80 χρόνια από το Μάη της Βαρκελώνης

Νικόλας Κολυτάς* 

Η Ισπανία μετά την επανάσταση ενάντια στο πραξικόπημα του στρατηγού Φράνκο τον Ιούλιο του 1936 δεν ήταν μια απλή χώρα.
Ήταν ένα αντι­φα­σι­στι­κό ηφαί­στειο που αμ­φι­σβη­τού­σε τόσο τον στρα­τό του Φράν­κο, όσο και την ίδια την αστι­κή εξου­σία. Η συ­μπλή­ρω­ση 80 χρό­νων από τα γε­γο­νό­τα της 

Βαρ­κε­λώ­νης τον Μάη του ’37 δίνει την αφορ­μή να θυ­μη­θού­με στις 

πο­λύ­μορ­φες συ­γκρού­σεις και τις δια­μά­χες της επο­χής.

Η κα­τά­στα­ση στην Ισπα­νία

Η Ισπα­νία ήταν μια χώρα με μακρά πα­ρά­δο­ση αγώ­νων κυ­ρί­ως στην ύπαι­θρο. Πριν την εκλο­γή του Λαϊ­κού Με­τώ­που τον Φλε­βά­ρη του ’36 είχε προη­γη­θεί μια σκλη­ρή διε­τία αυ­ταρ­χι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης από τα κόμ­μα­τα της δε­ξιάς, η οποία επι­δό­θη­κε σε αι­μα­τη­ρές κα­τα­στο­λές των γε­νι­κών απερ­γιών, σε φυ­λα­κί­σεις αγω­νι­στών και σε σκλη­ρές επι­θέ­σεις ενά­ντια σε εξε­γέρ­σεις. Η πιο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή ήταν αυτή ενά­ντια στους 20.000 αν­θρα­κω­ρύ­χους της Αστού­ρια που μέ­τρη­σαν 3.000 νε­κρούς και 7.000 τραυ­μα­τί­ες. Ήταν σαφές ότι με την εκλο­γή του Λαϊ­κού Με­τώ­που οι τα­ξι­κές αντι­θέ­σεις θα μορ­φο­ποιού­νταν ευ­κρι­νέ­στε­ρα και στο πεδίο της πο­λι­τι­κής. Οι ελ­πί­δες κομ­μα­τιών του αστι­σμού ότι η εκλο­γή του Λαϊ­κού Με­τώ­που θα εξο­μά­λυ­νε την κα­τά­στα­ση και θα κρα­τού­σε τις ισορ­ρο­πί­ες απο­δεί­χθη­καν φθη­νές αυ­τα­πά­τες. Το προ­λε­τα­ριά­το βγήκε στην επι­φά­νεια και διεκ­δί­κη­σε τον ρόλο του στο προ­σκή­νιο. Απε­λευ­θε­ρώ­σεις φυ­λα­κι­σμέ­νων αγω­νι­στών, γε­νι­κές απερ­γί­ες, αύ­ξη­ση της πο­λι­τι­κο­ποί­η­σης και ορ­γά­νω­ση του κό­σμου από τα κάτω οδή­γη­σαν τον Φράν­κο να πάρει την πρω­το­βου­λία να λύσει με τη βία τα προ­βλή­μα­τα της αμή­χα­νης αστι­κής τάξης.



Τα αντί­πα­λα στρα­τό­πε­δα

Έτσι έγινε σαφές ότι στην επι­κρά­τεια της Ισπα­νί­ας υπήρ­χαν δύο έθνη τον Ιού­λιο του ’36. Από τη μία ο στρα­τός, η εκ­κλη­σία, οι γαιο­κτή­μο­νες και οι αστοί και από την άλλη το προ­λε­τα­ριά­το και οι φτω­χοί αγρό­τες. Αυτά τα δύο αντί­πα­λα τα­ξι­κά στρα­τό­πε­δα ήταν δε­δο­μέ­νο ότι θα συ­γκρού­ο­νταν. Το πρώτο είχε τον επί­ση­μο οπλι­σμό και τη θε­σμι­κή ορ­γά­νω­ση που του είχε κλη­ρο­νο­μή­σει το αστι­κό κρά­τος, ενώ το δεύ­τε­ρο είχε την επα­να­στα­τι­κή ορμή και το αντι­φα­σι­στι­κό πάθος που του είχε κλη­ρο­νο­μή­σει το αίμα των συ­ντρό­φων του. Η έκ­βα­ση ήταν ανοι­χτή και εξαρ­τιό­ταν από το εάν θα νί­κα­γε ένα στρα­τιω­τι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα ή μια ερ­γα­τι­κή επα­νά­στα­ση.

