών του Λαυρίου. Ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τις αθλιότητες που επικρατούσαν τόσο στις στοές, όσο και στις φυλακές, ο Δημ. Παπαρηγόπουλος, έκανε την πρώτη απεργία πείνας, στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα να πεθάνει μετά από 37 ημέρες, σε ηλικία 32 ετών, όπως αναφέρει ο συγγραφέας Λεων. Χριστάκης). Η άποψη αυτή, ότι δηλαδή το άρθρο αυτό το έγραψε στο «Φως», ο Παπαρηγόπουλος και ότι πέθανε λόγω της απεργίας πείνας, θεωρήθηκε από τους ιστορικούς Μ.Παπαιωάννου και Π. Νούτσο, ότι στερείται ιστορικής τεκμηρίωσης και φέρουν ως συντάκτη του κειμένου στο «Φως»,τον Δήμο Παπαθανασίου. Ο Δήμος Παπαθανασίου ( πραγματικό όνομα Δήμος Αθανασίου), συντάκτης σε αθηναϊκές εφημερίδες, κυκλοφόρησε το 1862, την δική του εφημερίδα, «Νέα Γενιά», στην οποία εκτός από ιδέες όπως κατάργηση του κράτους, αλληλοβοήθεια κ.α, άρχισε να κάνει λόγο και για ελεύθερη κοινοβουλευτική δράση. Η εφημερίδα έκλεισε το 1869. Την ίδια χρονιά έγινε συνιδιοκτήτης της εφ. « Μέλλον» του Γ.Γλύνη. Όταν τον επόμενο χρόνο ο Γλήνης πέθανε, ο προυντονικών απόψεων Παπαθανασίου, συνέχισε μόνος του την έκδοση της εφημερίδας αυτής.
Η έκρηξη της Κομμούνας του Παρισιού, το 1871 τον συγκλόνισε και την υπερασπίστηκε με έναν δικό του τρόπο. Με τη μαχητική αρθρογραφία του και με προβολή ιδεών, όπως αυτοδιοίκηση των πόλεων, χωριών, επαρχιών, ομοσπονδία αυτόνομων δήμων. Το «Μέλλον» ήταν η μοναδική ελληνική εφημερίδα της εποχής, που υποστήριζε τις απόψεις του Προυντόν και υπερασπίστηκε τις αρχές του πρώτου προλεταριακού κράτους στον κόσμο. Δημοσίευε γεγονότα, ανταποκρίσεις και νέα, σχετικά με την εξέλιξη και την δράση της Κομμούνας του Παρισιού.
Στις 2 Μαρτίου 1871, δημοσιεύει την πληροφορία για την καταδίκη σε θάνατο των Φλουράνς, Μπλαγκή, καθώς και τη συζήτηση για τη μεταφορά της έδρας της εθνοσυνέλευσης στις Βερσαλίες η στο Παρίσι. Με το «Μέλλον», συνεργάστηκε και ο Επτανήσιος ριζοσπάστης, Παν. Πανάς, λόγιος, μαχητικός δημοσιογράφος, εκδότης της πρώτης σοσιαλιστικής ελληνικής εφημερίδας « Εργάτης», της Κεφαλονιάς το 1874 που είχε πετύχει να φέρει στη Βουλή, τον πρώτο σοσιαλιστή βουλευτή, το Ρόκο Χοϊδά. Φυλακίστηκε και εξορίστηκε στη Ρουμανία, λόγω της δραστηριότητας του.
Στη Ρουμανία έγινε στέλεχος της μυστικής οργάνωσης, «Δημοκρατική Ανατολική Ομοσπονδία» (Δ.A.O),που στόχευε σε συνασπισμό βαλκανικών κρατών. Τα τμήματα της Δ.Α.Ο στις διάφορες χώρες ονομάζονταν «Κύκλοι». Στην Ελλάδα ιδρύθηκε μυστικός «Κύκλος» το 1868, από τον Παναγιώτη Πανά. Ο παράνομος «Κύκλος» ιδρύει το 1876 τον Δημοκρατικό Σύλλογο, που κάτω από τον τίτλο «Ρήγας», συγκεντρώνει την πλειοψηφία των αριστερών δημοκρατών, ενώ δημοσιογραφικό του
όργανο είναι η ομώνυμη εφημερίδα «Ρήγας», με αρχισυντάκτη τον Γεράσιμο Λυκιαρδόπουλο. Ο σπουδαιότερος πολιτικός σύλλογος, ύστερα από το «Ρήγα» της Αθήνας, ήταν ο Σύλλογος της Πάτρας. Αρχές του 1877, οι πατρινοί αναρχικοί έχουν αποκτήσει επαφές με άτομα από την υπόλοιπη Ελλάδα και αποφασίζουν να συγκροτήσουν Ομοσπονδία, με την επωνυμία «Δημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαού».
Ο Σύνδεσμος εκδίδει τη μηνιαία εφημερίδα «Ελληνική Δημοκρατία», με προμετωπίδα, «Η Επανάστασις είναι ο νόμος της προόδου».
Τον Απρίλιο του 1896, άρχισε να κυκλοφορεί ως αναρχική η εφημερίδα «Επί τα πρόσω», από τον κορίνθιο δημοσιογράφο, Ιωάννη Μαγκανάρα, γνωστό για τη συμμετοχή του στα λαϊκά κινήματα, με διευθυντές τους Καραμπίλια και Σταυρόπουλο. Γύρω από την εφημερίδα αυτή συγκροτήθηκε μια καλά οργανωμένη αναρχική ομάδα, που συνδέθηκε στενά με τις αγροτικές εξεγέρσεις. Στην εφημερίδα δημοσιεύονταν εκτός από θέματα τοπικού ενδιαφέροντος και μεταφράσεις κειμένων αναρχικών συγγραφέων, όπως Κροπότκιν, Μαλατέστα, Ρεκλύ κ.α. Υπήρχαν επαφές και συνεργασίες με αναρχικά έντυπα από πολλές χώρες.
Η ομάδα είχε δικό της σύστημα μέτρησης χρόνου, αρχίζοντας τη μέτρηση από το 1792, χρονιά της Α` Γαλλικής Δημοκρατίας, έτσι το 1896 γραφόταν ως 104.
Η εφημερίδα ανέστειλε οριστικά την έκδοση τον Φεβρουάριο του 1898, λόγω συνεχών διώξεων.
Η εμφάνιση όμως αναρχικών και επαναστατικών ιδεών στο Πύργο και στη γύρω περιοχή, άρχισε από τη δεκαετία του 1880. Κάτω από την επίδρασή τους, αρκετοί ήταν οι δυναμικοί και αρκετές φορές, βίαιοι αγώνες των χωρικών εναντίον των τοκογλύφων, των μεγαλεμπόρων και του κράτους. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο λαός, ήταν η βαριά φορολογία και αρκετές ήταν οι στάσεις και εξεγέρσεις. Οι φοροεισπράκτορες είχαν γίνει ο φόβος και ο τρόμος των κατοίκων.
Στις 2 Ιουνίου, γράφει η «Παλιγγενεσία», οι άντρες για να αποφύγουν την καταδίωξη των φοροεισπρακτόρων, πήγαιναν στα κτήματά τους ντυμένοι γυναικεία.
Μετά την αντίσταση των κατοίκων της Ηλείας, οι δανειστές άρχισαν να υποχωρούν και να συμβιβάζονται.
Η δολοφονική απόπειρα κατά του βασιλιά Γεωργίου, στάθηκε αφορμή για να εξαπλωθεί διωγμός κατά των προοδευτικών σοσιαλιστικών ιδεών και των φορέων τους. Η διάλυση αναρχικών οργανώσεων της Πελοποννήσου, συνιστά ένα εντυπωσιακό χτύπημα που κατάφερε το καθεστώς. Πάντως αυτόνομες προσπάθειες δεν σταμάτησαν. Οι αναρχικές κινήσεις στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα « συνιστούν μάλλον γελοιογραφία του ελληνικού αναρχικού ρεύματος». Τελικά, ενώ ο αναρχισμός θα φέρει στο προσκήνιο αιτήματα των εργαζομένων, κυρίως στα παραδοσιακά επαγγέλματα αλλά και στους μικροπαραγωγούς, θα ξεπέσει λόγω του ότι απομάκρυνε τον κόσμο από τον πολιτικό αγώνα και αυτό στο όνομα του οράματος μιας ριζικής αλλαγής.
Οι λησταί
Τι ζητάτε τους ληστάς
Εις τα όρη εις τα δάση;
Τι υπόσχεσθ’ αμοιβάς
Αν ληστήν κανείς σας πιάση.
Οι μεγάλοι οι λησταί
Δεν ευρίσκονται στα χιόνια
Αλλά ζούνε με τιμάς
Μέσα σε λαμπρά σαλόνια.
Οι μεγάλοι οι λησταί
Εις τας πόλεις μέσα μένουν
Και τον άρτον του λαού
Απ’ το στόμα του το παίρνουν.
Οι μεγάλοι οι λησταί
έχουν πλούτη έχουν τόπους
και του λέγουν ευγενείς
ευεργέτας φιλανθρώπους.
Τους μεγάλους τους ληστάς
Δεν τους πιάνουνε οι νόμοι
Αλλά μόνον ο λαός
Τους ληστάς αυτούς τσακόνει.
Και καιρός πλέον λαέ
Είν’ ληστάς να τους κυρύξης
Και κρεμάλα φοβερή
Είναι ώρα για να στήσης.
Μοραΐτης Νικ.
(εφημ. Σοσιαλιστής, Ιούλιος 1893).
Πηγές: «Το πρώτο ελληνικό δημοσίευμα υπέρ του αναρχισμού» Νίκου Δανδή, «Η Παρισινή Κομμούνα και η Ελλάδα» Μιχ. Παπαϊωάννου, «Αναρχικό λεξικό» Γιάννη Φούντα, Ο Τύπος της εποχής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου