Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΕΝΟΣ ΠΡΟΙΚΙΣΜΕΝΟΥ ΑΣΤΟΥ
Συμπληρώνονται σήμερα 72 χρόνια από την ημέρα που η Αθήνα γιόρταζε την απελευθέρωσή της από τους Ναζί. Όσοι έζησαν εκείνες τις ανεπανάληπτες στιγμές ενθουσιασμού, έξαρσης και αυτοπεποίθησης ενός επαναστατημένου λαού, κι είναι ακόμη μαζί μας, δεν θα αποφύγουν τις μελαγχολικές συγκρίσεις με τη σημερινή ατμόσφαιρα της εθνικής υποδούλωσης, της λαϊκής κατατονίας και της «αριστερής» θρηνολογίας.
(πίνακας του Τάσου)
Με αφορμή τη σημερινή επέτειο, παραθέτουμε τις μαρτυρίες του Γιώργου Θετοκά, ίσως του πιο χαρακτηριστικού εκπροσώπου της λογοτεχνικής «γενιάς του ‘30». Είναι η διορατική ματιά ενός ευαίσθητου στο λαϊκό αίσθημα και διορατικού αστού, που δεν έχει τυφλωθεί από ταξικό φόβο και μίσος. Αυτά που είδε κι αυτά που κατάλαβε ο Θεοτοκάς έχουν, πιστεύουμε, να μας πουν πολύ περισσότερα πράγματα, όχι μόνο για το χθες, αλλά και για το αύριο, από τις πληθωρικές κραυγές άνευ νοήματος που μας κατακλύζουν σ’αυτούς τους δύσκολους καιρούς που ζούμε.
ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ, «ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ»
12 Οκτωβρίου 1944.
Ήταν ένα κάρο φορτωμένο νέους και νέες που ξεφωνίζανε. Στο άλογο που τραβούσε το κάρο καθότανε καβάλα μια γυναίκα μελαχρινή σα γύφτισσα που είχε στο κεφάλι και στους ώμους ένα σάλι επαναστατικά κατακόκκινο. Φορούσε κίτρινο φουστάνι κι είχε διάφορα χαϊμαλιά στο στήθος, κρατούσε μια ελληνική σημαιούλα και ξεφώνιζε τραγουδώντας: «Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη…». Μια παρέα μάγκες γυρίζανε με ένα χαρτονένιο Χίτλερ κρεμασμένο σε ένα κοντάρι και φωνάζανε ρυθμικά Εμπατίρησε» (καινούργια λέξη argot).. Πολλά τραμ και καμιόνια ανεβοκατέβαιναν τους κεντρικούς δρόμους φορτωμένα παιδιά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που φωνάζανε συνθήματα των οργανώσεών τους. Είδα και μια παρέλαση πιτσιρίκων με ξύλινα τουφέκια, του «παιδικού μετώπου» του ΕΑΜ.
13 Οκτωβρίου 1944.
Σήμερα ήτανε διαδηλώσεις οργανωμένες, που αποτελούσαν ουσιαστικά μιάν ατέλειωτη διαδήλωση του ΕΑΜ, με το πλήθος μοιρασμένο κατά συνοικίες και επαγγέλματα και με ολοφάνερη επικράτηση του ΚΚ. Το πλήθος είχε πολλές κόκκινες σημαίες ανακατωμένες με τις ελληνικές και τις συμμαχικές και μεγάλες κομματικές πινακίδες. Γυναίκες και παιδάκια συμμετείχαν σε μεγάλο αριθμό, πάντα με αυστηρή οργάνωση. Υπήρχαν και παπάδες μέσα στις εαμικές εκδηλώσεις. Συνολικά ήτανε μια επιβλητική επίδειξη των δυνάμεων του κομμουνισμού στην Αθήνα, που την παρακολουθούσε ο άλλος κόσμος με κάποιαν αμηχανία.
14 Οκτωβρίου 1944.
Στα καθαυτό αθηναϊκά πλήθη προστέθηκαν οι συνοικισμοί και εν μέρει τα περίχωρα. Ποτέ δεν είδε η Αθήνα τέτοια συγκέντρωση λαϊκών μαζών, που γεμίζανε ακατάπαυστα το Σύνταγμα, την Ομόνοια και όλο το μήκος των οδών Σταδίου και Πανεπιστημίου και άλλους δρόμους γειτονικούς με πλήθος σημαίες και πινακίδες. [...] Το πλήθος ήταν οργανωμένο αξιοθαύμαστα για πλήθος ελληνικό και διαιρεμένο κατά τομείς και επαγγέλματα. Περιλάβαινε πρόσωπα απ’ όλες τις ηλικίες, που υπακούανε τυφλά σε συνθήματα που τους δινότανε με τα χουνιά κι επαναλάβαιναν ρυθμικά ορισμένες κραυγές μαθημένες από πριν. Η κραυγή που δέσποζε σ’ όλην αυτήν την ανθρωποθάλασσα ήτανε: «Κάπα- Κάπα- Έψιλον»!
Είδα πάλι μες στη διαδήλωση παπάδες και γριές και παιδάκια σε μεγάλο αριθμό. Την τάξη κρατούσε ο ΕΛΑΣ και την κρατούσε καλά, χωρίς καμμιάν σχεδόν επέμβαση της αστυνομίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τούτος ο λαός που βλέπουμε αυτές τις μέρες είναι άλλος από κείνον που ξέραμε, πιο δυναμικός, πιο γενναίος και πιο περήφανος, αληθινά χειραφετημένος και λεύτερος, όπως φαντάζεται κανείς πως θα ήταν η γενεά του Εικοσιένα, μα όπως δεν ήτανε πια ο αστικοποιημένος λαός που γνωρίσαμε στις μέρες μας. Οι φοβερές δοκιμασίες του 1922 και του 1940-44 συντελέσανε σ’ αυτήν την ψυχολογική μεταβολή [...].
Τώρα νοιώθουμε ένα μεγάλο και ασυγκράτητο λαϊκό ρεύμα που μας σηκώνει και μας παίρνει. Τι ακριβώς θέλει αυτή η μάζα βέβαια κανείς δεν το ξέρει, ούτε τα πιο συνειδητά μέλη της. Δεν είναι το βιομηχανικό προλεταριάτο των μεγάλων ευρωπαϊκών κέντρων με τις συγκεκριμένες οικονομικοκοινωνικές επιδιώξεις του επιστημονικού σοσιαλισμού. Εδώ έχουμε να κάνουμε με δυνάμεις αλόγιστες. Στον αέρα υπάρχει Ρώσικη Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα του Παρισιού και απελευθερωτικός εθνικός πόλεμος και ποιος ξέρει τι άλλα θολά στοιχεία που δεν τα ξεχωρίζουμε ακόμα.
Ο λαός βρήκε μια λέξη και την πιπιλίζει ολοένα: ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ. Το τραγούδι της ημέρας, που τραγουδούν χωρίς διακοπή όλες οι συνοικίες λέει: «Τόχουμε βάλει βαθειά μες την καρδιά μας: Λαοκρατία και όχι βασιλιά»! Το περιεχόμενο της Λαοκρατίας ωστόσο κανείς δεν μπορεί, μα ούτε και σκοτίζεται κανείς να το εξηγήσει. Δεν αισθάνεται ο λαός την ανάγκη για μια εξήγηση. Του φτάνει ο ήχος αυτής της λέξης κι η αόριστη τάση προς το «Κράτος του Λαού». Ο λαός ν’ ανέβει, ο λαός να γίνει αφέντης, να πάψουν οι κακοί ν’ αδικούν το λαό- αυτό είναι το λαϊκό αίτημα. Μα συνάμα ο λαός βρίσκει και το Κ.Κ. που το εγκολπώνεται και το αγαπά, όχι για την κοσμοθεωρία του, που δεν την καταλαβαίνει, ούτε για το πρόγραμμά του, που είναι σήμερα ελαστικό και αμφίβολο σαν τα προγράμματα των αστικών κομμάτων, μα γιατί νοιώθει το Κ.Κ. δικό του, το βλέπει πάντα κοντά του, το ακούει να μιλά τη γλώσσα του, αισθάνεται μαζί του βαθειά ψυχική συγγένεια. Του παραδίνεται λοιπόν μ’ εμπιστοσύνη τυφλή, έτσι που μας ξεσκεπάζεται ξαφνικά, σε τούτη την απότομη στροφή της ιστορίας, μια πρωτεύουσα κόκκινη.
15 Οκτωβρίου 1944
Σήμερα αποκρίθηκε η αστική τάξη. Είχα ακούσει χτες πως έμελλε να γίνει κάποια διαδήλωση του ΕΔΕΣ, μα δεν είχα δώσει πολλή σημασία. Περίμενα πως θα περνούσε μάλλον απαρατήρητη ύστερα από το καταπληκτικό παρουσίασμα του Κ.Κ. Όμως ο φόβος και το πείσμα των αντικομμουνιστικών στοιχείων θαυματούργησαν και κατάφεραν να οργανώσουν σε μια νύχτα μια μεγάλη διαδήλωση όλων των εθνικιστικών οργανώσεων, που δεν είχε βέβαια τον όγκο της χθεσινής διαδήλωσης, ήταν όμως και αυτή εξαιρετικά επιβλητική. Έφτανε από το Σύνταγμα ως του Μακρυγιάννη, με μεγάλη συμμετοχή του κοινού που ήτανε μαζεμένο στα πεζοδρόμια, ενώ τις προηγούμενες μέρες στο πέρασμα του Κ.Κ. το κοινό συμμετείχε πολύ λιγότερο. Πρόκειται βέβαια για το κοινό του κέντρου της πόλης που είναι κατά πλειοψηφία αστικό. Συχνά άκουε κανείς σχόλια για τα θρυλικά "σαλόνια του Κολωνακίου". Πραγματικά η σημερινή διαδήλωση ήταν πολύ αισθητά πιο καλοντυμένη και ευπαρουσίαστη από τη χθεσινή και περιείχε αρκετές κομψές γυναίκες.
Είναι η πρώτη φορά αυτές τις μέρες που ένοιωσα στην Ελλάδα τόσο έντονα, τόσο ξεκάθαρα και απόλυτα τον κοινωνικό διχασμό, την ατμόσφαιρα του ταξικού πολέμου. Αυτή είναι πια στο εξής η "ελληνική πραγματικότητα".
*Τετράδια Ημερολογίου, 1939-1953, Τετράδιο Όγδοο, εκδόσεις Εστία, χωρίς χρονολογία
Με αφορμή τη σημερινή επέτειο, παραθέτουμε τις μαρτυρίες του Γιώργου Θετοκά, ίσως του πιο χαρακτηριστικού εκπροσώπου της λογοτεχνικής «γενιάς του ‘30». Είναι η διορατική ματιά ενός ευαίσθητου στο λαϊκό αίσθημα και διορατικού αστού, που δεν έχει τυφλωθεί από ταξικό φόβο και μίσος. Αυτά που είδε κι αυτά που κατάλαβε ο Θεοτοκάς έχουν, πιστεύουμε, να μας πουν πολύ περισσότερα πράγματα, όχι μόνο για το χθες, αλλά και για το αύριο, από τις πληθωρικές κραυγές άνευ νοήματος που μας κατακλύζουν σ’αυτούς τους δύσκολους καιρούς που ζούμε.
ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ, «ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ»
12 Οκτωβρίου 1944.
Ήταν ένα κάρο φορτωμένο νέους και νέες που ξεφωνίζανε. Στο άλογο που τραβούσε το κάρο καθότανε καβάλα μια γυναίκα μελαχρινή σα γύφτισσα που είχε στο κεφάλι και στους ώμους ένα σάλι επαναστατικά κατακόκκινο. Φορούσε κίτρινο φουστάνι κι είχε διάφορα χαϊμαλιά στο στήθος, κρατούσε μια ελληνική σημαιούλα και ξεφώνιζε τραγουδώντας: «Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη…». Μια παρέα μάγκες γυρίζανε με ένα χαρτονένιο Χίτλερ κρεμασμένο σε ένα κοντάρι και φωνάζανε ρυθμικά Εμπατίρησε» (καινούργια λέξη argot).. Πολλά τραμ και καμιόνια ανεβοκατέβαιναν τους κεντρικούς δρόμους φορτωμένα παιδιά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που φωνάζανε συνθήματα των οργανώσεών τους. Είδα και μια παρέλαση πιτσιρίκων με ξύλινα τουφέκια, του «παιδικού μετώπου» του ΕΑΜ.
13 Οκτωβρίου 1944.
Σήμερα ήτανε διαδηλώσεις οργανωμένες, που αποτελούσαν ουσιαστικά μιάν ατέλειωτη διαδήλωση του ΕΑΜ, με το πλήθος μοιρασμένο κατά συνοικίες και επαγγέλματα και με ολοφάνερη επικράτηση του ΚΚ. Το πλήθος είχε πολλές κόκκινες σημαίες ανακατωμένες με τις ελληνικές και τις συμμαχικές και μεγάλες κομματικές πινακίδες. Γυναίκες και παιδάκια συμμετείχαν σε μεγάλο αριθμό, πάντα με αυστηρή οργάνωση. Υπήρχαν και παπάδες μέσα στις εαμικές εκδηλώσεις. Συνολικά ήτανε μια επιβλητική επίδειξη των δυνάμεων του κομμουνισμού στην Αθήνα, που την παρακολουθούσε ο άλλος κόσμος με κάποιαν αμηχανία.
14 Οκτωβρίου 1944.
Στα καθαυτό αθηναϊκά πλήθη προστέθηκαν οι συνοικισμοί και εν μέρει τα περίχωρα. Ποτέ δεν είδε η Αθήνα τέτοια συγκέντρωση λαϊκών μαζών, που γεμίζανε ακατάπαυστα το Σύνταγμα, την Ομόνοια και όλο το μήκος των οδών Σταδίου και Πανεπιστημίου και άλλους δρόμους γειτονικούς με πλήθος σημαίες και πινακίδες. [...] Το πλήθος ήταν οργανωμένο αξιοθαύμαστα για πλήθος ελληνικό και διαιρεμένο κατά τομείς και επαγγέλματα. Περιλάβαινε πρόσωπα απ’ όλες τις ηλικίες, που υπακούανε τυφλά σε συνθήματα που τους δινότανε με τα χουνιά κι επαναλάβαιναν ρυθμικά ορισμένες κραυγές μαθημένες από πριν. Η κραυγή που δέσποζε σ’ όλην αυτήν την ανθρωποθάλασσα ήτανε: «Κάπα- Κάπα- Έψιλον»!
Είδα πάλι μες στη διαδήλωση παπάδες και γριές και παιδάκια σε μεγάλο αριθμό. Την τάξη κρατούσε ο ΕΛΑΣ και την κρατούσε καλά, χωρίς καμμιάν σχεδόν επέμβαση της αστυνομίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τούτος ο λαός που βλέπουμε αυτές τις μέρες είναι άλλος από κείνον που ξέραμε, πιο δυναμικός, πιο γενναίος και πιο περήφανος, αληθινά χειραφετημένος και λεύτερος, όπως φαντάζεται κανείς πως θα ήταν η γενεά του Εικοσιένα, μα όπως δεν ήτανε πια ο αστικοποιημένος λαός που γνωρίσαμε στις μέρες μας. Οι φοβερές δοκιμασίες του 1922 και του 1940-44 συντελέσανε σ’ αυτήν την ψυχολογική μεταβολή [...].
Τώρα νοιώθουμε ένα μεγάλο και ασυγκράτητο λαϊκό ρεύμα που μας σηκώνει και μας παίρνει. Τι ακριβώς θέλει αυτή η μάζα βέβαια κανείς δεν το ξέρει, ούτε τα πιο συνειδητά μέλη της. Δεν είναι το βιομηχανικό προλεταριάτο των μεγάλων ευρωπαϊκών κέντρων με τις συγκεκριμένες οικονομικοκοινωνικές επιδιώξεις του επιστημονικού σοσιαλισμού. Εδώ έχουμε να κάνουμε με δυνάμεις αλόγιστες. Στον αέρα υπάρχει Ρώσικη Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα του Παρισιού και απελευθερωτικός εθνικός πόλεμος και ποιος ξέρει τι άλλα θολά στοιχεία που δεν τα ξεχωρίζουμε ακόμα.
Ο λαός βρήκε μια λέξη και την πιπιλίζει ολοένα: ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ. Το τραγούδι της ημέρας, που τραγουδούν χωρίς διακοπή όλες οι συνοικίες λέει: «Τόχουμε βάλει βαθειά μες την καρδιά μας: Λαοκρατία και όχι βασιλιά»! Το περιεχόμενο της Λαοκρατίας ωστόσο κανείς δεν μπορεί, μα ούτε και σκοτίζεται κανείς να το εξηγήσει. Δεν αισθάνεται ο λαός την ανάγκη για μια εξήγηση. Του φτάνει ο ήχος αυτής της λέξης κι η αόριστη τάση προς το «Κράτος του Λαού». Ο λαός ν’ ανέβει, ο λαός να γίνει αφέντης, να πάψουν οι κακοί ν’ αδικούν το λαό- αυτό είναι το λαϊκό αίτημα. Μα συνάμα ο λαός βρίσκει και το Κ.Κ. που το εγκολπώνεται και το αγαπά, όχι για την κοσμοθεωρία του, που δεν την καταλαβαίνει, ούτε για το πρόγραμμά του, που είναι σήμερα ελαστικό και αμφίβολο σαν τα προγράμματα των αστικών κομμάτων, μα γιατί νοιώθει το Κ.Κ. δικό του, το βλέπει πάντα κοντά του, το ακούει να μιλά τη γλώσσα του, αισθάνεται μαζί του βαθειά ψυχική συγγένεια. Του παραδίνεται λοιπόν μ’ εμπιστοσύνη τυφλή, έτσι που μας ξεσκεπάζεται ξαφνικά, σε τούτη την απότομη στροφή της ιστορίας, μια πρωτεύουσα κόκκινη.
15 Οκτωβρίου 1944
Σήμερα αποκρίθηκε η αστική τάξη. Είχα ακούσει χτες πως έμελλε να γίνει κάποια διαδήλωση του ΕΔΕΣ, μα δεν είχα δώσει πολλή σημασία. Περίμενα πως θα περνούσε μάλλον απαρατήρητη ύστερα από το καταπληκτικό παρουσίασμα του Κ.Κ. Όμως ο φόβος και το πείσμα των αντικομμουνιστικών στοιχείων θαυματούργησαν και κατάφεραν να οργανώσουν σε μια νύχτα μια μεγάλη διαδήλωση όλων των εθνικιστικών οργανώσεων, που δεν είχε βέβαια τον όγκο της χθεσινής διαδήλωσης, ήταν όμως και αυτή εξαιρετικά επιβλητική. Έφτανε από το Σύνταγμα ως του Μακρυγιάννη, με μεγάλη συμμετοχή του κοινού που ήτανε μαζεμένο στα πεζοδρόμια, ενώ τις προηγούμενες μέρες στο πέρασμα του Κ.Κ. το κοινό συμμετείχε πολύ λιγότερο. Πρόκειται βέβαια για το κοινό του κέντρου της πόλης που είναι κατά πλειοψηφία αστικό. Συχνά άκουε κανείς σχόλια για τα θρυλικά "σαλόνια του Κολωνακίου". Πραγματικά η σημερινή διαδήλωση ήταν πολύ αισθητά πιο καλοντυμένη και ευπαρουσίαστη από τη χθεσινή και περιείχε αρκετές κομψές γυναίκες.
Είναι η πρώτη φορά αυτές τις μέρες που ένοιωσα στην Ελλάδα τόσο έντονα, τόσο ξεκάθαρα και απόλυτα τον κοινωνικό διχασμό, την ατμόσφαιρα του ταξικού πολέμου. Αυτή είναι πια στο εξής η "ελληνική πραγματικότητα".
*Τετράδια Ημερολογίου, 1939-1953, Τετράδιο Όγδοο, εκδόσεις Εστία, χωρίς χρονολογία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου