Πάντα γίνονταν και πάντα θα γίνονται.»
Ντιντερό
«Κάθε κυριαρχία πηγάζει ρητά από το Έθνος.
Κανένα άτομο, κανένα σώμα δεν μπορεί να ασκήσει εξουσία που δεν πηγάζει ρητά από αυτό»
Άρθρο 3 της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ατόμου και του Πολίτη
1. Εισαγωγή
Στην Ευρώπη κατά το τέλος του 18ου ως τα μέσα του 19ου αιώνα συντελείται μια διπλή επανάσταση. Η πρώτη είναι τεχνολογική, αυτή που ονομάζουμε "βιομηχανική επανάσταση", η οποία αλλάζει θεαματικά το δυναμικό της παραγωγικής ικανότητας σε πολλά πεδία και τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητάς, τινάζοντας στον αέρα τις παραδοσιακές κοινωνίες και οικονομίες του ευρωπαϊκού κόσμου. Κατόπιν έρχεται μία κοινωνική επανάσταση, η Γαλλική Επανάσταση, η οποία προσφέρει το ιδεολογικό υπόβαθρο μιας διαφορετικής πολιτικής και κοινωνικής άποψης, και γίνεται η έμπνευση για έναν οικουμενικό, σχεδόν, ξεσηκωμό, με στόχο τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό. Ο όρος οικουμενικός δικαιολογείται, αν ανατρέξει κανείς σε παγκόσμιους ιστορικούς χάρτες και δει πόσα απελευθερωτικά κινήματα διαδραματίστηκαν ανάμεσα στο 1811 και το 1848
«Τα κυριότερα επαναστατικά κινήματα της Ευρώπης, ή ακριβέστερα της Δύσης, καθότι και η βόρεια Αμερική παρουσιάζει τις ίδιες δομές και τα ίδια προβλήματα με την Δυτική Ευρώπη, γεννιούνται σε περιόδους κρίσεων. Πράγματι η κρίση αποδυναμώνει την εξουσία του ηγεμόνα ενώ η δυσαρέσκεια των λαϊκών τάξεων παρέχει στις επαναστάσεις το απαραίτητο έμψυχο υλικό.»[1]
Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι σημαντικότερες επαναστάσεις και εξεγέρσεις που πραγματοποιήθηκαν από το 1789 έως το 1848:
Έτος-Επανάσταση/Χώρα-Είδος Επανάστασης-Επιτυχής/Αποτυχημένη
1789 - Γαλλική Επανάσταση-Κοινωνικό - Πολιτική-Επιτυχής
1804- Σερβία- Εθνικό - απελευθερωτική- Αποτυχημένη
1808-Ισπανία-Εθνικό - απελευθερωτική-Αποτυχημένη
1815-Σερβία-Εθνικό - απελευθερωτική-Μερικώς επιτυχής
1820-Γερμανικά Κράτη-Φιλελεύθερο Κίνημα-Αποτυχημένη
1821-Ιταλία-Φιλελεύθερο Κίνημα-Αποτυχημένη
1821-Ελλαδα-Εθνικό - απελευθερωτική-Επιτυχής
1823-Ισπανία-Φιλελεύθερο Κίνημα-Αποτυχημένη
1829-Ρουμανία-Εθνικό - απελευθερωτική-Μερικώς Επιτυχής
1830-Γαλλία-Κοινωνικό - Πολιτική-Επιτυχής
1830-Βέλγιο-Εθνικό - απελευθερωτική-Επιτυχής
1831-Πολωνία-Εθνικό - απελευθερωτική-Αποτυχημένη
1848-Γαλλία-Κοινωνικό - Πολιτική-Μερικώς Επιτυχής
1848-Αυστρία-Φιλελεύθερο Κίνημα-Μερικώς Επιτυχής
1848-Τσεχία-Εθνικό - απελευθερωτική-Αποτυχημένη
1848-Ουγγαρία-Εθνικό - απελευθερωτική-Αποτυχημένη
1848-Γερμανία-Εθνικό - απελευθερωτική-Αποτυχημένη
1848-Ιταλία-Εθνικό - απελευθερωτική-Αποτυχημένη
Πίνακας 1: Τα σημαντικότερα επαναστατικά κινήματα 1789-1848
2. Η Γαλλική Επανάσταση ως προπομπός
Η Γαλλική Επανάσταση δεν ήταν μία απλή πολιτική εξέγερση αλλά, ως αποτέλεσμα μίας αλληλουχίας οικονομικών, κοινωνικών και δημοσιονομικών κρίσεων σε μία περίοδο ετών., οδήγησε στην πλήρη και ολοκληρωτική κατάλυση του απολυταρχικού συστήματος διακυβέρνησης Η Γαλλική επανάσταση προσφέρει το ιδεολογικό υπόβαθρο μίας διαφορετικής πολιτικής και κοινωνικής άποψης. Οι παράμετροι που καθόρισαν την επιτυχία της Γαλλικής Επανάστασης είναι πολλές.
2.1 Πολιτικές Παράμετροι.
Το καθεστώς της απόλυτης μοναρχίας βρισκόταν σε μία περίοδο σήψης διοικητικά αλλά και πολιτικά. Ο θεσμός της βασιλείας βρισκόταν σε κρίση και η διαφθορά είχε διαποτίσει τον διοικητικό μηχανισμό.
Η διεφθαρμένη και οκνηρή γραφειοκρατία συντηρούσε τον διοικητικό κατακερματισμό του κράτους όπου κάθε επαρχία και περιφέρεια είχε το δικό της οικονομικό, δικαστικό, διοικητικό και φορολογικό σύστημα.
Τα προνόμια των δύο ισχυρών αστικών τάξεων, αριστοκρατία και κλήρος, είχαν οδηγήσει σε μία ακραιφνή οικονομική εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας σε βάρος του παραγωγικού δυναμικού που εξέφραζαν οι αστοί, οι εργάτες και οι αγρότες. Οι κοινωνικές διακρίσεις, τα θεσμοθετημένα προνόμια, η φορολογική ασυλία των ισχυρών κοινωνικών τάξεων ξεσήκωσαν τους αγρότες, τους εργάτες και τους αστούς ενάντια σε αυτό το μισητό πλέον πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς. Οι αστοί και οι αγρότες έφερναν το κύριο φορολογικό βάρος του κράτους από το οποίο εξαιρούνταν οι ευγενείς και ο ανώτερος κλήρος. Η απέλπιδα προσπάθεια των τελευταίων προεπαναστατικών κυβερνήσεων της Γαλλίας να επιβάλλουν φορολογία στις προνομιούχες τάξεις προκάλεσε την αντίδρασή τους και συνέβαλε το πλέον στην πυροδότηση του επαναστατικού κινήματος.
2.2 Οικονομικές Παράμετροι
Η ήττα της Γαλλίας στον Επταετή πόλεμο με την Αγγλία σήμανε και την απώλεια πηγών πλουτισμού από τις υπερπόντιες κτίσεις της σε Αμερική και Ινδίες. Είχε σαν συνέπεια την απώλεια θέσεων εργασίας μειώνοντας το εισόδημα των νοικοκυριών. Παράλληλα υπήρξε και μείωση των εμπορικών συναλλαγών λόγω του αποκλεισμού που επεβλήθη στην Γαλλία προς αυτές τις περιοχές. Ο επταετής πόλεμος είχε και περαιτέρω οικονομικές συνέπειες διότι η Γαλλική κυβέρνηση για να μπορέσει να αντεπεξέλθει στον πόλεμο εξαναγκάστηκε σε υπέρογκο δανεισμό για την συντήρηση του στρατού και του στόλου που την οδήγησε σε χρεοκοπία το 1788.
Η ανεργία που προκλήθηκε σε συνδυασμό με την μείωση της αγροτικής παραγωγής είχαν σαν συνέπεια την κοινωνική δυσαρέσκεια λόγω της αλματώδους αύξησης των τιμών των τροφίμων και των ειδών πρώτης ανάγκης έως και 165% όπως καυσόξυλα, κρέας, σίκαλη, σιτάρι. Την ίδια στιγμή οι μισθοί αυτών που εργάζονταν έμεναν καθηλωμένοι.
Ενώ η «βιομηχανική επανάσταση» που είχε ξεκινήσει από τα τέλη του 18ου αιώνα και η οποία άλλαξε με τρόπο θεαματικό το δυναμικό της παραγωγικής ικανότητας σε πολλά πεδία και τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητάς, επηρέασε τις οικονομίες σε όλες τις χώρες της δυτικής Ευρώπης στην Γαλλία η υστέρηση της εκβιομηχάνισης επιβάρυνε την είδη υπάρχουσα κρίση δεδομένου ότι η ανταγωνίστρια Αγγλία ήταν πολύ πιο προηγμένη γεγονός που την έκανε και κυρίαρχη οικονομικά. Η υστέρηση αυτή δεν είχε μόνο οικονομικές συνέπειες στην βιομηχανική παραγωγή της χώρας αλλά και κοινωνικές λόγω της εκτεταμένης ανεργίας που προκλήθηκε με το κλείσιμο των μη παραγωγικών βιομηχανικών μονάδων.
2.3 Κοινωνικές Παράμετροι
Η δημογραφική έκρηξη κατά τον 18ο αιώνα στην χώρα αποτέλεσε μεγάλο πρόβλημα. Η δυσκολία της χώρας να διοχετεύσει τον πλεονάζοντα πληθυσμό σε υπερπόντιες κτίσεις μετά το 1763 λόγω της ήττας που υπέστη από την Αγγλία στον Επταετή Πόλεμο και της απώλειας των κτίσεων της σε Βόρεια Αμερική και Ινδίες είχε σαν συνέπεια την αύξηση της ανεργίας
Παράλληλα παρουσιάστηκε και αδυναμία της αγροτικής παραγωγής να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες του ολοένα και αυξανόμενου πληθυσμού.
Οι αστοί παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν τον κύριο χρηματοδότη του Γαλλικού Κράτους δεν είχαν καμία πρόσβαση στα ανώτερα και ανώτατα αξιώματα της διοίκησης της δικαιοσύνης του στρατού και της εκκλησίας τα οποία μονοπωλούσαν οι αριστοκράτες. Η σύγκρουση μεταξύ αστών και αριστοκρατών αποτέλεσε την κυρίαρχη κοινωνική σύγκρουση των 18ο αιώνα στην Γαλλία.
Οι αριστοκράτες από την πλευρά τους αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την έκρηξη της επανάστασης δεδομένου του γεγονότος ότι δεν βοήθησαν την Γαλλική κυβέρνηση το 1788-1789 λίγο πριν το ξέσπασμα να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση παραχωρώντας προνόμια και δεχόμενοι φορολογία. Προσπαθώντας δεν να καταλάβουν την εξουσία απέτυχαν ερχόμενοι σε σύγκρουση με τους αστούς τους οποίους προσπάθησαν ανεπιτυχώς να προσεταιριστούν.
2.4 Ιδεολογικές παράμετροι
Το θεωρητικό υπόβαθρο για την κατάλυση του καθεστώτος είχε δημιουργηθεί από τα κείμενα των φιλοσόφων του Διαφωτισμού οι οποίοι καταδίκαζαν την ηθική κατάπτωση των παραδοσιακών εξουσιών της μοναρχίας, του κλήρου και των αριστοκρατών. Κείμενα όπως η βρετανική «Πράξη περί προσωπικής Ασφάλειας», και η «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας» (1776) των Ηνωμένων πολιτειών, και πρόσωπα όπως ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, ο Τζων Λοκ, ο Μοντεσκιέ με την διδασκαλία και τις ιδέες τους είναι τα δομικά στοιχεία που επηρέασαν την συγγραφή του κειμένου που αναδιατυπώνει τις αρχές του Διαφωτισμού και αποτέλεσε τη θεμέλιο ιδεολογικό παράμετρο της επανάστασης, τη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ατόμου και του Πολίτη» (26 Αυγούστου 1789)
Τις ιδέες αυτές εκμεταλλεύτηκε η αστική τάξη στο έπακρο για να επιβάλει τις διεκδικήσεις της και πάνω σε αυτές να στηρίξει το ιδεολογικό υπόβαθρο της επανάστασης.
Οι δε αγρότες, πρωτοπόροι της επανάστασης, βρέθηκαν ανάμεσα σε δύο διαφορετικές ιδεολογικές εκφάνσεις της αγροτικής οικονομίας, το φεουδαρχικό σύστημα με τις φεουδαλικές εισφορές και αγγαρείες και τον σύγχρονο αγροτικό καπιταλισμό με αποτέλεσμα να συνθλιβούν. Το αγροτικό κίνημα δεν μπορούσε να ηγηθεί από μόνο του της επανάστασης και συντάχθηκε στο άρμα της ισχυρής αστικής τάξης.
3. Η Επαύριος της Γαλλικής Επανάστασης
Ήδη στην Ευρώπη η Γαλλική επιρροή είναι σημαντική από την εποχή της βασιλείας του Λουδοβίκου ΙΔ. Οι φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού όμως είναι αυτές που επηρεάζουν τόσο βαθιά τους λαούς της Ευρώπης που το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης έχει τεράστια επιρροή και απήχηση. Σε χώρες με έντονες δεσποτικές κυβερνήσεις η υιοθέτηση των θέσεων του κειμένου της Διακήρυξης γίνεται με τόσο έντονο τρόπο από τον λαό που οδηγούν τις κυβερνήσεις αυτές στην απαγόρευση της διάδοσης της.
Η γαλλική Εθνοσυνέλευση το 1792 διατύπωσε ένα νέο δόγμα εξωτερικής πολιτικής: τη διάδοση των επαναστατικών προτύπων. Ο πόλεμος που θα ξεσπάσει μεταξύ των συνασπισμένων Ευρωπαίων εναντίον των Γάλλων θα δώσει την δυνατότητα στους Γάλλους στρατιώτες που πολεμούν στα μέτωπα της Ευρώπης να γίνουν προπαγανδιστές των νέων ιδεών και θα προβάλλουν την «Διακήρυξη της Ειρήνης στον Κόσμο».
Με την Γαλλική Επανάσταση γεννιέται και η ιδέα του Έθνους και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών. «Έτσι το Έθνος εμφανίζεται ως εθελούσια συσσωμάτωση ανθρώπων που αναγνωρίζουν ότι ανήκουν σε μία κοινότητα και αποφασίζουν να ζήσουν μαζί[2]».
3.1 Εθνικές Εξεγέρσεις προ του συνεδρίου της Βιέννης
Η υιοθέτηση των παραπάνω αντιλήψεων σχετικά με την έννοια του Έθνους και των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη από διάφορους Ευρωπαϊκούς λαούς ξυπνά την ανάγκη της αυτοδιάθεσης.
Στην Ισπανία το 1808 καταγράφεται ο πρώτος εθνικός ξεσηκωμός εναντίον της Ναπολεόντειας Γαλλίας. Η διαμόρφωση εθνικής συνείδησης σε συνδυασμό με τα αντιγαλλικά αισθήματα ξεσηκώνουν τους Ισπανούς εναντίον των Γάλλων. Οι βασικές παράμετροι της επανάστασης είναι κυρίως κοινωνικές: η διαφύλαξη των παραδόσεων, η αποτίναξη του γαλλικού ζυγού και η υπεράσπιση της ρωμαιοκαθολικής θρησκείας έναντι των νέων ιδεών.
Οι αντιγαλλικές εξεγέρσεις στα παπικά κράτη, το βασίλειο της Νεάπολης ή το Τυρόλο καθορίζονται από κυρίως από πολιτικές παραμέτρους όπως είναι: η υπερβολική φορολόγηση, η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, και οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις που εισάγουν οι Γάλλοι.
4 Το συνέδριο της Βιέννης και οι επαναστάσεις που ακολούθησαν.
Η νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε με την ήττα του Ναπολέοντα (1814), το συνέδριο της Βιέννης (1814-1815) και την «Ιερή Συμμαχία» οδήγησαν σε άλλη μία περίοδο εξεγέρσεων (1819-1823) κυρίως φιλελεύθερων κινημάτων ανά την Ευρώπη, οι οποίες απέτυχαν υπό την ισχύ της «Ιερής Συμμαχίας».
