Μυστικισμός και Φασισμός

του Νίκου Μαρκέτου

Ένα από τα χαρακτηριστικά της αυταρχικής προσωπικότητας στην κλίμακα F είναι η δεισιδαιμονία και η στερεοτυπία. Ο φασισμός είναι στενά συνδεδεμένος με τον μυστικισμό.
Η πίστη σε μυστικιστικούς καθοριστικούς παράγοντες της μοίρας του ατόμου, επιτείνεται σε περιόδους κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Οι παραφυσικές πεποιθήσεις και ιδιαίτερα η πίστη στις προφητείες, μπορεί να αναπτυχτούν ως μέρος ενός αμυντικού μηχανισμού στην υπηρεσία της διαχείρισης του συναισθήματος απειλής.
Ο θρησκευόμενος, όπως ο δεισιδαίμων, αντανακλούν την πεποίθηση ότι οι τυφλές συμπαντικές δυνάμεις μπορούν να ελεγχτούν μέσω της εφαρμογής της σωστής φόρμουλας τελετουργικών πράξεων ή λέξεων. Μαγική σκέψη είναι η απόδοση αιτιακών σχέσεων μεταξύ δράσεων και εκδηλώσεων που δεν μπορoύν να δικαιολογηθούν με την λογική και την παρατήρηση. Στις θρησκευτικές, δεισιδαίμονες τελετουργίες, την προσευχή, τη θυσία, στην τήρηση των ταμπού, αναμένεται όφελος ή αποζημίωση.

Σύμφωνα με τον αναπτυξιακό ψυχολόγο Jean Piaget, η μαγική σκέψη είναι φυσιολογικά παρούσα σε παιδιά ηλικίας μεταξύ 2 έως 7 ετών.

Ο Freud προσεγγίζει την δεισιδαιμονία αντλώντας από την εμπειρία του με την ψυχαναγκαστική νεύρωση. Αναφέρει ότι η δεισιδαιμονία προέρχεται από την καταστολή εχθρικών και άγριων παρορμήσεων. Ένα πρόσωπο που τρέφει συχνά κακές προθέσεις ενάντια σε άλλους, αλλά έχει μεγαλώσει για να είναι καλός και ως εκ τούτου έχει απωθήσει τέτοιες επιθυμίες στο ασυνείδητο, θα έχει μια ετοιμότητα να αντιλαμβάνεται τα δεινά που του συμβαίνουν στην ζωή του σαν τιμωρία για την ασυνείδητη κακία του (Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής, 1901).

Κατά την άποψη του Φρόιντ, η θρησκεία "είναι μια προσπάθεια να ελέγξουμε τον αισθητό κόσμο, στον οποίο βρισκόμαστε, μέσω του επιθυμητού κόσμου που έχουμε αναπτύξει μέσα μας, ως αποτέλεσμα των βιολογικών και ψυχολογικών αναγκών." (Νέες Εισαγωγικές Διαλέξεις για την Ψυχανάλυση, 1933)

Η έννοια του μεταβατικού του αντικείμενου του Winnicott παρέχει μια κατανόηση του θρησκευτικού αισθήματος (Belford Ulanov, 2001). Καθώς το παιδί αναπτύσσεται, χρειάζεται να διαπραγματευθεί μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου. Πρέπει να γίνει μια μετάβαση από ένα στάδιο συγχώνευσης με τη μητέρα του σε μια κατάσταση σχέσης με την μητέρα ως προσώπου άλλου και ξεχωριστού από τον εαυτό (Winnicott, 1971), και αυτό απαιτεί να υπάρχει ένα αντικείμενο ανάμεσα στη μητέρα τον κόσμο και το παιδί, το οποίο μοιράζεται πτυχές από το καθένα. Το επιλεγμένο αντικείμενο έχει τα χαρακτηριστικά και των δύο κόσμων και έτσι επιτρέπει τη σύνδεση μεταξύ αυτου που βιώνεται σαν εσωτερικό και αυτού που είναι έξω από το παιδί. Καθώς το παιδί μεγαλώνει τα μεταβατικά φαινόμενα γίνονται διάχυτα, απλώνονται σε όλο το ενδιάμεσο έδαφος μεταξύ της «εσωτερικής ψυχικής πραγματικότητας» και του «εξωτερικού κόσμου».

Αυτό το ενδιάμεσο έδαφος παρέχει το χώρο για παιχνίδι και δημιουργικότητα, και, περιέργως, για το θρησκευτικό συναίσθημα. Σε αυτό τον χώρο, ο Winnicott τοποθετεί τη σημασία της θρησκείας, αν μη τι άλλο επειδή η καθιέρωση της σχέσης ανάμεσα στο τι είναι μέσα και τι είναι έξω - το έργο αποδοχής της πραγματικότητας- ποτέ τελικά δεν ολοκληρώνεται, κανένα ανθρώπινο ον δεν είναι απαλλαγμένο από την προσπάθεια να σχετίζει την εσωτερική με την εξωτερική πραγματικότητα, και η ανακούφιση από αυτή την προσπάθεια παρέχεται από μια ενδιάμεση περιοχή εμπειρίας ... που δεν αμφισβητείται (τέχνες, θρησκεία, κλπ).

Η Θρησκεία, φαίνεται, παρέχει έναν ασφαλή χώρο όπου είναι δυνατόν να διατηρηθεί η αρχική απατηλή αίσθηση της σύνδεσης μεταξύ της σκέψης και του κόσμου, δηλαδή να πραγματοποιηθεί ή ευχή.

Ο Wilhelm Reich υποστηρίζει ότι η διάβρωση από τον μυστικισμό είναι το πιο ουσιαστικό μαζικό ψυχολογικό υπόστρωμα για την αποδοχή της φασιστικής ιδεολογίας Το μυστικιστικό συναίσθημα, είναι μια πηγή της εθνικιστικής ιδεολογίας (Reich, 1933).

Η αληθινή, λειτουργία του μυστικισμού είναι η απόσπαση της προσοχής από την καθημερινή μιζέρια, για να αποτρέψει μια εξέγερση ενάντια τις πραγματικές αιτίες της δυστυχίας. Η διατύπωση ότι η θρησκεία σημαίνει "ελευθερία από τον εξωτερικό κόσμο" επιβεβαιώνει ότι η θρησκεία είναι ένα υποκατάστατο για την ικανοποίηση που λείπει στην πραγματική ζωή.

Κατά τον Reich όταν μια υστερία αδυνατεί να απορροφήσει τις παρορμήσεις σε σωματικά συμπτώματα, ή η καταναγκαστική νεύρωση σε παράλογα και τραγελαφικά ψυχαναγκαστικά συμπτώματα, η πατριαρχική αυταρχική τάξη παρέχει πολλές ευκαιρίες για εκτόνωση της ενέργειας με το σαδισμό και τον μυστικισμό. Ο παθολογικός χαρακτήρας αυτών των τρόπων συμπεριφοράς είναι καμουφλαρισμένος με τον κοινωνικό εξορθολογισμό τους.

.sxedio-b.gr