Δυ­στυ­χώς, όμως, τμή­μα­τα της αντι­φα­σι­στι­κής πλευ­ράς δεν ερ­μή­νευ­σαν με αυτή τη με­θο­δο­λο­γία την αντι­πα­ρά­θε­ση. Ενά­ντια στην αναρ­χι­κή CNT και στο ερ­γα­τι­κό POUM, που υπο­στή­ρι­ζαν την ανε­ξάρ­τη­τη δράση των ερ­γα­τών και των αγρο­τών, ενι­σχύ­ο­ντας τις κο­λε­κτί­βες, τις το­πι­κές επι­τρο­πές και τις πο­λι­το­φυ­λα­κές, το ΚΚ Ισπα­νί­ας πιστό στην επί­ση­μη στα­λι­νι­κή γραμ­μή, που δεν ήθελε διάρ­ρη­ξη των σχέ­σε­ων της ΕΣΣΔ με τον αγ­γλο­γαλ­λι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό, επέ­με­νε στη γραμ­μή της υπε­ρά­σπι­σης της αστι­κής δη­μο­κρα­τί­ας απέ­να­ντι στον Φράν­κο αντί του τσα­κί­σμα­τος του Φράν­κο μέσα από μια επα­να­στα­τι­κή δια­δι­κα­σία.



Η επα­να­στα­τη­μέ­νη Βαρ­κε­λώ­νη

Κάπως έτσι δια­μορ­φώ­θη­κε το πεδίο στο οποίο εκτυ­λί­χθη­καν τα γε­γο­νό­τα στη Βαρ­κε­λώ­νη τον Μάη του ’37, σε μια πόλη που ήταν το σύμ­βο­λο της επα­να­στα­τι­κής αλ­λα­γής, καθώς εκεί βρι­σκό­ταν η μισή ερ­γα­τι­κή τάξη της χώρας. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό ότι τα ερ­γο­στά­σια, οι τρά­πε­ζες, τα ξε­νο­δο­χεία, οι τη­λε­πι­κοι­νω­νί­ες και τα με­τα­φο­ρι­κά μέσα είχαν πε­ρά­σει εξο­λο­κλή­ρου στον έλεγ­χο των ερ­γα­τών και των ορ­γα­νώ­σε­ών τους. Τα κτί­ρια ήταν κα­λυμ­μέ­να με τε­ρά­στια πανό που δή­λω­ναν ότι απαλ­λο­τριώ­θη­καν, ενώ οι τοί­χοι ήταν γε­μά­τοι αφί­σες πο­λι­τι­κών και συν­δι­κα­λι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων. Στη Λα Ρά­μπλα κάθε ώρα της ημέ­ρας και της νύ­χτας ένα πε­λώ­ριο πλή­θος γέ­μι­ζε την κε­ντρι­κή λε­ω­φό­ρο, ενώ πολ­λοί άντρες και γυ­ναί­κες των πο­λι­το­φυ­λα­κών κυ­κλο­φο­ρού­σαν με τα όπλα δε­μέ­να στους ώμους. Πρό­κει­ται για ει­κό­νες που αντι­κα­το­πτρί­ζουν το επα­να­στα­τι­κό κλίμα που επι­κρα­τού­σε στη Βαρ­κε­λώ­νη και που απο­δει­κνύ­ουν επαρ­κώς ότι υπήρ­χε μία εξου­σία στην πόλη. Αυτή των ερ­γα­τών.

Αυτό όμως άρ­χι­σε να αλ­λά­ζει αφό­του η κυ­βέρ­νη­ση των Δη­μο­κρα­τι­κών τον Οκτώ­βριο του ’36 απο­φά­σι­σε να δια­λύ­σει τις ερ­γα­τι­κές επι­τρο­πές και τις πο­λι­το­φυ­λα­κές. Ο Όρ­γου­ελ πε­ρι­γρά­φει ότι ακόμη και στην εκρη­κτι­κή Βαρ­κε­λώ­νη το φρό­νη­μα είχε καμ­φθεί τον Απρί­λη του ’37. Κάπως έτσι το αστι­κο­στα­λι­νι­κό μπλοκ ετοί­μα­ζε την τε­λι­κή έφοδό του για την ανα­κα­τά­λη­ψη της Βαρ­κε­λώ­νης από τους επα­να­στα­τη­μέ­νους ερ­γά­τες, προ­κει­μέ­νου η Δη­μο­κρα­τι­κή κυ­βέρ­νη­ση να ανα­διορ­γα­νώ­σει με αστι­κούς όρους τον πό­λε­μο ενά­ντια στον Φράν­κο.



Η ανα­κα­τά­λη­ψη της Βαρ­κε­λώ­νης

Η επί­θε­ση ξε­κί­νη­σε με την απα­γό­ρευ­ση της πρω­το­μα­γιά­τι­κης συ­γκέ­ντρω­σης στη Βαρ­κε­λώ­νη, η οποία σή­μα­νε συ­να­γερ­μό για την ερ­γα­τι­κή τάξη της πόλης, που ανέ­με­νε άμεσα αρ­νη­τι­κές εξε­λί­ξεις. Αυτές ήρθαν μόλις στις 3 Μάη, με την από­πει­ρα ανα­κα­τά­λη­ψης του τη­λε­φω­νι­κού κέ­ντρου της πόλης που ελεγ­χό­ταν από τη CNT, την UGT (συν­δι­κα­λι­στι­κή ένωση των σο­σια­λι­στών) και έναν κυ­βερ­νη­τι­κό επί­τρο­πο, από την επί­ση­μη ανα­συ­στα­θεί­σα αστυ­νο­μία. Πιο συ­γκε­κρι­μέ­να, ο διευ­θυ­ντής της αστυ­νο­μί­ας Ρο­ντρί­γκεθ Σάλα μαζί με ένα ηγε­τι­κό στέ­λε­χος του στα­λι­νι­κού ΚΚ Κα­τα­λο­νί­ας προ­σέγ­γι­σαν το κτί­ριο με τρία κα­μιό­νια γε­μά­τα αστυ­νο­μι­κούς και επι­χεί­ρη­σαν να το κα­τα­λά­βουν. Οι ερ­γά­τες, που βρί­σκο­νταν στο κτί­ριο, απέ­κρου­σαν άμεσα την επί­θε­ση και τα νέα με­τα­δό­θη­καν αστρα­πιαία σε ολό­κλη­ρη την πόλη. Πα­ρό­τι καμία ορ­γά­νω­ση δεν κά­λε­σε ανοι­χτά σε σύ­γκρου­ση, σύσ­σω­μη η πόλη έστη­σε οδο­φράγ­μα­τα και κη­ρύ­χθη­κε γε­νι­κή απερ­γία.

Τα χα­ρά­μα­τα της Τρί­της 4 Μάη οι επα­να­στα­τη­μέ­νοι ερ­γά­τες της Βαρ­κε­λώ­νης ήταν ξανά στους δρό­μους, έτοι­μοι να υπε­ρα­σπί­σουν την επα­να­στα­τι­κή τους δράση ενά­ντια στην ανα­διορ­γά­νω­ση του αστι­κού κρά­τους που επε­δί­ω­κε η επί­ση­μη κυ­βέρ­νη­ση. Η υπε­ρο­χή των οπλι­σμέ­νων ερ­γα­τών ήταν συ­ντρι­πτι­κή, καθώς ήλεγ­χαν τα 9/10 της πόλης χωρίς καν να συ­γκρου­στούν.



Αυ­τα­πά­τες των ηγε­σιών

Μπρο­στά στη δια­μορ­φω­θεί­σα κα­τά­στα­ση οι ευ­θύ­νες των ηγε­σιών της CNT και του POUM υπήρ­ξαν εγκλη­μα­τι­κές. Αντί να στη­ρί­ξουν την επα­να­στα­τη­μέ­νη ερ­γα­τι­κή τάξη της Βαρ­κε­λώ­νης και να δώ­σουν πο­λι­τι­κή κά­λυ­ψη στη δράση της, αυτές δια­πραγ­μα­τεύ­ο­νταν με την κυ­βέρ­νη­ση την ομαλή επί­λυ­ση της δια­μά­χης. Κα­λού­σαν τους ερ­γά­τες μέσα από το ρα­διό­φω­νο και τα έντυ­πα να πα­ρα­δώ­σουν τα όπλα τους στην αστυ­νο­μία και να επι­στρέ­ψουν στις δου­λειές τους, με το επι­χεί­ρη­μα δια­βε­βαιώ­σε­ων που τους έδινε η κυ­βέρ­νη­ση.

Την Τε­τάρ­τη 5 Μάη, η CNT συμ­φώ­νη­σε επί­ση­μα με την κυ­βέρ­νη­ση για κα­τά­παυ­ση του πυρός και ταυ­τό­χρο­νη απο­χώ­ρη­ση της αστυ­νο­μί­ας και των οπλι­σμέ­νων πο­λι­τών. Πα­ρό­τι η με­γα­λύ­τε­ρη μάζα των ερ­γα­τών αρ­νιό­ταν να εγκα­τα­λεί­ψει τα οδο­φράγ­μα­τα, τε­λι­κά ανα­γκά­στη­κε να το κάνει, σε αντί­θε­ση με την αστυ­νο­μία, η οποία δεν υπο­χώ­ρη­σε και ανα­κα­τέ­λα­βε τον έλεγ­χο της πόλης. Η ηγε­σία του POUM, ενώ μπο­ρού­σε να εκ­φρά­σει πο­λι­τι­κά ένα τε­ρά­στιο κομ­μά­τι ερ­γα­τών, που ένιω­σε προ­δο­μέ­νο, προ­τί­μη­σε για άλλη μια φορά να συρ­θεί πίσω από τη CNT, αρ­νού­με­νη τη μάχη.



Επα­νά­στα­ση ή πό­λε­μος τα­κτι­κών στρα­τών;

Είναι σαφές ότι στη Βαρ­κε­λώ­νη το Μάη του ’37 συ­γκρού­στη­καν δύο αντί­πα­λες θε­ω­ρή­σεις. Η μία θε­ω­ρού­σε ότι η ερ­γα­τι­κή επα­νά­στα­ση θα τσά­κι­ζε τον φα­σι­σμό, ενώ η άλλη πί­στευε ότι επρό­κει­το για μια μάχη με­τα­ξύ δύο τα­κτι­κών στρα­τών. Το ΚΚΙ υπό την κα­θο­δή­γη­ση του Στά­λιν συ­ντά­χθη­κε με την άποψη «πρώτα ο πό­λε­μος, μετά η επα­νά­στα­ση», που στραγ­γά­λι­σε τα πιο ζω­ντα­νά κύτ­τα­ρα της πάλης ενά­ντια στον Φράν­κο, προ­σπα­θώ­ντας μά­ταια να τα χω­ρέ­σει σε αστι­κά κα­λού­πια.

Αντί­στοι­χα, όμως, και η ηγε­σία της CNT, μη μπο­ρώ­ντας να απα­ντή­σει στο ερώ­τη­μα της εξου­σί­ας που ανέ­κυ­ψε το κα­λο­καί­ρι του ’36, διέ­ψευ­σε την εμπι­στο­σύ­νη και τις προσ­δο­κί­ες της ερ­γα­τι­κής τάξης. Τα γε­γο­νό­τα του Μάη του ’37 στη Βαρ­κε­λώ­νη απέ­δει­ξαν με τρα­γι­κό τρόπο ότι η επα­νά­στα­ση ήταν ο δρό­μος για να αντι­με­τω­πι­στεί ο Φράν­κο και η ερ­γα­τι­κή εξου­σία ήταν ο τρό­πος για να ητ­τη­θεί ο Φράν­κο. Δυ­στυ­χώς το ισπα­νι­κό επα­να­στα­τι­κό κί­νη­μα αντι­λή­φθη­κε το πρώτο, αλλά όχι το δεύ­τε­ρο.

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την "Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά", φ. 382