Η Λοζάνη, ο Ερντογάν και η Αριστερά

Πέτρος Τσάγκαρης*
Μετά το αποτυχημένο Ιουλιανό πραξικόπημα και ειδικά από τον Σεπτέμβρη, ο Ρ. Τ.Ερντογάν αναφέρεται συχνά στη συνθήκη της Λοζάνης, υποστηρίζοντας ότι αυτή κληροδότησε προβλήματα στη σημερινή Τουρκία.

(φωτό: Ο Χάρ­της της Συν­θή­κης των Σε­βρών απο­τυ­πώ­νει την κα­τά­στα­ση που είχε δια­μορ­φω­θεί το 1920)
Στην Αθήνα αυτές οι δη­λώ­σεις ερ­μη­νεύ­ο­νται ως πο­λε­μι­κή απει­λή σε βάρος της Ελ­λά­δας και εγεί­ρουν υστε­ρία αντι­δη­λώ­σε­ων. Ωστό­σο, όποιος θέλει να δει τη συ­νο­λι­κή ει­κό­να, θα δια­πι­στώ­σει εύ­κο­λα ότι οι δη­λώ­σεις Ερ­ντο­γάν έχουν δύο κυ­ρί­ως στό­χους και απο­δέ­κτες: τις ση­με­ρι­νές δυ­τι­κές ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυ­νά­μεις (ως φυ­σι­κή συ­νέ­χεια των τότε ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυ­νά­με­ων που επέ­βα­λαν τη συν­θή­κη των Σε­βρών και τη Συν­θή­κη της Λο­ζά­νης), αλλά και τους πο­λι­τι­κούς επι­γό­νους εκεί­νων που υπέ­γρα­ψαν τη Συν­θή­κη της Λο­ζά­νης εκ μέ­ρους της Τουρ­κί­ας, δηλ. τους κε­μα­λι­στές.

Ο Ερ­ντο­γάν επι­τί­θε­ται ευ­θέ­ως στην κε­μα­λι­κή αντι­πο­λί­τευ­ση και χρη­σι­μο­ποιεί την ιστο­ρία, κα­τα­λο­γί­ζο­ντας στους πο­λι­τι­κούς προ­γό­νους των κε­μα­λι­στών (κυ­ρί­ως στον Ισμέτ Ινο­νού) «υπο­χω­ρη­τι­κό­τη­τα» απέ­να­ντι στους ιμπε­ρια­λι­στές, επει­δή απο­δέ­χθη­καν τη Συν­θή­κη.

Όπως λέει ο Σεμίχ Ιντίζ στη «Χου­ριέτ»: «ο Ερ­ντο­γάν και οι οπα­δοί του εν­δια­φέ­ρο­νται σαφώς πε­ρισ­σό­τε­ρο να πά­ρουν τη ρε­βάνς με τους κο­σμι­κούς τους εχθρούς και τώρα επι­λέ­γουν να τους χτυ­πή­σουν επι­τι­θέ­με­νοι στην ιδρυ­τι­κή γενιά του κο­σμι­κού κρά­τους».
Όμως για το πο­λι­τι­κό ακρο­α­τή­ριο του Ερ­ντο­γάν έχει μια επι­πλέ­ον ιδιαί­τε­ρη ση­μα­σία η απο­κα­θή­λω­ση της Συν­θή­κης της Λο­ζά­νης, καθώς αυτή σή­μα­νε και το τέλος του Χα­λι­φά­του, την ορι­στι­κή και νο­μι­κή κα­τάρ­γη­ση του κα­θε­στώ­τος του Σουλ­τά­νου και τη γέν­νη­ση του σύγ­χρο­νου τουρ­κι­κού κο­σμι­κού κρά­τους. Γι’ αυτό στην ίδια την Τουρ­κία ο Ερ­ντο­γάν δεν έχει κα­νέ­να σύμ­μα­χο σε αυτή την ανα­θε­ώ­ρη­ση της Ιστο­ρί­ας. Ένα ένα τα κο­ρυ­φαία στε­λέ­χη της αξιω­μα­τι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης, του Ρε­που­μπλι­κα­νι­κού Κόμ­μα­τος, με προ­ε­ξάρ­χο­ντα τον ηγέτη του, το­νί­ζουν την ιδρυ­τι­κή ση­μα­σία που έχει για το τουρ­κι­κό κρά­τος η Συν­θή­κη της Λο­ζά­νης.

Ακόμη και ο ηγέ­της του ακρο­δε­ξιού εθνι­κι­στι­κού MHP, ο Ντε­βλέτ Μπα­χτσε­λί, κρι­τι­κά­ρει την αμ­φι­σβή­τη­ση της συν­θή­κης από τον Ερ­ντο­γάν και λέει ότι το ζή­τη­μα είναι αρ­μο­διό­τη­τα των ιστο­ρι­κών. Φυ­σι­κά αντί­στοι­χη είναι και η θε­ώ­ρη­ση της Αρι­στε­ράς.

Είναι αξιο­πρό­σε­κτο ότι οι μόνοι σύμ­μα­χοι του Ερ­ντο­γάν και του κόμ­μα­τός του σε αυτή την πο­λι­τι­κοϊ­δε­ο­λο­γι­κή δια­μά­χη βρί­σκο­νται… στην Αθήνα. Μόνο η κυ­ρί­αρ­χη ελ­λη­νι­κή ανά­γνω­ση της Ιστο­ρί­ας θε­ω­ρεί το τουρ­κι­κό κρά­τος συ­νέ­χεια του οθω­μα­νι­κού, σε μια πλήρη και ανι­στό­ρη­τη σύ­μπλευ­ση με τον ελ­λη­νι­κό εθνι­κι­σμό της δε­κά­ρας και με τον τουρ­κι­κό ισλα­μι­σμό.

Η συν­θή­κη της Λο­ζά­νης είναι πράγ­μα­τι η ιδρυ­τι­κή δια­κή­ρυ­ξη του σύγ­χρο­νου τουρ­κι­κού κρά­τους. Τότε, η ανερ­χό­με­νη τουρ­κι­κή αστι­κή τάξη, σε κλι­μα­κού­με­νη ρήξη με το οθω­μα­νι­κό κα­θε­στώς, είχε ανα­λά­βει –και εν πολ­λοίς έφερε σε πέρας– το διπλό ρόλο: να ανα­τρέ­ψει το κα­θε­στώς και ταυ­τό­χρο­να να απο­κρού­σει τους ιμπε­ρια­λι­στές ει­σβο­λείς –και μέσα από αυτά τα δύο να δη­μιουρ­γή­σει το τουρ­κι­κό έθνος και να επι­βά­λει σε με­γά­λα στρώ­μα­τα του πλη­θυ­σμού την τουρ­κι­κή εθνι­κή συ­νεί­δη­ση. Όμως οι στρα­τιω­τι­κές δυ­σκο­λί­ες που είχε να αντι­με­τω­πί­σει το 1920 αντι­κα­θρε­φτί­ζο­νται στον χάρτη της Συν­θή­κης των Σε­βρών (βλ. δίπλα).

Οι νι­κη­τές του Α’ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου είχαν ει­σβά­λει από πα­ντού στην κα­ταρ­ρέ­ου­σα οθω­μα­νι­κή αυ­το­κρα­το­ρία (που είχε συ­ντα­χθεί με τις δυ­νά­μεις των ητ­τη­μέ­νων). Στην Ιτα­λία είχε πα­ρα­χω­ρη­θεί το ένα τρίτο της ση­με­ρι­νής Τουρ­κί­ας, την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη την κα­τεί­χαν οι Άγ­γλοι (όπως επί­σης και την πε­τρε­λαιο­πα­ρα­γω­γό πε­ριο­χή της Μο­σού­λης), ενώ οι Γάλ­λοι κα­τεί­χαν αυτό που κά­πο­τε απο­τε­λού­σε το νότο της Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας (Συρία κλπ.).

Η ελ­λη­νι­κή πλευ­ρά συμ­με­τεί­χε ενερ­γά στην κα­τα­κτη­τι­κή εκ­στρα­τεία σε πλήρη συ­νερ­γα­σία με τους ιμπε­ρια­λι­στές. Ο Βε­νι­ζέ­λος πίεζε διαρ­κώς να απο­σπά­σει κομ­μά­τι της κα­ταρ­ρέ­ου­σας Αυ­το­κρα­το­ρί­ας και τε­λι­κά οι νι­κη­τές του Α’ Πα­γκό­σμιου Πο­λέ­μου του έδω­σαν το «πρά­σι­νο φως» να απο­βι­βά­σει μια με­ραρ­χία στη Σμύρ­νη. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό ότι ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός απο­βι­βά­στη­κε τον Μάιο του 1919 υπό την προ­στα­σία αγ­γλι­κών, γαλ­λι­κών και αμε­ρι­κα­νι­κών(!) πλοί­ων.

Στις 20 Ιου­νί­ου 1920 (όταν το κί­νη­μα του Κεμάλ αρ­χί­ζει να γί­νε­ται απει­λη­τι­κό για τις δυ­νά­μεις κα­το­χής της Μ. Ασίας), ο Γάλ­λος πρω­θυ­πουρ­γός Μι­λε­ράντ συμ­φω­νεί με τον Λόιντ Τζορτζ να εξου­σιο­δο­τή­σουν την Ελ­λά­δα να προ­χω­ρή­σει σε επέ­λα­ση. Έτσι ξε­κί­νη­σε το δεύ­τε­ρο σκέ­λος της μι­κρα­σια­τι­κής εκ­στρα­τεί­ας: ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός κα­λεί­το να επι­βά­λει τους –ιμπε­ρια­λι­στι­κούς– όρους της συν­θή­κης των Σε­βρών.

Όταν, κατά τη διάρ­κεια των επι­χει­ρή­σε­ων, υπήρ­ξαν και πάλι προ­βλή­μα­τα στην επι­βο­λή των ιμπε­ρια­λι­στι­κών σχε­δί­ων, ο Βε­νι­ζέ­λος είχε ξανά έτοι­μη την πρό­τα­ση: με επι­στο­λή του προς τον Λόιντ Τζορτζ στις 5/10/1920, ζη­τού­σε να επι­τρα­πεί η πα­ρέμ­βα­ση του ελ­λη­νι­κού στρα­τού για τη δη­μιουρ­γία κοι­νού πο­ντο­αρ­με­νι­κού κρά­τους που θα πε­ρι­λάμ­βα­νε και τη Γε­ωρ­γία. Έτσι θα δη­μιουρ­γού­νταν «ένα συ­μπα­γές φράγ­μα ενα­ντί­ον του Ισλα­μι­σμού και εν­δε­χο­μέ­νως ενα­ντί­ον του ρω­σι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού», έλεγε.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο «δη­μο­κρά­της» Βε­νι­ζέ­λος έστερ­γε να συμ­με­τά­σχει σε ιμπε­ρια­λι­στι­κές αντι­κο­μου­νι­στι­κές εκ­στρα­τεί­ες. Είχε προη­γη­θεί ένα χρόνο πριν η κα­τά­πτυ­στη απο­στο­λή του Α’ Σώ­μα­τος Στρα­τού στην εκ­στρα­τεία της Ου­κρα­νί­ας ενά­ντια στο νεαρό ερ­γα­τι­κό κρά­τος που είχε προ­κύ­ψει μετά την επα­νά­στα­ση του 1917.

Ήταν αυτές οι συν­θή­κες κάτω από τις οποί­ες ο Κεμάλ στρά­φη­κε για βο­ή­θεια προς τη Μόσχα. Η σο­βιε­τι­κή ηγε­σία απά­ντη­σε έπει­τα από ενά­μι­ση μήνα μέσω του Τσι­τσέ­ριν (επι­τρό­που επί των Εξω­τε­ρι­κών), προ­τεί­νο­ντας μά­λι­στα την ανταλ­λα­γή δι­πλω­μα­τι­κών αντι­προ­σω­πειών. Τε­λι­κά πολ­λούς μήνες μετά (Μάρ­της του 1921) θα υπο­γρα­φεί κοινή συν­θή­κη με­τα­ξύ των δύο μερών, βάσει της οποί­ας η ρω­σι­κή πλευ­ρά βο­ή­θη­σε ση­μα­ντι­κά με όπλα, πο­λε­μο­φό­δια και άλλα υλικά μέσα τον Κεμάλ.

Αυτή η βο­ή­θεια, αλλά και οι φόβοι των Γάλ­λων και των Ιτα­λών ότι η εξε­γερ­μέ­νη Τουρ­κία του Κεμάλ μπο­ρεί να με­τα­τρα­πεί σε προ­έ­κτα­ση του μπολ­σε­βί­κι­κου κρά­τους, οδή­γη­σαν σε υπο­χώ­ρη­ση τις δύο αυτές χώρες. Σο­βα­ρό ρόλο έπαι­ξε και η κού­ρα­ση των φα­ντά­ρων, που είχαν συμ­με­τά­σχει στο σφα­γείο του Α’ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου.

Η κα­τάρ­ρευ­ση της Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας συ­νο­δεύ­τη­κε από ανεί­πω­τες σφα­γές και ανα­γκα­στι­κές με­τα­κι­νή­σεις πλη­θυ­σμών εκα­τέ­ρω­θεν, με κύρια θύ­μα­τα μου­σουλ­μά­νους και χρι­στια­νούς κάθε εθνό­τη­τας, Τούρ­κους, Έλ­λη­νες, Αρ­μέ­νιους και άλ­λους. Η Τουρ­κία του Κεμάλ κα­τά­φε­ρε να ανα­τρέ­ψει το κα­θε­στώς που είχε δη­μιουρ­γη­θεί από τη συν­θή­κη των Σε­βρών και έτσι φτά­σα­με τε­λι­κά στη Συν­θή­κη της Λο­ζά­νης.

Όμως ακόμη και με τη συν­θή­κη αυτή δεν απο­κα­τα­στά­θη­καν τα όρια της πα­λιάς Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Αυτή είναι η «κρι­τι­κή» που κάνει σή­με­ρα στους κε­μα­λι­κούς ο Ερ­ντο­γάν, προ­σπα­θώ­ντας να τους χρε­ώ­σει «ανε­παρ­κή» πα­τριω­τι­σμό. Κυ­ρί­ως όμως προ­σπα­θεί να πεί­σει τον τουρ­κι­κό λαό για την «ιστο­ρι­κό­τη­τα» των διεκ­δι­κή­σε­ων της Τουρ­κί­ας σε πε­ριο­χές όπως η Μο­σού­λη. Να νο­μι­μο­ποι­ή­σει δηλ. στα μάτια του λαού μια πι­θα­νή εμπλο­κή σε πο­λε­μι­κές πε­ρι­πέ­τειες με στόχο το μοί­ρα­σμα εδα­φών. Κι από την άλλη «φω­νά­ζει» στους υπό­λοι­πους ιμπε­ρια­λι­στές ότι η Άγκυ­ρα είναι εδώ και διεκ­δι­κεί. Οι φωνές του είναι φι­λο­πό­λε­μες, αλλά σε κό­ντρα με τις με­γά­λες ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυ­νά­μεις, πι­θα­νά με ΟΛΕΣ τις ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυ­νά­μεις.

Αντί­θε­τα η ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση βρί­σκε­ται –για άλλη μια φορά– σε συ­νεν­νό­η­ση με τις ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυ­νά­μεις (πι­θα­νό­τα­τα με ΟΛΕΣ τις ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυ­νά­μεις) για μια άλλη μοι­ρα­σιά: των θα­λάσ­σιων πε­ριο­χών και των κοι­τα­σμά­των τους στο Αι­γαίο και την Ανα­το­λι­κή Με­σό­γειο.

Πρό­κει­ται για εξί­σου επι­κίν­δυ­νες εκ­στρα­τεί­ες που μπο­ρεί να μη μοιά­ζουν με αυτές του Βε­νι­ζέ­λου, αλλά δεν έχουν να προ­σφέ­ρουν, όπως και εκεί­νες, τί­πο­τα στο λαό. Όποιος δεν κα­τα­νο­εί την πλήρη ει­κό­να της πε­ριο­χής οδη­γεί­ται σε εντε­λώς λάθος πο­λι­τι­κή. Και είναι κρίμα αν αυτή τη λάθος πο­λι­τι­κή την εν­στερ­νί­ζε­ται και η Αρι­στε­ρά.

φωτό: Ο Χάρ­της της Συν­θή­κης των Σε­βρών απο­τυ­πώ­νει την κα­τά­στα­ση που είχε δια­μορ­φω­θεί το 1920

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την "Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά", φ. 370 (26/10)

Rproject | Resist | Reclaim | Revolt