74 χρόνια από την εκτέλεση του πρώτου γ.γ του ΚΚΕ Παντελή Πουλιόπουλου

Αντώνης Νταβανέλλος

Στις 6 Ιουνίου του 1943, στο Νεζερό κοντά στη Λάρισα, μαζί με άλλους 105 αριστερούς αγωνιστές, εκτελέστηκε ο Παντελής Πουλιόπουλος.
Οι πο­λι­τι­κοί κρα­τού­με­νοι, στο ιτα­λι­κό στρα­τό­πε­δο συ­γκέ­ντρω­σης στη Λά­ρι­σα, εκτε­λέ­στη­καν σε αντί­ποι­να για το σα­μπο­τάζ των ανταρ­τών του ΕΛΑΣ στη σι­δη­ρο­δρο­μι­κή σή­ραγ­γα του Κούρ­νο­βο, κοντά στο Δο­μο­κό.
Ο Που­λιό­που­λος αφιέ­ρω­σε τη σύ­ντο­μη ζωή του στην υπη­ρε­σία της ερ­γα­τι­κής τάξης και του σο­σια­λι­σμού. Έχο­ντας, στο με­τα­ξύπε­ρά­σει στον τρο­τσκι­σμό, έδωσε με το μαρ­τυ­ρι­κό θά­να­τό του μια εκ­κω­φα­ντι­κή απά­ντη­ση στο κύμα συ­κο­φά­ντη­σης και απο­μό­νω­σης που το τρο­τσκι­στι­κό ρεύμα αντι­με­τώ­πι­ζε από την, τότε, στα­λι­νι­κή ηγε­σία του ΚΚΕ.
Σή­με­ρα, η σιωπή για το ρόλο αγω­νι­στών όπως ο Π. Που­λιό­που­λος, για τη στάση τους σε κρί­σι­μα για το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα ζη­τή­μα­τα, για το πλού­σιο μαρ­ξι­στι­κό έργο τους, είναι μια από­δει­ξη ότι, παρά την πα­τα­γώ­δη κα­τάρ­ρευ­ση του στα­λι­νι­σμού, με­ρι­κές –από τις πιο απα­ρά­δε­κτες– στα­λι­νι­κές ιδέες και συ­νή­θειες εξα­κο­λου­θούν να δια­βρώ­νουν την Αρι­στε­ρά στην Ελ­λά­δα.

Ο Π. Που­λιό­που­λος γεν­νή­θη­κε στη Θήβα το 1900. Νε­α­ρός φοι­τη­τής της Νο­μι­κής συν­δέ­θη­κε με το σο­σια­λι­στι­κό κί­νη­μα. Επι­στρα­τεύ­τη­κε το 1920 και στάλ­θη­κε στο μέ­τω­πο της Μι­κράς Ασίας, όπου και αν­δρώ­θη­κε πο­λι­τι­κά, δρώ­ντας ενά­ντια στη φρίκη του πο­λέ­μου. Υπήρ­ξε μέλος της Συ­ντα­κτι­κής Επι­τρο­πής της πα­ρά­νο­μης εφη­με­ρί­δας «Ερυ­θρός Φρου­ρός» και συγ­γρα­φέ­ας των πε­ρισ­σό­τε­ρων από τις φλο­γε­ρές αντι­πο­λε­μι­κές προ­κη­ρύ­ξεις του «Κε­ντρι­κού Συμ­βου­λί­ου των Κο­μου­νι­στών Φα­ντά­ρων του Με­τώ­που».

Συ­νε­λή­φθη το 1922, κλεί­στη­κε στη φυ­λα­κή της Σμύρ­νης και πα­ρα­πέμ­φθη­κε στο στρα­το­δι­κείο, με την κα­τη­γο­ρία της Εσχά­της Προ­δο­σί­ας. Σώ­θη­κε με την κα­τάρ­ρευ­ση του με­τώ­που και γύ­ρι­σε στην Αθήνα μαζί με τους χι­λιά­δες φα­ντά­ρους ενός στρα­τού που υπο­χω­ρού­σε άτα­κτα.

Γυ­ρί­ζο­ντας πίσω, ορ­γά­νω­σε μαζί με τους πα­λιούς του συ­ντρό­φους (Ι. Μο­να­στη­ριώ­τη, Γ. Νι­κο­λή, Ελευθ. Σταυ­ρί­δη κ.ά.) την Ομο­σπον­δία Πα­λαιών Πο­λε­μι­στών. Διεκ­δι­κώ­ντας πε­ρί­θαλ­ψη για τους ανά­πη­ρους, απο­ζη­μιώ­σεις και δω­ρε­άν δια­νο­μή τσι­φλι­κά­δι­κης γης στους βε­τε­ρά­νους των πο­λέ­μων 1912-1922, χτί­στη­κε ένα πραγ­μα­τι­κά μα­ζι­κό κί­νη­μα. Η εβδο­μα­διαία εφη­με­ρί­δα «Πα­λαιός Πο­λε­μι­στής» έφτα­σε στην πρω­το­φα­νή για την εποχή κυ­κλο­φο­ρία των 20.000 φύλ­λων.

Ο Που­λιό­που­λος (με το ψευ­δώ­νυ­μο Φιλ. Ορ­φα­νός) γρά­φει στις απο­φά­σεις του συ­νε­δρί­ου της Ομο­σπον­δί­ας, όπου εξε­λέ­γη πρό­ε­δρός της (1924): «Όποια κι αν είναι η έκ­βα­ση του πο­λέ­μου για το κα­θέ­να από τα εμπό­λε­μα κράτη, τ’ απο­τε­λέ­σμα­τά του είναι ολέ­θρια για τους λαούς, πάντα οι λαοί τόσο του νι­κη­τή όσο και του νι­κη­μέ­νου βγαί­νουν κι οι δύο νι­κη­μέ­νοι από τον πό­λε­μο…».

Το βάρος του Εθνι­κού Μύθου, ακόμα και μέσα στην Αρι­στε­ρά, είχε ως απο­τέ­λε­σμα να υπο­βαθ­μι­στεί μέσα στην πα­ρά­δο­σή μας όλη αυτή η ιστο­ρία: ο αντι­μι­λι­τα­ρι­σμός στο μέ­τω­πο, οι χι­λιά­δες λι­πο­τά­κτες, οι τα­ξι­κοί αγώ­νες στην εν­δο­χώ­ρα που ανά­γκα­σαν τον Βε­νι­ζέ­λο να κη­ρύ­ξει το «ιδιώ­νυ­μο», η δράση των Πα­λαιών Πο­λε­μι­στών πιέ­ζο­νται να χα­θούν στα αζή­τη­τα…



ΚΚΕ
Και όμως, αυτοί οι αγώ­νες δη­μιούρ­γη­σαν τη νέα «γενιά» μαρ­ξι­στι­κών στε­λε­χών που με­τέ­τρε­ψε το ΣΕΚΕ σε ΚΚΕ, με γνω­στό­τε­ρους εκ­προ­σώ­πους τον Π. Που­λιό­που­λο και τον Σερ. Μά­ξι­μο (που από άλλη δια­δρο­μή είχε κα­τα­λή­ξει στα ίδια με τον Που­λιό­που­λο συ­μπε­ρά­σμα­τα).

Γιατί μέχρι το 1924 το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα στην Ελ­λά­δα, αλλά και το ΣΕΚΕ, επη­ρε­ά­ζο­νταν κα­θο­ρι­στι­κά από ένα μίγμα λαϊ­κι­στών, αναρ­χι­κών και με­ταρ­ρυθ­μι­στι­κών ιδεών. Στο 3ο Έκτα­κτο Συ­νέ­δριο του κόμ­μα­τος (Δε­κέμ­βρης 1924) η νέα «γενιά» επι­βάλ­λει τη στρο­φή στη στα­θε­ρή σχέση με την 3η Διε­θνή και την αλ­λα­γή του ονό­μα­τος του κόμ­μα­τος σε ΚΚΕ. Σε ένα τέ­τοιο συ­νέ­δριο «αρι­στε­ρής στρο­φής», ο Που­λιό­που­λος ανα­δει­κνύ­ε­ται Γραμ­μα­τέ­ας της ΚΕ του ΚΚΕ. Ακο­λου­θεί μια πε­ρί­ο­δος σκλη­ρής προ­σπά­θειας για την ανα­συ­γκρό­τη­ση του κόμ­μα­τος.

Παρά τον με­τέ­πει­τα στα­λι­νι­κό μύθο για τον «δια­λυ­τι­σμό» (λικ­βι­ντα­ρι­σμό) των τρο­τσκι­στών, ο Που­λιό­που­λος δίνει σε αυτή την πε­ρί­ο­δο σκλη­ρά μα­θή­μα­τα «κομ­μα­τι­κό­τη­τας». Πα­ρό­τι δια­φω­νεί με τη γραμ­μή της Κο­μι­ντέρν για το Μα­κε­δο­νι­κό, ανα­λαμ­βά­νει την ευ­θύ­νη της και την υπε­ρα­σπί­ζε­ται στο δι­κα­στή­ριο, με απο­τέ­λε­σμα να στα­λεί ξανά στις φυ­λα­κές.
Ανά­λο­γη στάση κρά­τη­σε και το 1940 στην Ακρο­ναυ­πλία, όταν, στη στιγ­μή της κα­τάρ­ρευ­σης της φρου­ράς με την εί­δη­ση του ερ­χο­μού των Γερ­μα­νών, ει­ση­γή­θη­κε τη δρα­πέ­τευ­ση των πο­λι­τι­κών κρα­του­μέ­νων, αλλά πει­θάρ­χη­σε στην αντί­θε­τη από­φα­ση που επέ­βα­λε η, τότε, ηγε­σία του ΚΚΕ, παίρ­νο­ντας στην πράξη το δρόμο προς την εκτέ­λε­ση.

Στο με­τα­ξύ ο Που­λιό­που­λος ανέ­πτυ­ξε ένα πλού­σιο μαρ­ξι­στι­κό έργο, αφο­σιω­μέ­νος στα κα­θή­κο­ντα ιδε­ο­λο­γι­κού προ­σα­να­το­λι­σμού του κόμ­μα­τος: έγρα­ψε ο ίδιος, αλλά και με­τέ­φρα­σε πολλά έργα των «κλασ­σι­κών» (ανά­με­σά τους, το «Κε­φά­λαιο» του Μαρξ, μαζί με τον Γ. Δούμα).

Μέσα από αυτή τη δρα­στη­ριό­τη­τα και αυτές τις εμπει­ρί­ες, ο Που­λιό­που­λος –όχι τυ­χαία– συν­δέ­θη­κε με την «Αρι­στε­ρή Αντι­πο­λί­τευ­ση» στο ΚΚΣΕ και στην Κο­μι­ντέρν, υπο­στή­ρι­ξε τον Λ. Τρό­τσκι στη δια­μά­χη που είχε ξε­σπά­σει με τον Ι. Στά­λιν. Υπο­στή­ρι­ξε το διε­θνι­σμό ενά­ντια στις αντι­λή­ψεις για «σο­σια­λι­σμό σε μια μόνο χώρα», υπο­στή­ρι­ξε τη Διαρ­κή Επα­νά­στα­ση ενά­ντια στο νέο ρε­φορ­μι­σμό των «στα­δί­ων», υπο­στή­ρι­ξε τον αυ­θε­ντι­κό δη­μο­κρα­τι­κό συ­γκε­ντρω­τι­σμό στα κόμ­μα­τα και στη Διε­θνή ενά­ντια στη νέα γρα­φειο­κρα­τι­κο­ποί­η­ση.

Ο Που­λιό­που­λος συ­γκρού­στη­κε ανοι­χτά και δη­μό­σια με τη «νέα κα­τά­στα­ση» στο κόμμα, που στη­ρι­ζό­ταν στο κύρος της Κο­μι­ντέρν και στους απε­σταλ­μέ­νους της. Τους κα­τη­γό­ρη­σε για «υπαλ­λη­λι­κή νο­ο­τρο­πία» («Το εί­πα­νε απρο­κά­λυ­πτα: Άμα θα ’ρθει ο Τρό­τσκι στα πράγ­μα­τα, θα πούμε πως εί­χα­με λάθος να τον κα­τα­δι­κά­σου­με και θα πει­θαρ­χή­σου­με!»).
Μέσα από αυτήν τη σύ­γκρου­ση, που κρί­θη­κε στο ΚΚΣΕ και στην Κο­μι­ντέρν, ο Που­λιό­που­λος δια­γρά­φη­κε από το ΚΚΕ το 1927. Πα­ρέ­μει­νε όμως πόλος ανα­φο­ράς των διερ­γα­σιών για αρ­κε­τά ακόμα χρό­νια. Και ετοι­μά­στη­κε για τη με­γα­λύ­τε­ρη –ίσως– προ­σφο­ρά του.

6η Ολο­μέ­λεια
Η νέα ηγε­σία του ΚΚΕ, υπό τον Ν. Ζα­χα­ριά­δη, ολο­κλή­ρω­σε τη με­τα­τρο­πή του ΚΚΕ σε στα­λι­νι­κό κόμμα με την 6η Ολο­μέ­λεια (Γε­νά­ρης του 1934). Σε αυτή «με­τα­φρά­στη­καν» στα ελ­λη­νι­κά οι με­ταλ­λά­ξεις που είχαν ήδη επι­συμ­βεί στην Κο­μι­ντέρν και στο ΚΚΣΕ. Εκ­πο­νή­θη­κε μια νέα τα­ξι­κή ανά­λυ­ση του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού, όπου δια­πι­στώ­θη­κε ότι κυ­ριαρ­χούν τα «αστο­τσι­φλι­κά­δι­κα» κα­τά­λοι­πα, ότι η χώρα είναι μια υπα­νά­πτυ­κτη «μι­σο­φε­ου­δαρ­χι­κή» κοι­νω­νία. Κατά συ­νέ­πεια, η «επερ­χό­με­νη επα­νά­στα­ση», δη­λώ­θη­κε ότι, δεν μπο­ρού­σε να είναι «προ­λε­τα­ρια­κή-σο­σια­λι­στι­κή», αλλά αντί­θε­τα μια «αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κή» επα­νά­στα­ση, που θα ολο­κλή­ρω­νε τα αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κά κα­θή­κο­ντα για να ανοί­ξει το δρόμο, στο μέλ­λον, για το σο­σια­λι­σμό.

Αυτή η ανά­λυ­ση, που εμπέ­δω­νε τη θε­ω­ρία των «στα­δί­ων» προς το σο­σια­λι­σμό, άνοι­γε, για πρώτη φορά, το δρόμο στην πο­λι­τι­κή των συ­νερ­γα­σιών με­τα­ξύ του ΚΚ και των «δη­μο­κρα­τι­κών αστι­κών κομ­μά­των» που, τάχα, εκ­προ­σω­πού­σαν μια κά­ποια «εθνι­κή αστι­κή τάξη» που προ­τί­θε­το, λέει, να «ολο­κλη­ρώ­σει» και μά­λι­στα δη­μο­κρα­τι­κά την (κα­πι­τα­λι­στι­κή) ανά­πτυ­ξη.

Ενά­ντια σε αυτές τις αντι­λή­ψεις, ο Που­λιό­που­λος έγρα­ψε το κο­ρυ­φαίο βι­βλίο του: «Σο­σια­λι­στι­κή ή Δη­μο­κρα­τι­κή Επα­νά­στα­ση στην Ελ­λά­δα;» (1934). Εκεί έβαλε τα θε­μέ­λια για κάθε σο­βα­ρή συ­ζή­τη­ση για τον ελ­λη­νι­κό κα­πι­τα­λι­σμό στα επό­με­να χρό­νια: «Ανε­ξάρ­τη­τα από τις ιστο­ρι­κές πε­ρι­πέ­τειες του βαθ­μιαί­ου αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κού με­τα­σχη­μα­τι­σμού της χώρας και ανε­ξάρ­τη­τα από το βαθμό εξέ­λι­ξης των κα­θα­ρά αστι­κών-κα­πι­τα­λι­στι­κών μορ­φών στα διά­φο­ρα πεδία της οι­κο­νο­μι­κής, κοι­νω­νι­κής και πνευ­μα­τι­κής ζωής συ­γκρι­τι­κά με τις εξε­λιγ­μέ­νες χώρες της Ευ­ρώ­πης, οι μορ­φές αυτές είναι σή­με­ρα αναμ­φι­σβή­τη­τα κυ­ρί­αρ­χες στην ελ­λη­νι­κή οι­κο­νο­μία…».

Για να συ­μπλη­ρώ­σει: «υπάρ­χει κιό­λας ένα ισχυ­ρό προ­λε­τα­ριά­το που συ­νο­λι­κά, και ει­δι­κά στο βιο­μη­χα­νι­κό του πυ­ρή­να, είναι το με­γα­λύ­τε­ρο στη Βαλ­κα­νι­κή».

Έτσι για τον Που­λιό­που­λο η ανα­γκαία συμ­μα­χία με τους φτω­χούς αγρό­τες είναι εφι­κτή όχι όπως στα ομι­χλώ­δη σχή­μα­τα της «αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κής επα­νά­στα­σης», αλλά με τη μορφή της «ηγε­μο­νί­ας του προ­λε­τα­ριά­του μέσα στο συμ­μα­χι­κό του συ­να­σπι­σμό με την αγρο­τι­κή φτω­χο­λο­γιά, ενά­ντια στην κυ­ριαρ­χία της ελ­λη­νι­κής μπουρ­ζουα­ζί­ας…». Είναι φα­νε­ρό ότι ο Που­λιό­που­λος υπε­ρα­σπί­ζει τη θε­ω­ρη­τι­κή και πο­λι­τι­κή πα­ρά­δο­ση της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης ενά­ντια σε μια βίαιη αντι­στρο­φή της.

Τα πο­λι­τι­κά προ­βλή­μα­τα από αυτή τη στρο­φή φά­νη­καν σύ­ντο­μα. Το σύμ­φω­νο Σο­φού­λη-Σκλά­βαι­να, ένα σύμ­φω­νο συ­νερ­γα­σί­ας του ΚΚΕ με τους αστούς δη­μο­κρά­τες για να απο­φευ­χθεί ο κίν­δυ­νος της δι­κτα­το­ρί­ας του Με­τα­ξά(!), ήταν μια πρώτη προει­δο­ποί­η­ση. Ακο­λού­θη­σε η τρα­γι­κή ήττα του με­γά­λου Εα­μι­κού Κι­νή­μα­τος που στην Κα­ζέρ­τα και στο Λί­βα­νο δεν μπό­ρε­σε να σπά­σει τους αυ­το­πε­ριο­ρι­σμούς της «αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κής» στρα­τη­γι­κής, πλη­ρώ­νο­ντας πολύ ακρι­βά τις αυ­τα­πά­τες για ένα πι­θα­νό «δη­μο­κρα­τι­κό στά­διο», όπου θα συμ­βά­δι­ζε με τον Γ. Πα­παν­δρέ­ου και το βα­σι­λιά…

Σή­με­ρα
Το ΚΚΕ συ­ζη­τά σή­με­ρα (και καλά κάνει!) τα ζη­τή­μα­τα της ιστο­ρί­ας του κι­νή­μα­τος, ανα­ζη­τώ­ντας τα αίτια για τις συ­ντρι­πτι­κές ήττες. Είναι όμως εντυ­πω­σια­κό το γε­γο­νός ότι κάνει αυτή τη συ­ζή­τη­ση χωρίς ούτε να ακου­μπή­σει στα ζη­τή­μα­τα που άνοι­ξε η «γενιά του ’20», στην πα­ρά­δο­ση των Πα­λαιών Πο­λε­μι­στών, στο έργο π.χ. του Σερ. Μά­ξι­μου ή του Π. Που­λιό­που­λου, του πρώ­του Γραμ­μα­τέα του, που έχει «εξα­φα­νι­στεί» από την κομ­μα­τι­κή ιστο­ρία.

Το ίδιο εντυ­πω­σια­κή είναι η ανά­λο­γη έλ­λει­ψη στις γραμ­μές του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ. Οι ρίζες μας δεν ξε­κι­νά­νε το 1940. Η ζωή, η δράση, το έργο μαρ­ξι­στών επα­να­στα­τών όπως ο Π. Που­λιό­που­λος είναι πο­λύ­τι­μα τμή­μα­τα της πα­ρά­δο­σής μας. Η σύ­γκρου­σή τους με το στα­λι­νι­σμό, όταν και όπως έπρε­πε, πε­ριέ­χει μια με­γά­λη ηθική αξία: Απο­δει­κνύ­ει ότι ο επα­να­στα­τι­κός μαρ­ξι­σμός δεν πα­ρα­δό­θη­κε αμα­χη­τί στο γρα­φειο­κρα­τι­κό εκ­φυ­λι­σμό, ότι αντι­στά­θη­κε μέσα στις πιο δύ­σκο­λες συν­θή­κες, πλη­ρώ­νο­ντας βαρύ αντί­τι­μο. Και –κυ­ρί­ως– στο έργο αυτό πε­ριέ­χε­ται με­γά­λη πο­λι­τι­κή αξία: Εμπει­ρία, ανά­λυ­ση, συ­μπε­ρά­σμα­τα και θε­ω­ρη­τι­κή επε­ξερ­γα­σία για τις μάχες που έρ­χο­νται.

Rproject