Ο γάλλος Ζακ Τατί ( 9/10/1907-5 Νοεμβρίου 1982),
(αληθινό όνομα Ζακ Τατισέφ, εγγονός του Πρέσβη της τσαρικής Ρωσίας στη Γαλλία),
υπήρξε κορυφαίος κωμικός, ηθοποιός, σεναριογράφος και σκηνοθέτης.
Την περίοδο της νουβέλ βαγκ χρησιμοποίησε μια κινηματογραφική γλώσσα εντελώς ιδιότυπη.
Το έργο του ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των κωμωδιών, αλλά όπως και κάθε λειτουργική κωμωδία, φέρει την προσωπική σφραγίδα του δημιουργού της. Το λεπτό του χιούμορ (η αγγλική λέξη humour σημαίνει υγρασία), πέρασε στο φιλμ μέσα από έναν ευφυή συνδυασμό όλων των εκφραστικών μέσων του κινηματογράφου.
Το 1951, λίγους μόλις μήνες αφότου έκανε την πρεμιέρα του στο Παρίσι το «Περιμένοντος τον Γκοντό» του Σάμιουελ Μπέκετ, οι κινηματογραφικές οθόνες χαιρέτισαν για πρώτη φορά έναν ήρωα ονόματι κύριο Ιλό. Η ταινία, το μαρτυρικό γουίκεντ ενός γάλλου αστού σε κάποια παραλία της Βρετάνης, είχε τον τίτλο «Οι διακοπές του κυρίου Ιλό» και σκηνοθετήθηκε από τον πρωταγωνιστή της στον ρόλο του Ιλό, τον Ζακ Τατί. Οπως ο «Γκοντό» του Μπέκετ, έτσι και «Οι διακοπές του κυρίου Ιλό» του Τατί είναι έργα αντισυμβατικά και πρωτογενή.
Ο Ζακ Τατί ως κύριος Ιλό στην ταινία Ο θείος μου (1958)
Κεντρικός χαρακτήρας των ταινιών του είναι ο κύριος Ιλό (Hulot), τον οποίο υποδύεται ο ίδιος. Είναι ο χαρακτήρας που ακολουθεί πάντοτε τον εαυτό του και το πρόγραμμά του, σε αντιδιαστολή μ’ ένα περιβάλλον όπου οι άνθρωποι ζουν αντιγράφοντας ο ένας τον άλλον. Ο Τατί σχολιάζει με καυστικό χιούμορ τις συνήθειες των νεόπλουτων που προσπαθούν να αγοράσουν ό,τι νέο βγαίνει στην αγορά, για να «υπερτερούν» έναντι του γείτονα. Με πικρό χιούμορ προβάλλει τον μηχανιστικό ρυθμό της καθημερινής εργασίας και την απάνθρωπη μορφή των πόλεων. Υιοθέτησε μια σταθερή εξωτερική μορφή για τον Ιλό του, όπως συμβαίνει με όλους τους μεγάλους κωμικούς ήρωες με τους οποίους έχει ταυτιστεί κατά καιρούς το κοινό στην ιστορία της κωμωδίας, όπως τους Σαρλό, Χοντρό Λιγνό, Μπάστερ Κίτον, Χάρολντ Λόιντ, αδερφούς Μαρξ.
Ο κύριος Ιλό περιφέρεται με τον δικό του ρυθμό μέσα στον κόσμο, φορώντας πάντοτε καμπαρντίνα, καπέλο και στο στόμα έχει το τσιμπούκι του. Είναι ο «ντετέκτιβ» που αποκαλύπτει, μόνο με την ύπαρξή του, την καθημερινή μας ανοησία.
Σε αντίθεση με τους κλασικούς αμερικανούς κωμικούς που προαναφέραμε, οι οποίοι συγκροτούν το κωμικό στοιχείο με εντυπωσιακά γκαγκς, ο Τατί χρησιμοποιεί λεπτά ειρωνικά ευρήματα. Συνεργάζεται με ερασιτέχνες ηθοποιούς, τους οποίους σκηνοθετεί ως μαριονέτες.
Καδράρισμα με ειρωνικό σχολιασμό στο Playtime (1967)
Αισθητικά παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το στήσιμο των ηθοποιών και των αντικειμένων μέσα στο κάδρο, που γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε πολλές φορές να θυμίζει μινιατούρα. Στήσιμο που υπενθυμίζει τη μικρότητα του ανθρώπου, και δίνει την αίσθηση του παιχνιδιού στο Playtime (1969). Δουλεύει κυρίως με νορμάλ φακό, και μεμεσαία και γενικά πλάνα. Η σύνθεση του κάδρου αποτελεί τον χιουμοριστικό σχολιασμό του για το θέμα που πραγματεύεται κάθε φορά.
Λεπτή ειρωνεία και προφητικός σχολιασμός για τον τρόπο ζωής μας στο Playtime (1967) του Ζακ Τατί.
Στη φωτογραφία προτιμάει καθαρά χρώματα και καθαρές γραμμές, οι οποίες θυμίζουν μοντέρνα αναπαραστατική ζωγραφική, καθαρότητα που φέρει και η ζωγραφική του κόμικ. Το χιούμορ λειτουργεί με την αντιστικτική ύπαρξη του Ιλό σε εντελώς κόντρα για τον ίδιο περιβάλλοντα, και την εξωπραγματική χρήση της ηχητικής μπάντας, που αποτελεί το άλλο ιδιαίτερο αισθητικό στοιχείο στο έργο του. Οι ήχοι πολλαπλασιάζονται σαν να ήταν ήχοι από κόμικς, φορεμένοι (η λέξη φορεμένοι εδώ χρησιμοποιείται επειδή οι ήχοι έχουν μπει εκ των υστέρων στο μοντάζ) σ’ εκείνα τα σημεία της ταινίας, έτσι ώστε να σχολιάζουν χιουμοριστικά τη δράση.
Σάστισμα του κ. Ιλό και κατ' επέκταση του σύγχρονου ανθρώπου μπροστά από τα γραφεία κουτιά στο Playtime (1967)
Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο των ταινιών του, μετά τη σύνθεση του κάδρου, είναι η σχεδόν παντελής έλλειψη πρόζας, στοιχείο που δανείστηκε τη δεκαετία του ’80 ο Ρόουαν Άτκινσον, για να δημιουργήσει τον τηλεοπτικό και στη συνέχεια κινηματογραφικό Mr. Bean του. Τρόπους της αισθητικής χρήσης των μέσων που κάνει ο Τατί, βλέπουμε σήμερα στον γάλλο «απόγονό» του Ζαν-Πιερ Ζενέ, στις παραμυθένιες φανταστικές κομεντί Ντελικατέσεν(1991, σε συν-σκηνοθεσία με τον Καρό) και Αμελί (2001).
Την πρώτη και σημαντική ταινία του Μέρα γιορτής (1949) την γύρισε για ασφάλεια με δύο κάμερες, τραβώντας με έγχρωμο φιλμ με την κυρίως κάμερα και ασπρόμαυρο με την βοηθητική. Η επεξεργασία του έγχρωμου φιλμ τότε δεν έγινε με τις απαιτήσεις που είχε ο σκηνοθέτης, επειδή το έγχρωμο βρισκόταν ακόμη σε πειραματικό στάδιο, κι έτσι μόνταρε την ασπρόμαυρη κόπια. Το 1995, δώδεκα χρόνια μετά το θάνατό του, το έγχρωμο γυρισμένο φιλμ της Μέρας γιορτής χρησιμοποιήθηκε για να βγει η κόπια, σύμφωνα με τις αρχικές προθέσεις του σκηνοθέτη, η οποία ξαναπροβλήθηκε σε όλο τον κόσμο.
Τον κύριο Ιλό τον εφευρίσκει και τον καθιερώνει στις επόμενες ταινίες του Οι διακοπές του κυρίου Ιλό (1953), Ο θείος μου (1958), Playtime (1967) και Ο κύριος Ιλό στο χάος της κυκλοφορίας (1970).
Η λεπτή ειρωνεία σε ένα από τα πολλά έξυπνα καδραρίσματα
στην ταινία Ο κύριος Ιλό στο χάος της κυκλοφορίας (1970)
Το 1951, λίγους μόλις μήνες αφότου έκανε την πρεμιέρα του στο Παρίσι το «Περιμένοντος τον Γκοντό» του Σάμιουελ Μπέκετ, οι κινηματογραφικές οθόνες χαιρέτισαν για πρώτη φορά έναν ήρωα ονόματι κύριο Ιλό. Η ταινία, το μαρτυρικό γουίκεντ ενός γάλλου αστού σε κάποια παραλία της Βρετάνης, είχε τον τίτλο «Οι διακοπές του κυρίου Ιλό» και σκηνοθετήθηκε από τον πρωταγωνιστή της στον ρόλο του Ιλό, τον Ζακ Τατί. Οπως ο «Γκοντό» του Μπέκετ, έτσι και «Οι διακοπές του κυρίου Ιλό» του Τατί είναι έργα αντισυμβατικά και πρωτογενή.
Ο Ζακ Τατί ως κύριος Ιλό στην ταινία Ο θείος μου (1958)
Κεντρικός χαρακτήρας των ταινιών του είναι ο κύριος Ιλό (Hulot), τον οποίο υποδύεται ο ίδιος. Είναι ο χαρακτήρας που ακολουθεί πάντοτε τον εαυτό του και το πρόγραμμά του, σε αντιδιαστολή μ’ ένα περιβάλλον όπου οι άνθρωποι ζουν αντιγράφοντας ο ένας τον άλλον. Ο Τατί σχολιάζει με καυστικό χιούμορ τις συνήθειες των νεόπλουτων που προσπαθούν να αγοράσουν ό,τι νέο βγαίνει στην αγορά, για να «υπερτερούν» έναντι του γείτονα. Με πικρό χιούμορ προβάλλει τον μηχανιστικό ρυθμό της καθημερινής εργασίας και την απάνθρωπη μορφή των πόλεων. Υιοθέτησε μια σταθερή εξωτερική μορφή για τον Ιλό του, όπως συμβαίνει με όλους τους μεγάλους κωμικούς ήρωες με τους οποίους έχει ταυτιστεί κατά καιρούς το κοινό στην ιστορία της κωμωδίας, όπως τους Σαρλό, Χοντρό Λιγνό, Μπάστερ Κίτον, Χάρολντ Λόιντ, αδερφούς Μαρξ.
Ο κύριος Ιλό περιφέρεται με τον δικό του ρυθμό μέσα στον κόσμο, φορώντας πάντοτε καμπαρντίνα, καπέλο και στο στόμα έχει το τσιμπούκι του. Είναι ο «ντετέκτιβ» που αποκαλύπτει, μόνο με την ύπαρξή του, την καθημερινή μας ανοησία.
Σε αντίθεση με τους κλασικούς αμερικανούς κωμικούς που προαναφέραμε, οι οποίοι συγκροτούν το κωμικό στοιχείο με εντυπωσιακά γκαγκς, ο Τατί χρησιμοποιεί λεπτά ειρωνικά ευρήματα. Συνεργάζεται με ερασιτέχνες ηθοποιούς, τους οποίους σκηνοθετεί ως μαριονέτες.
Καδράρισμα με ειρωνικό σχολιασμό στο Playtime (1967)
Αισθητικά παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το στήσιμο των ηθοποιών και των αντικειμένων μέσα στο κάδρο, που γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε πολλές φορές να θυμίζει μινιατούρα. Στήσιμο που υπενθυμίζει τη μικρότητα του ανθρώπου, και δίνει την αίσθηση του παιχνιδιού στο Playtime (1969). Δουλεύει κυρίως με νορμάλ φακό, και μεμεσαία και γενικά πλάνα. Η σύνθεση του κάδρου αποτελεί τον χιουμοριστικό σχολιασμό του για το θέμα που πραγματεύεται κάθε φορά.
Λεπτή ειρωνεία και προφητικός σχολιασμός για τον τρόπο ζωής μας στο Playtime (1967) του Ζακ Τατί.
Στη φωτογραφία προτιμάει καθαρά χρώματα και καθαρές γραμμές, οι οποίες θυμίζουν μοντέρνα αναπαραστατική ζωγραφική, καθαρότητα που φέρει και η ζωγραφική του κόμικ. Το χιούμορ λειτουργεί με την αντιστικτική ύπαρξη του Ιλό σε εντελώς κόντρα για τον ίδιο περιβάλλοντα, και την εξωπραγματική χρήση της ηχητικής μπάντας, που αποτελεί το άλλο ιδιαίτερο αισθητικό στοιχείο στο έργο του. Οι ήχοι πολλαπλασιάζονται σαν να ήταν ήχοι από κόμικς, φορεμένοι (η λέξη φορεμένοι εδώ χρησιμοποιείται επειδή οι ήχοι έχουν μπει εκ των υστέρων στο μοντάζ) σ’ εκείνα τα σημεία της ταινίας, έτσι ώστε να σχολιάζουν χιουμοριστικά τη δράση.
Σάστισμα του κ. Ιλό και κατ' επέκταση του σύγχρονου ανθρώπου μπροστά από τα γραφεία κουτιά στο Playtime (1967)
Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο των ταινιών του, μετά τη σύνθεση του κάδρου, είναι η σχεδόν παντελής έλλειψη πρόζας, στοιχείο που δανείστηκε τη δεκαετία του ’80 ο Ρόουαν Άτκινσον, για να δημιουργήσει τον τηλεοπτικό και στη συνέχεια κινηματογραφικό Mr. Bean του. Τρόπους της αισθητικής χρήσης των μέσων που κάνει ο Τατί, βλέπουμε σήμερα στον γάλλο «απόγονό» του Ζαν-Πιερ Ζενέ, στις παραμυθένιες φανταστικές κομεντί Ντελικατέσεν(1991, σε συν-σκηνοθεσία με τον Καρό) και Αμελί (2001).
Την πρώτη και σημαντική ταινία του Μέρα γιορτής (1949) την γύρισε για ασφάλεια με δύο κάμερες, τραβώντας με έγχρωμο φιλμ με την κυρίως κάμερα και ασπρόμαυρο με την βοηθητική. Η επεξεργασία του έγχρωμου φιλμ τότε δεν έγινε με τις απαιτήσεις που είχε ο σκηνοθέτης, επειδή το έγχρωμο βρισκόταν ακόμη σε πειραματικό στάδιο, κι έτσι μόνταρε την ασπρόμαυρη κόπια. Το 1995, δώδεκα χρόνια μετά το θάνατό του, το έγχρωμο γυρισμένο φιλμ της Μέρας γιορτής χρησιμοποιήθηκε για να βγει η κόπια, σύμφωνα με τις αρχικές προθέσεις του σκηνοθέτη, η οποία ξαναπροβλήθηκε σε όλο τον κόσμο.
Τον κύριο Ιλό τον εφευρίσκει και τον καθιερώνει στις επόμενες ταινίες του Οι διακοπές του κυρίου Ιλό (1953), Ο θείος μου (1958), Playtime (1967) και Ο κύριος Ιλό στο χάος της κυκλοφορίας (1970).
Η λεπτή ειρωνεία σε ένα από τα πολλά έξυπνα καδραρίσματα
στην ταινία Ο κύριος Ιλό στο χάος της κυκλοφορίας (1970)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου