ο Ντενί Ντιντερό (Denis Diderot, 5 Οκτωβρίου 1713 – 31 Ιουλίου 1784), γιος ενός σιδερά από την
πόλη Langres,
διδάχθηκε από Ιησουίτες κληρικούς και σπούδασε στη Σορβόννη, από όπου απεφοίτησε το 1732 ως νομικός.
Ο Ντιντερό έχασε όμως το ενδιαφέρον του για το νομικό επάγγελμα και προτίμησε να ασχοληθεί με γλώσσες, λογοτεχνία, φιλοσοφία και μαθηματικά. Αναδείχθηκε σε επιφανή φιλόλογο, φιλόσοφο και συγγραφέα,
ήταν εμπνευστής και ηγέτης της προσπάθειας για συγγραφή της «Εγκυκλοπαίδειας» από το 1746 μέχρι το 1780.
Σε όλα τα έργα του διέδιδε το πνεύμα του διαφωτισμού,
άθεος και υλιστής ο ίδιος, ενάντια στη δεισιδαιμονία και τη θρησκοληψία.
Το δείπνο των φιλοσόφων. Έργο του Jean Huber.
Ο Denis Diderot είναι ο δεύτερος από δεξιά (καθστός).
Μαζί με τον Βολτέρο και τον Ρουσό
Μαζί με τον Βολτέρο και τον Ρουσό
θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους συγγραφείς του 18ου αιώνα.
Τα μυθιστορήματά του διαβάζονται ακόμα και τον 21ο αιώνα. Έγραψε ακόμα θεατρικά έργα και κριτικές εργασίες. Η τσαρίνα Αικατερίνη της Ρωσίας τον κάλεσε να υποβάλει προτάσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα της Ρωσίας και γι αυτό ο Ντιντερό έμεινε στα χρόνια 1773-74 στην Πετρούπολη. Στα ύστερα δημοσιεύματά του ασχολήθηκε επίσης με πολιτικά ζητήματα και θεωρείται από τους πνευματικούς πατέρες της επερχόμενης (γαλλικής) επανάστασης.
«Ο ΑΝΙΨΙΟΣ ΤΟΥ ΡΑΜΩ»
Ο φιλόσοφος Ντιντερό, το πιο ανήσυχο και ανατρεπτικό πνεύμα του 18ου αιώνα, συχνάζει στο Καφέ ντε λα Ρεζάνς, όπου παρακολουθεί τους άλλους να παίζουν σκάκι. Εκεί συναντιέται με τον ανιψιό του περίφημου μουσικού Ραμώ, «ένα κράμα ευγένειας και ποταπότητας, λογικής και παραλόγου», και ανοίγεται μαζί του σε μια ατέλειωτη συζήτηση πάνω στην ηθική, τη μουσική κ.λπ. Το ενδιαφέρον σε αυτό τον πολυθεματικό «σωκρατικό» διάλογο είναι η βαθμιαία μεταμόρφωση που συντελείται στους δύο χαρακτήρες στη διάρκεια της διαλεκτικής μονομαχίας τους έτσι π.χ. ο θεότρελος ανιψιός αναδεικνύεται συχνά πιο πραγματιστής από τον σοφό Ντιντερό…
«Όταν επαναφέρω στη μνήμη μου τον Ντιντερό, την τεράστια ποικιλία των ιδεών τον, την εκπληκτική ευρυμάθεια του, τα απότομα πετάγματα, τη θέρμη και τόλμη της φαντασίας του, όλη τη χάρη και την αταξία της συζήτησης του, αισθάνομαι την ανάγκη να τον παρομοιάσω με τη φύση, ακριβώς όπως την αντιλαμβανόταν ο ίδιος – πλούσια, γόνιμη, γιομάτη σπέρματα κάθε είδους, βίαιη κι ευγενικιά, απλή και μεγαλοπρεπή, χωρίς καμιά αρχή στην οποία να υποτάσσονται τα πάντα, χωρίς κύριο και Θεό». (Ανρί Μάιστερ)
«Από απόσταση μερικών αιώνων, ο Ντιντερό θα δίνει την εντύπωση καταπληκτικού άνθρωπου. Οι άνθρωποι θα κοιτάνε από μακριά αυτό το κεφάλι πού ασχολήθηκε μ’ όλα τα προβλήματα• θα το κοιτάνε με ανάμικτα αισθήματα έκπληξης και θαυμασμού, όπως κοιτάνε σήμερα τα κεφάλια του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη». (Ζάν-Ζακ Ρουσό).
Ο ανεψιός του Ραμώ είναι ένα έργο που πολύ διαβάστηκε στην εποχή του, που πολύ την βοήθησε να βρει «το πραγματικό της πρόσωπο». «Κλασικό έργο ενός εξόχου άντρα» το αποκαλούσε ο Γκαίτε που το μετέφρασε στα Γερμανικά. «Διαλεκτικό και λογοτεχνικό αριστούργημα» το θεωρούσαν οι Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς. Βίαιο, σαρκαστικό, διαλεκτικό αλλά και τρυφερό συνάμα, θαυμάστηκε και αγαπήθηκε από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους ποιητές και φιλόσοφους και κατέχει μέχρι σήμερα μια από τις πρώτες θέσεις στην ευρωπαϊκή γραμματεία.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Από τις εκδόσεις Καστανιώτη, 2002). Μετάφραση: Σάσα Τσακίρη.
Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε και το 1970, με τον τίτλο «Ο Ανεψιός του Ραμώ», σε μετάφραση Ελένης Μπόλλη, από τις εκδόσεις Στοχαστής. Και με τον τίτλο «Ο ανιψιός του Ραμό», μετάφραση Εύη Βαγγελάτου, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
«ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ» (εκδόσεις Καστανιώτη, 1995). Κείμενα – Επιμέλεια: Κυριάκος Ντελόπουλος.
«ΖΑΚ Ο ΜΟΙΡΟΛΑΤΡΗΣ ΚΑΙ Ο ΑΦΕΝΤΗΣ ΤΟΥ».
Το βιβλίο γράφτηκε περίπου το 1771. Έγιναν πολλές αλλαγές και προσθήκες μέχρι να φτάσει σε μια σχετικά πλήρη μορφή το 1778. Το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο δεν κυκλοφόρησε όσο ζούσε ο Ντιντερό σαν βιβλίο. Κυκλοφόρησε σε 15 συνέχειες, από τον Νοέμβρη του 1778 μέχρι τον Ιούνη του 1780, στο χειρόγραφο περιοδικό Φιλολογική Αλληλογραφία. Ακολούθησαν προσθήκες που δημοσιεύτηκαν στο ίδιο περιοδικό μερικές εκ των οποίων δημοσιεύτηκαν τον Ιούλιο του 1780. Τυπώθηκε για πρώτη φορά, μόνο το τμήμα που αναφέρεται στο επεισόδιο της κυρίας ντε λα Πομερέ, στη Γερμανία σε μετάφραση του Σίλερ και αργότερα, το 1792, όλο το έργο σε μετάφραση του Μίλιους. Το 1796, δώδεκα χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα κυκλοφόρησε τυπωμένο και στα γαλλικά. Επομένως δεν υπάρχει τυπωμένο αντίγραφο που να έχει ελεγχθεί από τον συγγραφέα. Σώζονται μερικά χειρόγραφα εκ των οποίων το πιο σημαντικό θεωρείται αυτό του Λένινγκραντ καθώς περιέχει αρκετές διορθώσεις που φαίνονται να έγιναν από τον συγγραφέα και μάλιστα με υποδείξεις για το που πρέπει να μπουν. Το χειρόγραφο αυτό το έστειλε η κόρη του συγγραφέα στην Αικατερίνη Β’ όταν πέθανε ο πατέρας της. Πρόκειται, φαινομενικά, για μια αφήγηση του συγγραφέα για τη ζωή κυρίως του Ζακ ο οποίος είναι μοιρολάτρης και ταξιδεύει μαζί με το αφεντικό του. Σε διάφορα σημεία παρεμβάλλονται διαρκώς διάφορες φιλολογικές και φιλοσοφικές σκέψεις του Ντιντερό. Παίζει με τους διαλόγους των δύο αλλά και με τον αναγνώστη προβάλλοντάς του διαρκώς εναλλακτική μορφή των καταστάσεων που ζει ο Ζακ. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε, σε μετάφραση Αντώνη Μοσχοβάκη, από τις εκδόσεις Ηριδανός (1985). Το 1984 ήταν το έτος Ντιντερό, καθώς συμπληρώθηκαν 200 χρόνια από το θάνατό του. Αυτό το βιβλίο, που ξεκίνησε με την προοπτική να εκδοθεί στη διάρκεια της επετείου, κατέληξε να καθυστερήσει. Όσο προχωρούσε η μετάφρασή του, τόσο μεγάλωνε η ανάγκη να επεκταθεί η αναζήτηση γύρω απ το συγγραφέα και το έργο του. Πολλή πανεπιστημιακή αλλά και «προοδευτική» σκόνη έχει σωρευτεί πάνω απ το μεγάλο φιλόσοφο του διαφωτισμού, αφήνοντας μόνο να προβάλλουν οι δωρικές κολώνες του ρωμαλέου του οικοδομήματος, της «Εγκυκλοπαίδειας». Σ αυτήν ειδικά περιόρισαν την αξία και τη συμβολή του στο ανέβασμα της ανθρώπινης σκέψης. Το άλλο έργο παραμερίστηκε κι αφέθηκε να ξεχαστεί στα συρτάρια, κάτω από ταξινομητικές ετικέτες.
Η «ΜΟΝΑΧΗ» είναι ένα μυθιστόρημα του Ντιντερό, την συγγραφή του οποίου άρχισε το 1760. Η πλοκή του μυθιστορήματος περιπλέκεται γύρω από μια γυναίκα που δραπέτευσε από το μοναστήρι στο οποίο την είχαν κλείσει οι γονείς της.
«ΆΓΡΙΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΕΝΟΙ». Μετάφραση: Ζήσης Σαρίκας. Εκδότης Βάνιας (1993).
«ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΥΘΟΣ». Μετάφραση Σοφία Μωραΐτη-Καπετσώνη. Εκδόσεις Περίπλους (1998). Για τις νοθευμένες ερωτικές ορμές αναζητήστε τις υπολογίστριες γυναίκες και τους σκληρούς άντρες. Σ ένα από τα ελάχιστα λογοτεχνικά του κείμενα, ο μεγάλος Ευρωπαίος Εγκυκλοπαιδιστής και φιλόσοφος Ντενί Ντιντερό διηγείται δύο αντίθετες ερωτικές ιστορίες για να κάνει φανερό ότι η ζωή μας είναι ένας χώρος ερωτικών πανουργιών, σκληρότητας, πόνων.
«Η ΚΑΛΟΓΡΙΑ». Ο Ντιντερό με τον απλό και κοφτερό του λόγο σκιαγραφεί την ψευτιά και την ανηθικότητα της «καλής» κοινωνίας καθώς και την υποκρισία και τη διαφθορά που κρύβεται στα «ράσα» της εποχής του. Μέσα από τις σελίδες της «Καλόγριας» αποκαλύπτεται πως ο φανατισμός και η θρησκοληψία χειραγωγούν το άτομο και επιβάλλουν τη μονοδιάστατη άποψή τους. Από τις εκδόσεις Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος (1989), σε μετάφραση Ιωάννας Κατσουλάκη.
«ΟΙ ΔΥΟ ΦΙΛΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΥΡΒΟΝΝΗ». Ο Ντιντερό αναφέρεται σ’ ένα μύθο της φυλής των Ιροκέζων, καθώς τότε συνηθιζόταν η αναφορά σε έθιμα αγρίων. Στη διήγηση αυτή, βλέπει μία ηθική που συγκρούεται με τη συντηρητική ηθική, κυρίως τη θρησκευτική η φυσική ανηθικότητα των δύο φίλων, που εμφανίζεται ως ενστικτώδης ηθική, δεν τους εμποδίζει να συμπεριφέρονται με θαυμαστό τρόπο. Το μετέφρασε η Έλσα Τσεκούρα και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη (1997). Δεν γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό το Αυτό δεν είναι Διήγημα είναι αληθινό ή φανταστικό, αλλά αυτό που μετράει είναι ότι είναι απολύτως αληθοφανές.
«ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΝΤ’ ΑΛΑΜΠΕΡ». Μετάφραση Αντώνης Μοσχοβάκης, εκδόσεις Ηριδανός (1990).
«ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ». Γραπτά για την αισθητική και την τέχνη. Μετάφραση Κλαίρη Μιτσοτάκη, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας (2003). Εισαγωγή: Έπη Μελοπούλου-Αλούπη. Τέσσερα κείμενα του Ντιντερό (1713-1784), το καθένα κι ένα είδος, μα με κοινή αναφορά τις καλές τέχνες, αποδίδονται στην παρούσα έκδοση στα ελληνικά, μεταφέροντας περίτεχνα το γούστο και τη χάρη του κατεξοχήν γαλλικού αιώνα που είναι ο 18ος, ο αιώνας του Διαφωτισμού, αξεχώριστος όμως από τις φιλάρεσκες, προσφυείς και παιγνιώδεις επιδόσεις σε κάθε απόκρυφη ή εμφανή πτύχωση της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής.
«ΤΡΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ»
Αυτό δεν είναι παραμύθι – Η κυρία Ντε λα Καρλιέρ – Συμπλήρωμα στο ταξίδι του Μπουγκενβίλ.
Μετάφραση Ειρήνη Παπαδάκη, εκδόσεις Πόλις (2006). Με τον τίτλο «Τρεις ιστορίες» δημοσιεύονται από κοινού τρία αλληλένδετα αφηγήματα του Ντενί Ντιντερό που πρωτοδημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Λογοτεχνική αλληλογραφία» του Γκριμ από το 1793 ώς το 1794. Η πρώτη ιστορία, το «Αυτό δεν είναι παραμύθι», αποτελείται από δύο μέρη που θέτουν το πρόβλημα της ηθικής στάσης στο πλαίσιο μιας ερωτικής σχέσης. Το πρώτο μέρος εισάγεται με το συμπέρασμα «υπάρχουν πολύ καλοί άνδρες και πολύ κακές γυναίκες». Στο δεύτερο μέρος η σχέση εξουσίας των δύο φύλων αντιστρέφεται καθώς διαπιστώνεται τώρα πως «υπάρχουν πολύ καλές γυναίκες και πολύ κακοί άνδρες». Η ερωτική επιθυμία αποδεικνύεται αυθαίρετη και ανυπότακτη σε οποιαδήποτε λογική, σε οποιοδήποτε αισθητικό ή ηθικό κριτήριο. Δεν εξαρτάται ούτε από την καλοσύνη ούτε από την ομορφιά.
Στη δεύτερη ιστορία, την «Κυρία ντε λα Καρλιέρ», η θεματική μετατοπίζεται από το φυσικό φαινόμενο της πρόκλησης και της αναστολής του ερωτικού πάθους στη συζήτηση περί συζυγικής πίστης και απιστίας. Η αστάθεια είναι κατά κανόνα και λογική και αναγκαία. Η έλλειψη ανοχής στη συζυγική απιστία οδηγεί σε τραγικά αποτελέσματα. O γάμος, ως πολιτειακός θεσμός που εγγυάται τη συζυγική πίστη, είναι παράλογος αφού απαγορεύει μια φυσική ιδιότητα του ανθρώπου: την αστάθεια.
Στην τρίτη ιστορία, το «Συμπλήρωμα στο Ταξίδι του Μπουγκενβίλ», ο Ντιντερό κλείνει με τη διαπίστωση πως όσο η κοινωνία θα αλλοιώνει τις φυσικές ορέξεις, θα συνεχίζουν να υπάρχουν κακές γυναίκες και απαίσιοι άνδρες όσο και δυστυχισμένες ψυχές. O Ντιντερό εκθειάζει τη φύση ως πηγή ελευθερίας και καταδικάζει τις θεσμικές και εκκλησιαστικές συμβάσεις.
«ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΜΕ ΤΟΝ ΗΘΟΠΟΙΟ». «… Eίναι ένα ωραίο παράδοξο. Iσχυρίζομαι ότι η ευαισθησία κάνει τους ηθοποιούς μέτριους, η άκρα ευαισθησία τούς κάνει βραδύνοες, ενώ η ψυχρή αίσθηση και το μυαλό τούς κάνουν υπέροχους.» (από επιστολή του Nτιντερό στον Γκριμ, 14 Nοεμβρίου 1769). Μετάφραση Αιμίλιος Βεζής, πρόλογος Παπαβασιλείου Βασίλης, εκδόσεις Πόλις (2009).
«ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ». Τέσσερα αισθαντικά, ευρύτατης θεωρητικής απήχησης κείμενα, του σημαντικότερου διαφωτιστή φιλοσόφου. «… Ρητορεύουμε ασταμάτητα κατά των παθών. Τους καταλογίζουμε τα βάσανα του ανθρώπου, και ξεχνούμε πως είναι επίσης πηγή όλων του των απολαύσεων. Αποτελούν ένα στοιχείο της συγκρότησής του, για το οποίο δεν μπορούμε να πούμε ούτε πάρα πολλά καλά ούτε πάρα πολλά κακά. Όμως αυτό που με κάνει να αγανακτώ, είναι ότι δεν βλέπουμε ποτέ παρά μόνο από την κακή τους πλευρά. Λες και θα αποτελούσε προσβολή για τη λογική, αν λέγαμε μια λέξη υπέρ των αντιπάλων της…». Μετάφραση Άκης Καλογνώμης, επιμέλεια Ι.Σ. Χριστοδούλου, εκδόσεις Ζήτρος (1998).
«ΤΑ ΑΔΙΑΚΡΙΤΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ», μετάφραση Ιωάννα Κατσουλάκη, εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος (1989). Τα αδιάκριτα κοσμήματα, οι ασυνήθιστοι μάρτυρες της μυστικής ζωής των ανδρών και των γυναικών της Μπάντζα μιλάνε μόνο όταν το χρυσό δαχτυλίδι του Σουλτάνου στραφεί προς το μέρος τους. Και τι αποκαλύπτουν; Ιστορίες γνωστές και άγνωστες, αστείες και σοβαρές, καθημερινές ή ιδιαίτερες. Μ’ αυτό το γοητευτικό μυθιστόρημα και μέσα από τις γεμάτες χιούμορ και οξυδέρκεια εικόνες του ο Ντιντερό ασκεί κριτική στις ανθρώπινες σχέσεις στις δομές της κοινωνίας στη λειτουργία και στη διοίκηση του κράτους. Με την πέννα του που δε χαρίζεται σε κανένα έφτιαξε ένα από τα απολαυστικότερα μυθιστορήματά του.
Μνημείο του Denis Diderot στο Παρίσι, 6th arrondissement, του Jean Gautherin
Τα μυθιστορήματά του διαβάζονται ακόμα και τον 21ο αιώνα. Έγραψε ακόμα θεατρικά έργα και κριτικές εργασίες. Η τσαρίνα Αικατερίνη της Ρωσίας τον κάλεσε να υποβάλει προτάσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα της Ρωσίας και γι αυτό ο Ντιντερό έμεινε στα χρόνια 1773-74 στην Πετρούπολη. Στα ύστερα δημοσιεύματά του ασχολήθηκε επίσης με πολιτικά ζητήματα και θεωρείται από τους πνευματικούς πατέρες της επερχόμενης (γαλλικής) επανάστασης.
«Ο ΑΝΙΨΙΟΣ ΤΟΥ ΡΑΜΩ»
Ο φιλόσοφος Ντιντερό, το πιο ανήσυχο και ανατρεπτικό πνεύμα του 18ου αιώνα, συχνάζει στο Καφέ ντε λα Ρεζάνς, όπου παρακολουθεί τους άλλους να παίζουν σκάκι. Εκεί συναντιέται με τον ανιψιό του περίφημου μουσικού Ραμώ, «ένα κράμα ευγένειας και ποταπότητας, λογικής και παραλόγου», και ανοίγεται μαζί του σε μια ατέλειωτη συζήτηση πάνω στην ηθική, τη μουσική κ.λπ. Το ενδιαφέρον σε αυτό τον πολυθεματικό «σωκρατικό» διάλογο είναι η βαθμιαία μεταμόρφωση που συντελείται στους δύο χαρακτήρες στη διάρκεια της διαλεκτικής μονομαχίας τους έτσι π.χ. ο θεότρελος ανιψιός αναδεικνύεται συχνά πιο πραγματιστής από τον σοφό Ντιντερό…
«Όταν επαναφέρω στη μνήμη μου τον Ντιντερό, την τεράστια ποικιλία των ιδεών τον, την εκπληκτική ευρυμάθεια του, τα απότομα πετάγματα, τη θέρμη και τόλμη της φαντασίας του, όλη τη χάρη και την αταξία της συζήτησης του, αισθάνομαι την ανάγκη να τον παρομοιάσω με τη φύση, ακριβώς όπως την αντιλαμβανόταν ο ίδιος – πλούσια, γόνιμη, γιομάτη σπέρματα κάθε είδους, βίαιη κι ευγενικιά, απλή και μεγαλοπρεπή, χωρίς καμιά αρχή στην οποία να υποτάσσονται τα πάντα, χωρίς κύριο και Θεό». (Ανρί Μάιστερ)
«Από απόσταση μερικών αιώνων, ο Ντιντερό θα δίνει την εντύπωση καταπληκτικού άνθρωπου. Οι άνθρωποι θα κοιτάνε από μακριά αυτό το κεφάλι πού ασχολήθηκε μ’ όλα τα προβλήματα• θα το κοιτάνε με ανάμικτα αισθήματα έκπληξης και θαυμασμού, όπως κοιτάνε σήμερα τα κεφάλια του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη». (Ζάν-Ζακ Ρουσό).
Ο ανεψιός του Ραμώ είναι ένα έργο που πολύ διαβάστηκε στην εποχή του, που πολύ την βοήθησε να βρει «το πραγματικό της πρόσωπο». «Κλασικό έργο ενός εξόχου άντρα» το αποκαλούσε ο Γκαίτε που το μετέφρασε στα Γερμανικά. «Διαλεκτικό και λογοτεχνικό αριστούργημα» το θεωρούσαν οι Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς. Βίαιο, σαρκαστικό, διαλεκτικό αλλά και τρυφερό συνάμα, θαυμάστηκε και αγαπήθηκε από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους ποιητές και φιλόσοφους και κατέχει μέχρι σήμερα μια από τις πρώτες θέσεις στην ευρωπαϊκή γραμματεία.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Από τις εκδόσεις Καστανιώτη, 2002). Μετάφραση: Σάσα Τσακίρη.
Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε και το 1970, με τον τίτλο «Ο Ανεψιός του Ραμώ», σε μετάφραση Ελένης Μπόλλη, από τις εκδόσεις Στοχαστής. Και με τον τίτλο «Ο ανιψιός του Ραμό», μετάφραση Εύη Βαγγελάτου, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
«ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ» (εκδόσεις Καστανιώτη, 1995). Κείμενα – Επιμέλεια: Κυριάκος Ντελόπουλος.
«ΖΑΚ Ο ΜΟΙΡΟΛΑΤΡΗΣ ΚΑΙ Ο ΑΦΕΝΤΗΣ ΤΟΥ».
Το βιβλίο γράφτηκε περίπου το 1771. Έγιναν πολλές αλλαγές και προσθήκες μέχρι να φτάσει σε μια σχετικά πλήρη μορφή το 1778. Το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο δεν κυκλοφόρησε όσο ζούσε ο Ντιντερό σαν βιβλίο. Κυκλοφόρησε σε 15 συνέχειες, από τον Νοέμβρη του 1778 μέχρι τον Ιούνη του 1780, στο χειρόγραφο περιοδικό Φιλολογική Αλληλογραφία. Ακολούθησαν προσθήκες που δημοσιεύτηκαν στο ίδιο περιοδικό μερικές εκ των οποίων δημοσιεύτηκαν τον Ιούλιο του 1780. Τυπώθηκε για πρώτη φορά, μόνο το τμήμα που αναφέρεται στο επεισόδιο της κυρίας ντε λα Πομερέ, στη Γερμανία σε μετάφραση του Σίλερ και αργότερα, το 1792, όλο το έργο σε μετάφραση του Μίλιους. Το 1796, δώδεκα χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα κυκλοφόρησε τυπωμένο και στα γαλλικά. Επομένως δεν υπάρχει τυπωμένο αντίγραφο που να έχει ελεγχθεί από τον συγγραφέα. Σώζονται μερικά χειρόγραφα εκ των οποίων το πιο σημαντικό θεωρείται αυτό του Λένινγκραντ καθώς περιέχει αρκετές διορθώσεις που φαίνονται να έγιναν από τον συγγραφέα και μάλιστα με υποδείξεις για το που πρέπει να μπουν. Το χειρόγραφο αυτό το έστειλε η κόρη του συγγραφέα στην Αικατερίνη Β’ όταν πέθανε ο πατέρας της. Πρόκειται, φαινομενικά, για μια αφήγηση του συγγραφέα για τη ζωή κυρίως του Ζακ ο οποίος είναι μοιρολάτρης και ταξιδεύει μαζί με το αφεντικό του. Σε διάφορα σημεία παρεμβάλλονται διαρκώς διάφορες φιλολογικές και φιλοσοφικές σκέψεις του Ντιντερό. Παίζει με τους διαλόγους των δύο αλλά και με τον αναγνώστη προβάλλοντάς του διαρκώς εναλλακτική μορφή των καταστάσεων που ζει ο Ζακ. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε, σε μετάφραση Αντώνη Μοσχοβάκη, από τις εκδόσεις Ηριδανός (1985). Το 1984 ήταν το έτος Ντιντερό, καθώς συμπληρώθηκαν 200 χρόνια από το θάνατό του. Αυτό το βιβλίο, που ξεκίνησε με την προοπτική να εκδοθεί στη διάρκεια της επετείου, κατέληξε να καθυστερήσει. Όσο προχωρούσε η μετάφρασή του, τόσο μεγάλωνε η ανάγκη να επεκταθεί η αναζήτηση γύρω απ το συγγραφέα και το έργο του. Πολλή πανεπιστημιακή αλλά και «προοδευτική» σκόνη έχει σωρευτεί πάνω απ το μεγάλο φιλόσοφο του διαφωτισμού, αφήνοντας μόνο να προβάλλουν οι δωρικές κολώνες του ρωμαλέου του οικοδομήματος, της «Εγκυκλοπαίδειας». Σ αυτήν ειδικά περιόρισαν την αξία και τη συμβολή του στο ανέβασμα της ανθρώπινης σκέψης. Το άλλο έργο παραμερίστηκε κι αφέθηκε να ξεχαστεί στα συρτάρια, κάτω από ταξινομητικές ετικέτες.
Η «ΜΟΝΑΧΗ» είναι ένα μυθιστόρημα του Ντιντερό, την συγγραφή του οποίου άρχισε το 1760. Η πλοκή του μυθιστορήματος περιπλέκεται γύρω από μια γυναίκα που δραπέτευσε από το μοναστήρι στο οποίο την είχαν κλείσει οι γονείς της.
«ΆΓΡΙΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΕΝΟΙ». Μετάφραση: Ζήσης Σαρίκας. Εκδότης Βάνιας (1993).
«ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΥΘΟΣ». Μετάφραση Σοφία Μωραΐτη-Καπετσώνη. Εκδόσεις Περίπλους (1998). Για τις νοθευμένες ερωτικές ορμές αναζητήστε τις υπολογίστριες γυναίκες και τους σκληρούς άντρες. Σ ένα από τα ελάχιστα λογοτεχνικά του κείμενα, ο μεγάλος Ευρωπαίος Εγκυκλοπαιδιστής και φιλόσοφος Ντενί Ντιντερό διηγείται δύο αντίθετες ερωτικές ιστορίες για να κάνει φανερό ότι η ζωή μας είναι ένας χώρος ερωτικών πανουργιών, σκληρότητας, πόνων.
«Η ΚΑΛΟΓΡΙΑ». Ο Ντιντερό με τον απλό και κοφτερό του λόγο σκιαγραφεί την ψευτιά και την ανηθικότητα της «καλής» κοινωνίας καθώς και την υποκρισία και τη διαφθορά που κρύβεται στα «ράσα» της εποχής του. Μέσα από τις σελίδες της «Καλόγριας» αποκαλύπτεται πως ο φανατισμός και η θρησκοληψία χειραγωγούν το άτομο και επιβάλλουν τη μονοδιάστατη άποψή τους. Από τις εκδόσεις Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος (1989), σε μετάφραση Ιωάννας Κατσουλάκη.
«ΟΙ ΔΥΟ ΦΙΛΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΥΡΒΟΝΝΗ». Ο Ντιντερό αναφέρεται σ’ ένα μύθο της φυλής των Ιροκέζων, καθώς τότε συνηθιζόταν η αναφορά σε έθιμα αγρίων. Στη διήγηση αυτή, βλέπει μία ηθική που συγκρούεται με τη συντηρητική ηθική, κυρίως τη θρησκευτική η φυσική ανηθικότητα των δύο φίλων, που εμφανίζεται ως ενστικτώδης ηθική, δεν τους εμποδίζει να συμπεριφέρονται με θαυμαστό τρόπο. Το μετέφρασε η Έλσα Τσεκούρα και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη (1997). Δεν γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό το Αυτό δεν είναι Διήγημα είναι αληθινό ή φανταστικό, αλλά αυτό που μετράει είναι ότι είναι απολύτως αληθοφανές.
«ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΝΤ’ ΑΛΑΜΠΕΡ». Μετάφραση Αντώνης Μοσχοβάκης, εκδόσεις Ηριδανός (1990).
«ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ». Γραπτά για την αισθητική και την τέχνη. Μετάφραση Κλαίρη Μιτσοτάκη, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας (2003). Εισαγωγή: Έπη Μελοπούλου-Αλούπη. Τέσσερα κείμενα του Ντιντερό (1713-1784), το καθένα κι ένα είδος, μα με κοινή αναφορά τις καλές τέχνες, αποδίδονται στην παρούσα έκδοση στα ελληνικά, μεταφέροντας περίτεχνα το γούστο και τη χάρη του κατεξοχήν γαλλικού αιώνα που είναι ο 18ος, ο αιώνας του Διαφωτισμού, αξεχώριστος όμως από τις φιλάρεσκες, προσφυείς και παιγνιώδεις επιδόσεις σε κάθε απόκρυφη ή εμφανή πτύχωση της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής.
«ΤΡΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ»
Αυτό δεν είναι παραμύθι – Η κυρία Ντε λα Καρλιέρ – Συμπλήρωμα στο ταξίδι του Μπουγκενβίλ.
Μετάφραση Ειρήνη Παπαδάκη, εκδόσεις Πόλις (2006). Με τον τίτλο «Τρεις ιστορίες» δημοσιεύονται από κοινού τρία αλληλένδετα αφηγήματα του Ντενί Ντιντερό που πρωτοδημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Λογοτεχνική αλληλογραφία» του Γκριμ από το 1793 ώς το 1794. Η πρώτη ιστορία, το «Αυτό δεν είναι παραμύθι», αποτελείται από δύο μέρη που θέτουν το πρόβλημα της ηθικής στάσης στο πλαίσιο μιας ερωτικής σχέσης. Το πρώτο μέρος εισάγεται με το συμπέρασμα «υπάρχουν πολύ καλοί άνδρες και πολύ κακές γυναίκες». Στο δεύτερο μέρος η σχέση εξουσίας των δύο φύλων αντιστρέφεται καθώς διαπιστώνεται τώρα πως «υπάρχουν πολύ καλές γυναίκες και πολύ κακοί άνδρες». Η ερωτική επιθυμία αποδεικνύεται αυθαίρετη και ανυπότακτη σε οποιαδήποτε λογική, σε οποιοδήποτε αισθητικό ή ηθικό κριτήριο. Δεν εξαρτάται ούτε από την καλοσύνη ούτε από την ομορφιά.
Στη δεύτερη ιστορία, την «Κυρία ντε λα Καρλιέρ», η θεματική μετατοπίζεται από το φυσικό φαινόμενο της πρόκλησης και της αναστολής του ερωτικού πάθους στη συζήτηση περί συζυγικής πίστης και απιστίας. Η αστάθεια είναι κατά κανόνα και λογική και αναγκαία. Η έλλειψη ανοχής στη συζυγική απιστία οδηγεί σε τραγικά αποτελέσματα. O γάμος, ως πολιτειακός θεσμός που εγγυάται τη συζυγική πίστη, είναι παράλογος αφού απαγορεύει μια φυσική ιδιότητα του ανθρώπου: την αστάθεια.
Στην τρίτη ιστορία, το «Συμπλήρωμα στο Ταξίδι του Μπουγκενβίλ», ο Ντιντερό κλείνει με τη διαπίστωση πως όσο η κοινωνία θα αλλοιώνει τις φυσικές ορέξεις, θα συνεχίζουν να υπάρχουν κακές γυναίκες και απαίσιοι άνδρες όσο και δυστυχισμένες ψυχές. O Ντιντερό εκθειάζει τη φύση ως πηγή ελευθερίας και καταδικάζει τις θεσμικές και εκκλησιαστικές συμβάσεις.
«ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΜΕ ΤΟΝ ΗΘΟΠΟΙΟ». «… Eίναι ένα ωραίο παράδοξο. Iσχυρίζομαι ότι η ευαισθησία κάνει τους ηθοποιούς μέτριους, η άκρα ευαισθησία τούς κάνει βραδύνοες, ενώ η ψυχρή αίσθηση και το μυαλό τούς κάνουν υπέροχους.» (από επιστολή του Nτιντερό στον Γκριμ, 14 Nοεμβρίου 1769). Μετάφραση Αιμίλιος Βεζής, πρόλογος Παπαβασιλείου Βασίλης, εκδόσεις Πόλις (2009).
«ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ». Τέσσερα αισθαντικά, ευρύτατης θεωρητικής απήχησης κείμενα, του σημαντικότερου διαφωτιστή φιλοσόφου. «… Ρητορεύουμε ασταμάτητα κατά των παθών. Τους καταλογίζουμε τα βάσανα του ανθρώπου, και ξεχνούμε πως είναι επίσης πηγή όλων του των απολαύσεων. Αποτελούν ένα στοιχείο της συγκρότησής του, για το οποίο δεν μπορούμε να πούμε ούτε πάρα πολλά καλά ούτε πάρα πολλά κακά. Όμως αυτό που με κάνει να αγανακτώ, είναι ότι δεν βλέπουμε ποτέ παρά μόνο από την κακή τους πλευρά. Λες και θα αποτελούσε προσβολή για τη λογική, αν λέγαμε μια λέξη υπέρ των αντιπάλων της…». Μετάφραση Άκης Καλογνώμης, επιμέλεια Ι.Σ. Χριστοδούλου, εκδόσεις Ζήτρος (1998).
«ΤΑ ΑΔΙΑΚΡΙΤΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ», μετάφραση Ιωάννα Κατσουλάκη, εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος (1989). Τα αδιάκριτα κοσμήματα, οι ασυνήθιστοι μάρτυρες της μυστικής ζωής των ανδρών και των γυναικών της Μπάντζα μιλάνε μόνο όταν το χρυσό δαχτυλίδι του Σουλτάνου στραφεί προς το μέρος τους. Και τι αποκαλύπτουν; Ιστορίες γνωστές και άγνωστες, αστείες και σοβαρές, καθημερινές ή ιδιαίτερες. Μ’ αυτό το γοητευτικό μυθιστόρημα και μέσα από τις γεμάτες χιούμορ και οξυδέρκεια εικόνες του ο Ντιντερό ασκεί κριτική στις ανθρώπινες σχέσεις στις δομές της κοινωνίας στη λειτουργία και στη διοίκηση του κράτους. Με την πέννα του που δε χαρίζεται σε κανένα έφτιαξε ένα από τα απολαυστικότερα μυθιστορήματά του.
Μνημείο του Denis Diderot στο Παρίσι, 6th arrondissement, του Jean Gautherin
timesnews.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου