Ο Προφήτης Ηλίας και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

(εικόνα ο προφήτης Ηλίας του παπα Σταμάτη Σκλήρη)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Με αφορμή την σημερινή εορτή του Προφήτη Ηλία, φίλοι μου, σκέφτηκα ένα μικρό αφιέρωμα με οδηγό τον κυρ - Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.
Ο Σκιαθίτης είχε, ως γνωστόν, ενδιατρίψει και στην υμνογραφία. Τα λίγα, μα λίαν ενδιαφέροντα, υμνογραφήματά του συμπεριέλαβε στην έκδοση των Απάντων του ( εκδ. ΔΟΜΟΣ, τόμος πέμπτος) ο κράτιστος φιλόλογος, λογοτέχνης και παπαδιαμαντολόγος – ας μου επιτραπεί – Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, στον οποίο οφείλουμε πολλά!
Μεταξύ των παπαδιαμάντειων υμνογραφημάτων και τα Απόστιχα του Μικρού Εσπερινού εις την εορτήν του Προφήτου Ηλιού.
Στα υπομνήματα της κριτικής έκδοσης του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, διαβάζουμε ότι κατά τον Βαλέτα «αυτά τα τρία μικρά τροπάρια εις ήχον β’ προς το Οίκος του Εφραθά, τα συνέθεσε ο Ππδ. χωρίς να κοπιάσει καθόλου και μέσα σε λίγη ώρα κατά τα τελευταία του χρόνια, όταν κάποτε είχε πάει στο πανηγύρι του Προφήτου Ηλία, που το μοναστηράκι του βρίσκεται σε μιαν όμορφη αγναντερή τοποθεσία… Τάγραψε, για να συμπληρώσει μ’ αυτά την παλιάν ασματική ακολουθία του Προφήτη, απ’ την οποία λείπει ο μικρός Εσπερινός».
Ο Παπαδιαμάντης έγραψε τρία τροπάρια, αλλά προσέθεσε κι ένα θεοτοκίον «παλαιόν» ως «Δόξα, και νυν» των αποστίχων (Δέσποινα αγαθή, τας αγίας σου χείρας, προς τον Υιόν σου άρον, τον φιλόψυχον Πλάστην, οικτειρήσαι τους δούλους σου).
Στα τρία αυτά μικρά προσόμοια (όλες κι όλες 45 λέξεις), ο κυρ – Αλέξανδρος υμνεί τον Ηλία ως ζηλωτήν και θεόπτην, στον οποίο αποκαλύφθηκε ο Θεός ως «αύρα λεπτή». Δεν παραλείπει όμως, στο γ’ προσόμοιο, να αναφερθεί και στην παρουσία του Προφήτη Ηλία κατά την Μεταμόρφωση του Κυρίου, ο οποίος τον παρέστησε «εν Θαβωρίω μάρτυρα». Αυτή την αναφορά στην εσχατολογικής σημασίας παρουσία του Προφήτη Ηλία, τη συναντάμε μόνο σε κάποια τροπάρια των Κανόνων του Όρθρου της εν Μηναίω ακολουθίας του. Δεν τονίζεται, δηλ., από τους υμνογράφους του στα δοξαστικά, ιδιόμελα και λοιπά προσόμοια, η θαυμαστή παρουσία του στο Θαβώρ, όπου πλαισίωνε μαζί με τον Μωϋσή τον μεταμορφωθέντα Κύριο για να δηλωθεί ότι Αυτός «ζώντων και νεκρών κυριεύει».



Παραθέτουμε τα τρία προσόμοια του κυρ Αλέξανδρου για τον Θεσβίτη:
Ήχος β' Οίκος του Εφραθά
Ου πυρ, ου συσσεισμός, ουχί σφοδρόν σε πνεύμα, αύρα λεπτή δε μάκαρ, ανέδειξε θεόπτην, Ηλία μεγαλώνυμε.
Στίχ. Μη άπτεσθε των χριστών μου.
Αύρα τον εν λεπτή, ιδόντα Θεού δόξαν, ως ζηλωτήν Κυρίου, θεσπέσιον Προφήτην, υμνούμεν οι θεόφρονες.
Στιχ. Συ ιερεύς εις τον αιώνα.
Σε ο Μονογενής, Υιός ο της Παρθένου, Θεός σεσαρκωμένος, παρέστησε τρισμάκαρ, εν Θαβωρίω μάρτυρα.




Τα τρία αυτά προσόμοια του Παπαδιαμάντη, όπως και όλα τα υμνογραφήματά του, ηχογράφησε με επιμέλεια τον Μάϊο του 1991 η Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία υπό τη διεύθυνση του αείμνηστου Λυκούργου Αγγελόπουλου. Το 1993 κυκλοφόρησαν δύο κασέτες με αυτή την πρωτότυπη εργασία.
Η πρώτη περιείχε ολόκληρη την ασματική ακολουθία του Αγίου ιερομάρτυρος Αντίπα Επισκόπου Περγάμου και η δεύτερη όλα τα υμνογραφικά σπαράγματα, θα λέγαμε, που συνέθεσε με διάφορες αφορμές ο Παπαδιαμάντης. Εδώ υπάρχουν και τα τροπάρια στον Προφήτη Ηλία, ο κανόνας στην Παναγία την Γοργοεπήκοο (τρεις ωδές) και ο ικετήριος κανών εις τον Άγιον Διονύσιον τον εν Ολύμπω.
Θα ήταν ευχής έργο να βγει κάποια στιγμή αυτή η σημαντική δουλειά της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας και σε ψηφιακούς δίσκους, αφού σήμερα η τεχνολογία καλπάζει και πολλά σημαντικά πράγματα χρήζουν επανεκδόσεως σε ψηφιακή μορφή.

Ιδιωτική Οδός