4.1 Φιλελεύθερα Κινήματα (1819-1823)
Η αρχή της νομιμότητας, η αποκατάσταση δηλαδή των προεπαναστατικών δυναστειών στους θρόνους, διέψευσε τις ελπίδες ευρύτερων στρωμάτων του πληθυσμού για φιλελευθεροποίηση. Έτσι το 1819 και 1820 τα αυστριακά στρατεύματα, ο χωροφύλακας της «Ιερής Συμμαχίας», κατέπνιξαν φιλελεύθερα κινήματα που υποκινούνταν από φοιτητές στα Γερμανικά Κράτη, Το 1821 επενέβησαν στην Νεάπολη της Ιταλίας καταργώντας το Σύνταγμα που είχε παραχωρήσει ο Βασιλιάς των Δύο Σικελιών στους επαναστατημένους «καρμπονάρους» υπηκόους του. Ενώ αργότερα αντίστοιχη επέμβαση πραγματοποιήθηκε και στο Πεδεμόντιο καταπνίγοντας άλλο ένα φοιτητικό κίνημα φιλελευθεροποίησης. Το 1823 οι Γάλλοι επενέβησαν στην Ισπανία όπου και κατέπνιξαν το φιλελεύθερο κίνημα των Ισπανών και κατήργησαν το σύνταγμα του 1812 που είχαν καταφέρει οι Ισπανοί φιλελεύθεροι να τεθεί σε ισχύ.
4.2 Οι εθνικοαπλευθερωτικές επαναστάσεις στα Βαλκάνια
Για τις Μεγάλες Δυνάμεις η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν αναπόφευκτη. Το πρόβλημα ήταν ποιος θα διαχειριζόταν τα κέρδη αυτής της διάλυσης. Μέσα από αυτήν την σύγκρουση συμφερόντων αλλά και τις νέες ιδέες που διείσδυσαν στα Βαλκάνια εκδηλώθηκαν επιτυχημένα επαναστατικά κινήματα και συντελέστηκε η δημιουργία ανεξάρτητων εθνικών οντοτήτων στα Βαλκάνια.
4.2.1 Η Ελληνική Επανάσταση
Ποικίλες πολιτικές παράμετροι συνέβαλλαν στην πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που αποτελούσε τον «μεγάλο ασθενή» στον ευρύτερο γεωπολιτικό χώρο της Ανατολικής Ευρώπης. Η αποσύνθεση της οφειλόταν στην διαφθορά στον κρατικό μηχανισμό και στον στρατό, στην κακή διοίκηση τόσο κεντρική όσο και περιφερειακή, στην οικονομική εξάρτηση από ξένα κεφάλαια, στην εκμετάλλευση των αγροτών.
Οι μεγάλες δυνάμεις δε προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντα τους στην περιοχή (έλεγχος των Βαλκανίων, των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, των εμπορικών δρόμων προς την Ασία) συνέβαλαν στην παρακμή της.
Η Ρωσία παρά τις διαφωνίες της ως προς τα επαναστατικά κινήματα στήριξε τον Ελληνικό αγώνα στη βάση του ρόλου της ως προστάτης των ορθόδοξων χριστιανών, και των φιλοδοξιών της για επέκταση της ισχύος της στην βαλκανική χερσόνησο και την Μεσόγειο θάλασσα.
Η Αγγλία προκειμένου να διαφυλάξει τα οικονομικά της συμφέροντα στην ανατολική Μεσόγειο και βλέποντας την μεγάλη επιρροή της Ρωσίας επί των Ελλήνων σπεύδει να τους συμπαρασταθεί.
Στον κοινωνικό τομέα το φεουδαλικό σύστημα των τσιφλικιών δημιούργησε πλήθος ακτημόνων, εξαθλιωμένων που αποτέλεσαν τους πρώτους συμμετέχοντες στα επαναστατικά κινήματα. Η εμφάνιση δεν των αστικών στρωμάτων, η ανάπτυξη του εμπορίου και ο πλουτισμός σε συνδυασμό με την αύξηση των επαφών με την Ευρώπη και την διάδοση των νέων ιδεών συνετέλεσαν στην αφύπνιση της εθνικής συνείδησης και στην εκδήλωση της Ελληνικής Επανάστασης.
Στον ιδεολογικό τομέα οι πολύπλευρες επαφές των Ελλήνων με την Δύση, η συσχέτιση τους με τους αρχαίους Έλληνες και τον πολιτισμό τους, η ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία έδωσαν το προβάδισμα ως προς την Εθνική αφύπνιση τους.
Με το πρωτόκολλο του Φεβρουαρίου του 1830 η Ελλάδα γίνεται ανεξάρτητο κράτος.
Αντίστοιχες εξεγέρσεις πραγματοποίησαν και οι υπόλοιποι χριστιανικοί λαοί της βαλκανικής (Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Σέρβοι), των οποίων τα χαρακτηριστικά είναι παρόμοια με αυτά της Ελληνικής Εξέγερσης. Οι Σέρβοι με αγώνες από το 1804 έως το 1815 κατάφεραν με διαδοχικές εξεγέρσεις, άλλες αποτυχημένες άλλες επιτυχημένες να κερδίσουν την αυτονομία τους.
Η Ρουμανία (συγκεκριμένα τα ρουμανικά πριγκιπάτα της Μολδαβίας και της Βλαχίας) κερδίζει την αυτονομία της το 1829.
5. Οι επαναστάσεις του 1830
5.1 Η Ιουλιανή Επανάσταση στην Γαλλία.(1830)
Η αναρρίχηση του Καρόλου Ι στον θρόνο της Γαλλίας το 1824 σήμανε την προσπάθεια από μέρους της βασιλικής εξουσίας να επανέλθει η διακυβέρνηση στο προεπαναστατικό καθεστώς. Η αυξανόμενη ανεργία, οι χρεοκοπίες τραπεζικών οίκων καθώς και βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων, οι άσχημες σοδιές από το 1827 μέχρι το 1829 και ο σφοδρός χειμώνας του 1829-1830, αποτέλεσαν σημαντικές παραμέτρους που προκάλεσαν έντονη δυσφορία της χώρας προς το πρόσωπο του Καρόλου εξαιτίας των πολιτικών του επιλογών και των αντιδραστικών του αντιλήψεων. Η αφορμή για την σύγκρουση δόθηκε το 1830 με τα Ιουλιανά Διατάγματα, που έθεταν σε κίνδυνο, μεταξύ άλλων, και δύο σημαντικές κατακτήσεις της Γαλλικής Επανάστασης, την ελευθεροτυπία και την ελεύθερη και δίκαιη ανάδειξη του κοινοβουλίου. Τελικά, ύστερα από τις περίφημες «Τρεις Δοξασμένες Μέρες»-«Les Trois Glorieuses» (27-29 Ιουλίου 1830), το Παρίσι έπεσε στα χέρια των επαναστατών. Ο Κάρολος Ι φυγαδεύτηκε στην Αγγλία και στον θρόνο ανήλθε ο φιλελεύθερος αριστοκράτης δούκας της Ορλεάνης.
5.2 Οι υπόλοιπες επαναστάσεις στην Ευρώπη
Το1830 όμως ως έτος των επαναστάσεων έδωσε και άλλες επαναστάσεις.
Με επιτυχία στέφθηκε η επανάσταση των Βέλγων για εθνική ανεξαρτησία από τους Ολλανδούς. Το 1830 το Βέλγιο έγινε ανεξάρτητη χώρα με φιλελεύθερους θεσμούς..
Την επόμενη χρονιά (1831) η προσπάθεια των Πολωνών να επιτύχουν την πολυπόθητη ανεξαρτησία τους από τους Ρώσους δεν στέφθηκε με επιτυχία. Η ισχυρές ρώσικες δυνάμεις, η μη παροχή βοήθειας από Αγγλία και Γαλλία παρά τις υποσχέσεις, αλλά και η αντιπαλότητα μεταξύ των κοινωνικών τάξεων στην Πολωνία καταδίκασαν την προσπάθεια και οδήγησαν την Πολωνία σε ένα σκληρότερο καθεστώς από αυτό της αυτονομίας που είχε πριν την επανάσταση.
Φιλελεύθερα κινήματα την ίδια περίοδο που στέφθηκαν με επιτυχία ή αποτυχία σε Ιταλία, Γερμανία, Ισπανία, Πορτογαλία αλλά και στην Βρετανία (με αποτέλεσμα την ψήφιση το νόμου Reform Act του 1832) κατέδειξαν την δύναμη των φιλελεύθερων ιδεών εναντίον του συντηρητισμού των παλαιών καθεστώτων.
6. Το 1848 – «Η Άνοιξη των Λαών»
Το 1848 μπορεί να χαρακτηριστεί σαν μία χρονιά σταθμός για την Ευρώπη. Νέες ιδέες εμφανίζονται, φιλελεύθερα και εθνικιστικά αιτήματα εγείρονται και μια σειρά από επαναστάσεις αμφισβητούν την νομιμότητα της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων.
6.1 Η Φεβρουριανή Επανάσταση στο Παρίσι (February Revolution)
Σημαντική επίδραση στις επαναστατικές εξελίξεις ανά την Ευρώπη άσκησε αναμφίβολα η εξέγερση στο Παρίσι τον Φεβρουάριο του 1848, η οποία αποτέλεσε κατά κάποιο τρόπο το έναυσμα για τις επαναστάσεις που ακολούθησαν.
Μια εξέλιξη που συνδέεται με τα επαναστατικά γεγονότα του 1848 και πρέπει να επισημανθεί είναι η οικονομική κρίση που έπληξε την Ευρώπη το 1846. Η κρίση αυτή συνδεόταν αφενός με την καταστροφή της πατατοπαραγωγής στην Ιρλανδία και σε άλλες βορειοευρωπαϊκές χώρες το 1845, το 1846 και το 1848, και αφετέρου με τις ανεπαρκείς σοδειές δημητριακών την ίδια περίοδο. Έτσι, οι τιμές αυτών των βασικών ειδών διατροφής εκτοξεύθηκαν στα ύψη με αποτέλεσμα σε πολλές περιοχές οι κατώτερες οικονομικά τάξεις να μαστίζονται από πείνα. Στην Καν (Caen) για παράδειγμα, μια πόλη βορειοδυτικά του Παρισιού, η τιμή εκατό λίτρων σιταριού ανέβηκε από τα 22 φράγκα τον Μάιο του 1846 στα 46 φράγκα τον Μάιο του 1847. Ακόμα, κατά τη διάρκεια του 1847 στο Παρίσι σχεδόν 400.000 κάτοικοί του σε σύνολο 945.000 κατοίκων συντηρούνταν από το ψωμί που μοίραζε η κυβέρνηση.
Επίσης, η Ευρώπη επλήγη και από μια οικονομική και πιστωτική κρίση, η οποία συνδεόταν με την ύφεση στη Βρετανία του τομέα κατασκευής σιδηροδρομικών γραμμών. Η βρετανική κρίση έπληξε πολλά λιμάνια της Βόρειας Ευρώπης και προκάλεσε στην βορειοευρωπαϊκή ενδοχώρα συρρίκνωση του εμπορίου και πολλών μεταποιητικών δραστηριοτήτων, καθώς και αυξανόμενη ανεργία.
Ο έντονα συντηρητικός χαρακτήρας του καθεστώτος του Λουδοβίκου Φιλίππου άρχισε σιγά - σιγά να προκαλεί δυσφορία και δυσαρέσκεια στην γαλλική κοινωνία, η οποία μεταξύ άλλων επιζητούσε και μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό σύστημα. Συγκεκριμένα, ένα από τα βασικά αιτήματα των αντιπάλων του καθεστώτος ήταν η επέκταση του δικαιώματος της ψήφου.
Οι παραπάνω εξελίξεις, σε συνδυασμό με την διάχυση στη γαλλική κοινωνία των σοσιαλιστικών ιδεών, δημιουργούσαν ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο δεν άργησε να εκδηλωθεί.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως τον Φεβρουάριο του 1848, λίγες εβδομάδες πριν από την έκρηξη της παρισινής επανάστασης, τυπώνεται στο Λονδίνο το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» των Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς, το οποίο αν και δεν άσκησε άμεση επίδραση στα γεγονότα του Φεβρουαρίου δεν παύει να αποτελεί σημείο αναφοράς της ιστορικής περιόδου που εξετάζεται.
Τα γεγονότα υπήρξαν ραγδαία. Στις 23 Ιουνίου 1848 ξέσπασε η επανάσταση του εξαθλιωμένου πληθυσμού των εργατών του Παρισιού την οποία εκμεταλλεύτηκαν οι αστοί και οι φιλελεύθεροι ευγενείς για να οδηγήσουν σε ήττα τη συντηρητική κυβέρνηση, την αποπομπή του βασιλιά Λουδοβίκου Φιλίππου και την ανακήρυξη της Δεύτερης Δημοκρατίας διατηρώντας τα προνόμια τους. Πραγματικά χαμένοι τελικά υπήρξαν οι πρωτεργάτες της επανάστασης, οι εργάτες, που δεν κέρδισαν τίποτα από αυτήν την εξέγερση την οποία και ξεκίνησαν.
6.2 Άλλες Επαναστάσεις το 1848
Στην Αυστρία διαδοχικές λαϊκές εξεγέρσεις οδήγησαν στην υιοθέτηση από μέρους της κυβέρνησης φιλελεύθερων μέτρων (ελευθεροτυπία, ελευθερία του συνέρχεσθαι, Σχέδιο Συντάγματος). Οι εξεγέρσεις αυτές κρίθηκαν από μερική επιτυχία.
Οι εξεγέρσεις των Τσέχων κυρίως αλλά και των άλλων Σλάβων της Αυστριακής αυτοκρατορίας, για απόκτηση αυτονομίας της Βοημίας στα πλαίσια της δεν επετεύχθησαν λόγω της ισχύος του αυτοκρατορικού στρατού.
Οι Ούγγροι επίσης διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους και την αποχώρηση τους την ίδια χρονιά από την Αυστριακή Αυτοκρατορία που όμως δεν ευοδώθηκε μετά από την συνασπισμένη νίκη των Αυστριακών και των Ρώσικών στρατευμάτων εναντίον των επαναστατών.
Μικρότερες εξεγέρσεις πραγματοποιήθηκαν και στην Γερμανία και την Ιταλία με σκοπό την ενοποίηση των κατατμησμένων εθνών των που όμως υπέκυψαν στην ισχύ του αυστριακού στρατού.
7. Σύνοψη
Η περίοδος των 50 ετών από το τέλος του 18ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 19ου μπορεί να χαρακτηριστεί σαν η περίοδος των Επαναστάσεων. Η κήρυξη της γαλλικής επανάστασης σημαίνει την επιβολή των νέων ιδεών στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι στην Ευρώπη. Ιδέες καλλιεργημένες από την εποχή του διαφωτισμού γίνονται πράξη με την Γαλλική Επανάσταση και μεταδίδονται εν ριπή οφθαλμού στην Ευρώπη. Επαναστάσεις και εξεγέρσεις πραγματοποιούνται σε όλη την Ευρώπη στο όνομα των νέων ιδεών για φιλελευθεροποίηση και εθνική αφύπνιση. Σε χώρες που βρίσκονται κάτω από ξένο και δη αλλόθρησκο και απολυταρχικό ζυγό (Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία, Ρουμανία) το αίτημα της εθνικής ανεξαρτησίας είναι επιτακτικό. Σε άλλες χώρες το αίτημα για εθνική ανεξαρτησία συμβαδίζει με την φιλελευθεροποίηση στην πολιτική και κοινωνική ζωή τους (Ισπανία, Πολωνία). Ενώ στην Ιταλία και την Γερμανία η φιλελευθεροποίηση συμβαδίζει με την ενοποίηση των κατακερματισμένων κρατών. Το 1848 δε η εξέγερση στο Παρίσι επηρέασε την κίνηση των ιδεών (για παράδειγμα στη σοσιαλιστική σχολή σκέψης), στην προώθηση των φιλελεύθερων ιδανικών και στο ευρωπαϊκό σύστημα ισορροπίας υπήρξε σημαντική.
Βιβλιογραφία
ΡΑΠΤΗΣ, Κ. (1999), Γενική Ιστορία της Ευρώπης, 2 τόμοι, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
BERSTEIN, Serge. και MILZA, Pierre. (1997), Ιστορία της Ευρώπης, 3 τόμοι, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Jerzy W. Borejsza, «Εθνική και Κοινωνική Επανάσταση», στο Ελένη Αρβελέρ – Maurice Aymard, Οι Ευρωπαίοι, Β’ τόμος: Νεότερη και Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα: Σαββάλας 2003, σελ. 207-219.
[1] Milza, Berstein, σελ. 483
[2] Milza, Berstein, σελ. 520
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου