(27 Αυγούστου 1905 – 15 Ιούνη 1945)
“Ένα μεγάλο κόκκινο άλογο, ένας αητός με μια σημαία, ένα άστρο αληθινό, πολλή ζέστα -αυτός είναι ο Άρης των παιδιών και των μεγάλων.
Και γω που δυο φορές όλο-όλο τον αντάμωσα, έτσι σαν τα παιδιά και γω, έτσι τον βλέπω και τον τραγουδάω τον ΑΡΗ”
Γιάννης Ρίτσος
Ο Άρης Βελουχιώτης, ο κατά κόσμος Θανάσης Κλάρας, ο ανιδιοτελής αγωνιστής του ελληνικού λαού, που με τις οδηγίες του, την ιδεολογική του κατάρτιση, την πειθαρχία του οδήγησε τον ΕΛΑΣ στην εποποιία της εθνικής αντίστασης.
Παρακάτω δείτε, συνοπτικά, πως ο συναγωνιστής του Πάνος Λαγδάς παρουσιάζει την πρώτη βιογραφία που γράφτηκε για τον Αρη Βελουχιώτη (Πάνος Λαγδάς, Άρης Βελουχιώτης, Ο πρώτος του αγώνα, (Βιογραφία 1905-1945) Τόμοι 2 Εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ Αθήνα 1964). Διαβάστε ένα συνοπτικό οδοιπορικό της ζωής και της δράσης του Άρη Βελουχιώτη, στο τέλος του αφιερώματος υπάρχει και ένα αναλυτικό χρονολόγιο για να έχουμε καλύτερη αντίληψη των γεγονότων.
Της Ελένης Νικολαϊδου
ΣΤΙΓΜΕΣ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ
Πριν ξεκινήσουμε τις αναφορές σε στιγμές και γεγονότα να πούμε ότι ο Πάνος Λαγδάς μέχρι ο Βελουχιώτης ανέβει στο βουνό για να δημιουργήσει αντάρτικο στρατό τον αποκαλεί με το πραγματικό του όνομα Θανάση Κλάρα, μετά τον αποκαλεί Άρη Βελουχιώτη. Εμείς εδώ κατ΄ οικονομία θα τον αποκαλούμε Άρη Βελουχιώτη.
Πριν ακόμη αρχίσει τον πρόλογο του βιβλίου ο Πάνος Λαγδάς αφιερώνει το πρώτο κείμενο στο θάνατο του Άρη Βελουχιώτη.
Το λυρικό του ύφος κάνει σαφές στον αναγνώστη ότι ο συγγραφέας θαυμάζει και τιμά τον Άρη Βελουχιώτη.
Φράσεις όπως «απίστευτη είδηση», «μαύρο σύννεφο», «βουβό θρήνο», «δοξασμένος πρωτοκαπετάνιος» κ.ά. προδιαθέτουν τον αναγνώστη ότι θα διαβάσει τη βιογραφία του Μεγάλου Άρη Βελουχιώτη.
Αυτή είναι η πεποίθηση του Λαγδά.
Το πιο τραγικό, το πιο σημαντικό αλλά και κομβικό σημείο για τη φυσιογνωμία του Άρη Βελουχιώτη είναι ο τρόπος του θανάτου του.
Για τον Πάνο Λαγδά δεν χωρά αμφιβολία ότι με το θάνατό του, την αυτοκτονία του, ο Άρης αποδεικνύει την πίστη του στο κόμμα, την υποταγή του. Σ΄ ένα κόμμα που, κατά τον Λαγδά, δεν του συμπαραστάθηκε όσο άξιζε στη μνήμη και την προσφορά του.
Στέκεται κριτικά απέναντι στο ΚΚΕ για να μην πουμε ότι ευθαρσώς «του είχε διαφύγει η αλήθεια» για να χρησιμοποιήσουμε φράση του ίδιου.
Ο Νίκος Ζαχαριάδης στέκεται έξω από τη σκιά του ΚΚΕ. Εκτιμάται διαφορετικά. Φαίνεται ότι ο Άρης Βελουχιώτης του έτρεφε μεγάλη εκτίμηση και εμπιστοσύνη και πληγώθηκε όταν ο Ζαχαριάδης τον αποκήρυξε. Για τον Πάνο Λαγδά ο Άρης Βελουχιώτης εγκαταλήφθηκε από το κόμμα του αν και πουθενά στις πρώτες σελίδες δεν φαίνεται γιατί ο Άρης έμεινε μόνος του με τα παλληκάρια του στα βουνά. Αυτό ο αναγνώστης θα το καταλάβει από τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου.
Ο Άρης χτυπημένος από φίλους και εχθρούς παίρνει την απόφαση να αυτοκτονήσει, στη θέση Φάγγο, έξω από το χωριό Μεσούντα, κοντά στην Άρτα, στη δυτική όχθη του Αχελώου στις 6 το απόγευμα, της 16ηςΙούνη 1945, ο Άρης αυτοκτονεί, τον ακολουθεί ο Τζαβέλλας.
ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ
Ο Πάνος Λαγδάς μιλάει για την καταγωγή της οικογένειας του Θανάση Κλάρα –όπως ήταν το κανονικό του όνομα- και ουσιαστικά αυτό που τονίζει είναι ότι ο Άρης Βελουχιώτης είναι απόγονος ηρωικών Ελλήνων. Άρα, τι πιο φυσικό γι αυτόν! Και μάλιστα έγινε και καλύτερος, έγινε αρχηγός. Η αφήγησή του βασίζεται και σε υποθέσεις π.χ. πως θα ένιωθαν οι γονείς του όταν θα τον έβλεπαν με τη στολή.
Ο πατέρας του Άρη Βελουχιώτη, ο Δημήτρης Κλάρας ήταν ενεργός δημοκράτης και φυσικά τον επηρέασε όπως τον επηρέασαν και οι ήρωες του ΄21. Ο δε θάνατός του σχετίζεται με τους θανάτους των ηρώων του ΄21.
Για την παιδική και νεανική του ηλικία ο Πάνος Λαγδάς διηγείται ύμνους για το παιδί Θανάση Κλάρα του οποίου το αγαπημένο του μάθημα ήταν η ιστορία.
Στη Γεωπονική σχολή πήγε σε ηλικία 15 ετών όπου εκεί ωρίμασε και άρχισε να διαβάζει.
ΛΑΪΚΟΣ ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Άρης, σε ηλικία 19 ετών, αποφασίζει να κατέβει στην Αθήνα για να γνωρίσει προοδευτικούς ανθρώπους και να ζήσει από κοντά τα προβλήματα της μεγάλης πόλης.
Γνωρίζεται με τον Τάκη Φίτσο, σπουδαία πολιτική φυσιογνωμία, ο οποίος τον επηρέασε και τον βοήθησε να δικτυωθεί.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΑΛΙΚΗ ΩΣ ΤΗ ΜΕΤΑΞΙΚΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ
Το κεφάλαιο αυτό το ξεκινάει με μία ιστορική αναδρομή της πολιτικής κατάστασης.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη του Πάνου Λαγδά ότι ο Αρης Βελουχιώτης παρήγαγε δική του γραμμή και τη δική του γραμμή εφάρμοζε. Υπάρχει μάλιστα απόλυτη ταύτιση του Άρη με το ΚΚΕ γιατί ο πρώτος ήταν γνήσιος αγωνιστής, πιστός στο κόμμα του, είχε αρχές και ατρόμητος αντιμετώπισε τα βασανιστήρια.
Το 1925 στέλνεται στο Καλπάκι «ως επικίνδυνος κομμουνιστής».
Για την περίοδο που ήταν στη Νεολαία και στο Κόμμα ο Πάνος Λαγδάς σημειώνει ότι για τους Κλάρα, Φίτσο και Βιτσώρη «παίρνω το μέρος των φτωχών» σήμαινε θεληματική φτώχια που τους ανάγκασε και τους οδήγησε αρκετές βραδιές να κοιμηθούνε στρωματσάδα σε εφημερίδες στο Λυκαβηττό.
Για το παρατσούκλι του Άρη «Μιζέριας» αναφέρει ότι αυτό το όνομα σημαίνει ο φτωχός που ζει στη δυστυχία και παράλληλα είχε μία υποδειγματική τάξη και καθαριότητα.
Κάποια περίοδο δούλεψε στο Σοσιαλιστικό Βιβλιοπωλείο όπου διάβαζε Μαρξ, Λένιν, Στάλιν, Κροπότκιν, Κλαούζεβιτς. Τονίζει ότι θεωρητικά ήταν εξοπλισμένος, δεν ήταν ακτιβιστής. Διάβαζε μάλιστα πολύ τον Κλαούζεβιτς, το έργο του «Περί του πολέμου».
Ο Πάνος Λαγδάς στέκεται στο Ιδιώνυμο[1] του Βενιζέλου και στις τρεις συλλήψεις του Άρη. Με το ιδιώνυμο ο Άρης Βελουχιώτης καταδικάστηκε σε 45 ημέρες φυλάκιση το 1929. Ενάμισυ χρόνο καταδικάστηκε στις 24/11/1930 (πρόκειται για τους λεγόμενους καταδικασθέντες του φτηνού ψωμιού).Το 1931 μειώθηκε η ποινή του και αφέθηκε ελεύθερος και καταδικάστηκε τέσσερα χρόνια το 1936.
Στη συνέχεια τονίζεται ο ρόλος του Άρη Βελουχιώτη στο Ενωτικό Συνέδριο. Ήταν υπεύθυνος της περιφρούρησης του συνεδρίου που έγινε στις 3 Φλεβάρη 1929 στο θέατρο «Απόλλων». Το συνέδριο συγκλήθηκε από το Πενταμελές Γραφείο που βγήκε από την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη των εργατικών σωματείων που αποκλείστηκαν από τη Γενική Συνομοσπονδία.
Συμμετείχαν 289 αντιπρόσωποι και 150 εργατικές οργανώσεις. Τα σοβαρά επεισόδια ανέδειξαν την οργανωτικότητα και την αφοσίωση του Άρη Βελουχιώτη.
Από την ΟΚΝΕ στις γραμμές του ΚΚΕ
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Άρης ανέλαβε το καθήκον μαζί με άλλους δύο συντρόφους για την οργάνωση των δραπετεύσεων. Τονίζει την ανάγκη του Άρη Βελουχιώτη να διδάξει στους συντρόφους του την «αλληλεγγύη δίχως όρια». Βοήθησε το Νίκο Ζαχαριάδη να αποδράσει το 1929 από τις φυλακές της Παλιάς Στρατώνας που βρίσκονταν στην πλατεία Μοναστηρακίου. Σε αυτό το σημείο ο Πάνος Λαγδάς γίνεται δηκτικός τονίζοντας ότι αν δεν ήταν ο Άρης να βοηθήσει να αποδράσει, ο Νίκος Ζαχαριάδης ίσως δεν θα γινόταν Γενικός Γραμματέας κι αυτός τον ξεπλήρωσε με την αποκήρυξή του και την ειρωνεία για το «Μιζέριας».
Στο «Ριζοσπάστη»
Στη συνέχεια τον βρίσκουμε να δουλεύει ως συντάκτης και αρχισυντάκτης στο Ριζοσπάστη. Ο Λαγδάς μας λέει ότι ο ίδιος ζούσε τα γεγονότα που έγραφε. Συμμετείχε σε εκδηλώσεις, διαδηλώσεις κ.λπ. Σημειώνει μάλιστα ένα χαρακτηριστικό περιστατικό που δείχνει το χαρακτήρα του Άρη. Ως συντάκτης του Ριζοσπάστη παρακολουθούσε σύσκεψη τσαγκαράδων που οργάνωναν την απεργία τους. 22 Μάη 1930 εισβάλουν είκοσι «πολιτικοφρονούντες» και τους σαπίζουν στο ξύλο. Ο Άρης Βελουχιώτης
έφαγε τόσο ξύλο που έγινε «πτώμα» και φυσικά φυλακίστηκε. Πάλι όμως σε αυτό το γεγονός είχε μπήκε επικεφαλής. Καταδικάστηκε σε δύο μήνες φυλάκιση και κλείσιμο στις πιο βαριές φυλακές του Ιτζεδίν της Κρήτης. Ο Λαγδάς λέει χαρακτηριστικά «Το «μάθημα» που πήγανε να δώσουνε στον Κλάρα φυσικά δεν «έπιασε»!»
Η ανιδιοτέλειά του φαίνεται όχι μόνο από τη λιτή ζωή του, τρεφόταν με ψωμί, τσάι ή και τίποτα, αλλά και από την πράξη του να δίνει το «μισθό» του πίσω στο Ριζοσπάστη.
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά καμία ανάπαυλα… για τον Άρη, αγώνες ασταμάτητοι στην Αθήνα, στις επαρχίες, παντού. Το σκηνικό της ζωής του ήταν δράση-συλλήψεις- φυλακές – εξορία – δραπετεύσεις – αποστολές στην επαρχία.
Βρισκόταν από συζητήσεις του συνδικάτου επισιτισμού μέχρι το κίνημα των σπουδαστών, φοιτητών, τους μεταλλωρύχους στο Λαύριο και τους τροχιοδρομικούς στην Αθήνα. Συλλαμβάνεται πολλές φορές και δεχόταν συχνά επιθέσεις.
Ο Πάνος Λαγδάς παίρνει θέση για όσους ισχυρίζονταν ότι η καθοδήγηση του ΚΚΕ δεν αξιοποίησε ένα στέλεχος όπως ο Άρης Βελουχιώτης και ότι ανήκε στα «στελέχη μιας πλάγιας επαφής». Λέει, λοιπόν, ότι καταρχάς ο Άρης Βελουχιώτης δεν επεδίωκε με τίποτα αξιώματα και από την άλλη το ΚΚΕ τον αξιοποίησε όπως η θέση του στο Ριζοσπάστη, σε μυστικές αποστολές, αναγνωρίζοντας μεν το εύρος του όμως οι περισσότερες αναθέσεις θα έπρεπε να παρεμείνουν μυστικές και συνωμοτικές.
Κρίνει μάλιστα ότι η στάση του στις φράξιες Χαϊτά («δεξιά») και Θέου («αριστερή») ήταν η σωστή. Εδώ ο Πάνος Λαγδάς δεν αναφέρει περισσότερα για τις φράξιες αυτές.
Επίσης εξηγεί από που και γιατί πήγαζε ο πυρετός της δράσης και για την ανωτερότητα που έδειξε ο Άρης όταν ο βασανιστής του στη Μυτιλήνη έγινε σύντροφός του στον ΕΛΑΣ.
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ
Με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου το χτύπημα που δέχτηκε το ΚΚΕ ήταν σοβαρό.
Παρανομία, συλλήψεις, φυλακές
Τον Ιούλιο του 1939 ο Άρης Βελουχιώτης υποβάλλει δήλωση. Σε αυτό το γεγονός ο Πάνος Λαγδάς στέκεται με ιδιαίτερη σοβαρότητα και ασκεί απροκάλυπτα κριτική σε αυτούς που φταίνε. Ίσως είναι και η μόνη φορά που ασκεί κριτική και στον Άρη. Η πρώτη και μοναδική αρνητική κριτική του Πάνου Λαγδά στον Άρη. Η πράξη του έβλαψε τον ίδιο αλλά και τον αγώνα για τα συμφέροντα του ελληνικού λαού και της πατρίδας.
Αποδυνάμωσε τη θέση του στο ΚΚΕ και έτσι δεν μπόρεσε να επιβάλει τη γραμμή του που στο κάτω κάτω ήταν και του λαού η γραμμή- δηλαδή συνέχιση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και της αποφασιστικής αντιμετώπισης των επεμβάσεων του ξένου παράγοντα, δηλαδή των Άγγλων.
Άρα η δήλωσή του είχε σχέση με την τύχη της πατρίδας.
Η δήλωση
Το 1945 το ΚΚΕ και δη ο Νίκος Ζαχαριάδης –πάντα σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά- προβάλλει τη δήλωση εκ των υστέρων και μετά την κατοχή.
Η γραμμή του ΚΚΕ στην κατοχή ήταν αντιφατική και λαθεμένη και ο Άρης Βελουχιώτης
είχε αντιταχθεί σε αυτή.
Ο Πάνος Λαγδάς κάνει τρεις υποθέσεις.
Α) Έδωσε την εντολή για δήλωση ο Νίκος Ζαχαριάδης; Μάλλον απίθανο λέει ο Λαγδάς, χωρίς να το αποκλείει παρακάτω.
Β) Λύγισε ο Άρης στα βασανιστήρια; Το 1945 άρθρο με τίτλο «Η προδοσία του Βελουχιώτη» προκλήθηκε από το Νίκο Ζαχαριάδη. Το 1962 το ΚΚΕ αποκατέστησε το όνομά του και τη μνήμη του. Ο Πάνος Λαγδάς τονίζει την ποιοτική διαφορά που είχε η δήλωσή του ότι δεν έδωσε ονόματα, πληροφορίες κ.λπ. και ότι η ασφάλεια εξακολουθούσε να τον υποπτεύεται.
Γ) Ο Πάνος Λαγδάς πιστεύει ότι ο Άρης Βελουχιώτης έκανε συνειδητά δήλωση για να βγει και να βοηθήσει το κόμμα του.
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά –εδώ κάνει μία χρονική υπέρβαση- ο Νίκος Ζαχαριάδης ούτε που κάθησε να τον ακούσει.
Εμμέσως πλην σαφώς κατηγορεί το Νίκο Ζαχαριάδη ότι έδωσε γραμμή τα έντυπα να τον αποκαλούν «ντροπιασμένο», «αποστάτη» κ.λπ.. Επίσης ολοκάθαρα ρίχνει σκιές στην απόφαση του Νίκου Ζαχαριάδη να τον αποκηρύξει και ο Άρης Βελουχιώτης
με αυτοθυσία εκτέλεσε την εντολή, αυτοκτόνησε!!! Τι φοβόταν ο Νίκος Ζαχαριάδης για τις καταγγελίες του Άρη Βελουχιώτη; Για τα σφάλματα της ηγεσίας του ΚΚΕ;
Μήπως ο Άρης Βελουχιώτης πήρε μαζί του και κάποιο μυστικό για εντολή δήλωσης; Αυτή είναι μια βαριά υπόνοια που διατυπώνει ο Πάνος Λαγδάς και δεν αφήνει περιθώριο παρερμηνείας των λόγων του, λέει αυτό ακριβώς.
Ο Άρης Βελουχιώτης «έσβησε» τη δήλωση με τον ηρωικό αγώνα του.
Ήθελε να προλάβει λάθη.
Για τον Άρη Βελουχιώτη καμία θυσία δεν ήταν μεγάλη για το καλό του κόμματος.
Ο αγώνας δεν σταματάει
Ο Πάνος Λαγδάς μας πληροφορεί ότι ο Άρης Βελουχιώτης -μόλις βγήκε από τη φυλακή της Κέρκυρας- φτιάχνει μικροοργάνωση. Δεν μας λέει βέβαια πως τον αντιμετώπισε το ΚΚΕ μετά τη δήλωση που όμως βρισκόταν σε διάλυση. Έφτιαξε δική του συνωμοτική οργάνωση, δικό του τυπογραφείο κατά των εξωμοτών του ΚΚΕ, ενάντια στη διάλυση του κόμματος που επεδίωκε ο Μανιαδάκης. Κατάφερε να ξεσκεπάσει τους πράκτορες και την προδοτική «Προσωρινή Διοίκηση». Η όλη δράση του βοήθησε το κόμμα όταν γύρισαν οι εξόριστοι που δραπέτευσαν το 1941.
Μέσα στις άλλες δραστηριότητές του ήταν και να απελευθερωσει το Νίκο Ζαχαριάδη που είχε μεταφερθεί φυλακισμένος στην Αθήνα.
Μόλις κηρύχτηκε ο πόλεμος ο ΑΒ παρουσιάζεται αμέσως. Με την κατάρρευση του μετώπου προπαγανδίζει τη συνέχιση του πολέμου. Ο πόλεμος συνεχίζεται! Πρέπει να συνεχιστεί με το όπλο στο χέρι!
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Ο Πάνος Λαγδάς ξεκινάει με μία εισαγωγή στην αντίσταση και την ίδρυση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.
Στο δεύτερο τόμο ξεκινάει με ένα γεγονός που έγινε την Κυριακή, 7 Ιούνη 1942. Ο Άρης με τους πρώτους αντάρτες κάνει την πρώτη του δημόσια εμφάνιση στη Δομνίστα. Το ήθος των ανταρτών, η συμπεριφορά του Άρη μας προδιαθέτουν για τον Άρη, είναι στοιχεία δηλωτικά για την προσωπικότητά του.
ΛΙΓΟΥΣ ΜΗΝΕΣ ΠΡΙΝ – Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Και αφού έκανε τη χρονική υπέρβαση ο Πάνος Λαγδάς ξεκινάει τη διήγηση για την προετοιμασία μήνες πριν την εμφάνιση στη Δομνίστα.
Η πρώτη έκθεση στην ΚΕ του ΚΚΕ
Αφήνει αιχμές για την εκτίμηση της Κ.Ε. για το αν μπορούσε να αναπτυχθεί αντάρτικο.
Παίρνει την εντολή
«Επιτέλους! Την πήραμε!» είπε ο Αρης Βελουχιώτης στον Χατζηπαναγιώτη. Ο Αρης Βελουχιώτης είχε πάει στην Αθήνα το Γενάρη του 1942 στην 8η ολομέλεια. Η φράση αυτή μπαίνει για να δηλώσει για άλλη μια φορά πόσο πιστός ήταν στο κόμμα και πως δεν θα έκανε ποτέ κάτι αν δεν έπαιρνε εντολή!!! Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Άρης κατεβαίνει στην Αθήνα για να πιέσει για το αντάρτικο.
Τα σχέδια του Άρη για την οργάνωση του ΕΛΑΣ ήταν να υπάρχει τριμελής διοίκηση (Στρατιωτικός, Καπετάνιος και Πολιτικός). Εισήγαγε την προσφώνηση «συναγωνιστής» και τον όρκο των ανταρτών.
Στις 14 Μαΐου 1942 έγινε η ιστορική σύσκεψη των στελεχών της περιφερειακής οργάνωσης της Λαμίας του ΚΚΕ. Στη σύσκεψη αυτή –σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά- εισηγητής ήταν ο Άρης Βελουχιώτης και πάρθηκαν όλα τα μέτρα για την άμεση έξοδο στα βουνά της Ρούμελης ανταρτοομάδων του ΕΛΑΣ. Σε αυτή τη σύσκεψη συμμετείχε και ο Γιαταγάνας.
ΜΕΤΑ ΤΗ ΔΟΜΝΙΣΤΑ
Ο Πάνος Λαγδάς αναφέρει τα πρώτα βήματα του αντάρτικου. Σε όποια νύξη των ανταρτών να πάρουν τρόφιμα και παπούτσια από τους χωρικούς ο Αρης Βελουχιώτης ήταν κάθετα αντίθετος. Αναφέρει το μεγαλοτσιφλικά Μαραθέα που ήταν συνεργάτης των Ιταλών, στυγνός εκμεταλλευτής των κολλήγων τον οποίο οι αντάρτες κύκλωσαν στο σπίτι του και τον σκότωσαν.
Ο Άρης δεν δεχόταν να παίρνει οτιδήποτε από τους χωρικούς και για αυτό αποφάσισε να βγάλει σφραγίδα του ΕΛΑΣ και να δίνει αποδείξεις.
Ο ΑΡΗΣ ΣΤΗ ΓΚΙΩΝΑ
Αφού αφηγείται διάφορα γεγονότα και τη μάχη της Ρικάς, τη μάχη στο Κρίκελλο, την άφιξη των Άγγλων στην Ευρυτανία, στέκεται κριτικά στην λιποταξία του Αθου Ρουμελιώτη. Ο Πάνος Λαγδάς σημειώνει ότι ο Άθως Ρουμελιώτης φέρθηκε με φιλοδοξία και στο τέλος λιποτάχτησε. Είναι λάθος όσοι ισχυρίζονται ότι οφείλεται στο ότι στο όργανο της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ στην Αθήνα «Ο απελευθερωτής» ο Άθως ονομαζόταν αρχηγός του αντάρτικου της Ρούμελης. Ισχυρίζονται δηλαδή κάποιοι –χωρίς να τους αναφέρει- ότι προβλήθηκε στον «Απελευθερωτή» ο Άθως ως αντίβαρο του Άρη. Ο ίδιος ο Άθως αργότερα ισχυρίστηκε ότι τις θέσεις αυτές του τις είχαν υποβάλει μερικά στελέχη της Ευρυτανίας και ο ίδιος ο Ιωαννίδης που τότε ήταν στο Π.Γ. της ΚΕ του ΚΚΕ. Τίποτε όμως από όλα αυτά δεν είναι αληθινό υποστηρίζει ο Πάνος Λαγδάς. Το αποδεικνύει και η μετέπειτα στάση της πολιτικής οργάνωσης της Ευρυτανίας όσο και η κατάληξη του Άθου.
25 ΝΟΕΜΒΡΗ 1942: ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΣ
Ο Πάνος Λαγδάς λέει ότι όσοι ισχυρίζονται ότι ο Αρης Βελουχιώτης δεν ήθελε να συμμετάσχει στην ανατίναξη της γέφυρας, εξυπηρετούν άλλους σκοπούς. Προσπαθεί να εξηγήσει γιατί τα επιχειρήματά τους είναι σαθρά.
Δεν δέχεται με τίποτα ούτε τις υπόνοιες κάποιων ότι οι αντάρτες δεν ήθελαν να συμμετάσχουν στο Γοργοπόταμο. Αντίθετα θα είχαν κάθε λόγο να πουν όχι από την αγενή συμπεριφορά των Εγγλέζων.
Χρήσιμη αναδρομή
Σύμφωνα με το Λαγδά ο Άρης Βελουχιώτης δεν έπεσε στην παγίδα των Άγγλων να αποχωρήσει από το σχεδιασμό της ανατίναξης για να τον εκθέσουν και να δικαιολογήσουν τη μη συνεργασία μαζί του. Οι Άγγλοι σκόπιμα κωλλυσιεργούσαν για να φύγει ο ΕΛΑΣ και ο Άρης. Οι Άγγλοι δέχτηκαν τον ΕΛΑΣ επειδή είδαν ότι οι δυνάμεις του Ζέρβα ήταν ανεπαρκείς.
Τα παραλειπόμενα της έκρηξης
Πολλά είναι τα παραδείγματα δειλίας ανταρτών του ΕΔΕΣ. Επίσης το Λονδίνο (ΒBC) όπως και οι εφημερίδες δεν έκαναν καμία αναφορά στον Άρη Βελουχιώτη ή στον ΕΛΑΣ παρά μόνο στο Ναπολέοντα Ζέρβα και τον ΕΔΕΣ
ΜΕΤΑ ΤΟ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟ
Αναδιοργάνωση
Ο Πάνος Λαγδάς επιμένει ότι ο Αρης Βελουχιώτης είχε ζητήσει ο ίδιος κάποιον για πολιτική καθοδήγηση. Και ήρθε ο Τάσος Λευτεριάς. Όσοι τον κατακρίνουν κάνουν λάθος ότι δεν πληροφορούσε την Κ.Ε. για τις κινησεις του. Από την Κολοκυθιά κιόλας, όταν έκανε το χωρισμό των Αρχηγείων είχε ζητήσει αποστολή «πολιτικού». Ο Θωμάς έχει μιλήσει πολλές φορές γι αυτό. Άλλωστε και στο ίδιο το ΚΚΕ και στο ΕΑΜ υπήρχαν διαφορετικές γνώμες για την ταχτική που έπρεπε να ακολουθήσει το αντάρτικο. Και για τους επικριτές ο Λαγδάς λέει «ότι μερικοί, ανεξάρτητα από τη θέση που κρατούσαν στις εθνικολαπελευθερωτικές οργανώσεις δεν έβλεπαν με συμπάθεια το ανέβασμα της επιρροής του Άρη, τη δόξα που κέρδιζε με το σπαθί του».
ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά η Κ.Ε. ζήτησε από τον Άρη να κατέβει στην Αθήνα. Πρώτα όμως θα έκανε την εμφάνισή του στο Ξηρόμερο και το Βάλτο, θα συναντούσε το Ζέρβα και μετά.
«Δεν βγήκαμε στο βουνό να φάμε το ψωμί σας…»
Σε αυτό το σημείο της αφήγησης ο Πάνος Λαγδάς αποφασίζει να βάλει τα πράγματα στη θέση τους απαντώντας σε όσους προσπαθούν να βάλουν την ηρωική μορφή του Αρη Βελουχιώτη. Συγκεκριμένα λέει «έχουν πολλοί πολλές φορές κατηγορήσει τον Άρη για σκληρότητα. Μερικοί που μάλιστα παρουσιάζονται για «αντικειμενικοί» τον παρουσιάζουν ούτε λίγο, ούτε πολύ για παρανοϊκό που μπορούσε να κάνει, μέσα στους θυμούς του, το μεγαλύτερο κακό και, σε στιγμές κατευνασμού και γαλήνης, να κλάψει με πικρό δάκρυ γιατί τσαλακώθηκαν τα βελούδινα φτερά μιας πεταλούδας που μεθυσμένη από το φως τρελλοπετάει εδώ κι εκεί. Αυτοί δεν κατάλαβαν ή δεν θέλησαν να καταλάβουν την προσωπικότητα του Άρη. Τη δίκαιη οργή την ερμηνεύουν «παθολογική σκληρότητα». Την αποφασιστικότητα, την επιμονή για την επιτυχία, του σκοπού, την ερμηνεύουν «στενοκεφαλιά». Την ευαισθησία του λαϊκού ηγέτη στον πόνο του ανθρώπου, στο στραπατσάρισμα της λίγης ομορφιάς που στολίζει τη δύσκολη ζωή των ανθρώπων, σαν μιαν άλλη ακραία παθολογική κατάσταση».
Η μάχη (18/12/1942)
Σε αυτό το σημείο ο Πάνος Λαγδάς στην περιγραφή της πρώτης ουσιαστικά μεγάλης μάχης του ΕΛΑΣ με τους κατακτητές όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, βρίσκει ευκαιρία να ξεκαθαρίσει την διοικητική διάρθρωση του ΕΛΑΣ την οποία επέκριναν οι εχθροί της. Πιο συγκεκριμένα λέει: «Η διοίκηση ήταν συλλογική… δηλαδή δεν υπήρχε σε κάθε τμήμα ο στρατιωτικός διοικητής του μόνο, αλλά και ένας άλλος συνδιοικητής, ο καπετάνιος. Έγκλημα καθοσιώσεως ήταν αυτό! όταν εκείνοι που θέλουν να δικαιολογήσουν την απραξία τους –το λιγότερο- είναι αξιωματικοί, μιλούν με ιερή αγανάκτηση γι αυτό το σχήμα. Οι καπετάνιοι του ΕΛΑΣ –καμάρια του λαού, εκφραστές των πόθων του, ιστορικές μορφές που αντικαθρεφτίστηκε στο πρόσωπό τους, η λεβεντιά του λαού και οι πλούσιες εθνικές παραδόσεις του στον αδιάκοπο αγώνα για την ελευθερία – χαρακτηρίστηκαν σαν όντα που τοποθετήθηκαν δίπλα στους αξιωματικούς για να τους εκμηδενίσουν, να τους εμποδίσουν να κάνουν το καθήκον τους». Αποτέλεσμα; Αθρόα προσέλευση ανδρών για κατάταξη στον ΕΛΑΣ.
Στις 27/12/1942 γίνεται σύσκεψη 15μελούς αρχηγείου και αποφασίζεται να συναντηθούν οπωσδήποτε με το Ζέρβα. Ο Άρης, ο Λευτεριάς, ο Μπελής και ο Παπακουμπούρας έφτασαν στο μοναστήρι της Ροβέλιστας.
Ο Ζέρβας επιμένει να πάρει μέρος στη συζήτηση και ο Κρις.
Ο Άρης από τον κίνδυνο να ματαιωθεί η συζήτηση δέχτηκε να είναι και ο Κρις παρατηρητής. Στις 3 Γενάρη 1943 η αντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ επιστρέφει από τη Ροβέλιστα.
25 ΜΑΗ 1942-ΑΡΧΕΣ ΓΕΝΑΡΗ 1943
Φαίνεται ότι ο Πάνος Λαγδάς δίνει μεγάλη σημασία στην κάθοδο του Άρη στην Αθήνα γι αυτό πριν αναφερθεί σε αυτό κάνει μία αναδρομή. Τι γίνεται στην Ευρώπη. Τι γίνεται στην Ελλάδα, το φαινόμενο του λιμού.
Ο ΕΛΑΣ στις πόλεις
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά από το 1941 ο Άρης είχε δημιουργήσει με άλλους συνεργάτες του τη «Φανέλλα του Αντάρτη» η οποία αργότερα ενσωματώθηκε στην «Εθνική Αντίσταση». Τέλος, το 1942 σε όλη την Ελλάδα, επαρχία και πόλεις, δρούσαν 6.000 αντάρτες.
Το ταξίδι του Κρις στην Αθήνα
Ο Κρις πήγε να συναντήσει την «Επιτροπή των Συνταγματαρχών», οι τέσσερις κρύφτηκαν, οι άλλοι 2 τον συνάντησαν αλλά είχαν ελάχιστες γνώσεις και ενημέρωση για το αντάρτικο. Στις 2/2/1943 ο Κρις κινδύνεψε να πιαστεί από τους Ιταλούς οπότε κατέφυγε αναγκαστικά στο ΕΑΜ.
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά, τον είχε βοηθήσει ο Αντρέας Τζήμας (ο Σαμαρινιώτης, είναι η πρώτη φορά που αναφέρει τον Τζήμα ο Λαγδάς). Εκεί, λοιπόν, συζήτησε με τους Σιάντο, Τζήμα και Τσιριμώκο. Έπειτα το ΕΑΜ τον φυγάδευσε στο Ζέρβα.
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΑΡΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
Γιατί τον κάλεσαν
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά το κάλεσμα του Άρη στην Αθήνα ήταν τουλάχιστον άστοχο γιατί διέτρεχε κίνδυνο να ανακαλυφθεί, να συλληφθεί.
Ποιος ήταν ο λόγος του καλέσματος;
Το ΚΚΕ είχε κακή εντύπωση για τον Άρη Βελουχιώτη γιατί υπήρχαν κομματικά στελέχη που προσπάθησαν να τον μειώσουν. Ο Μανιάτης, γραμματέας της περιφερειακής επιτροπής δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να προσπαθεί να βρει «κουσούρια» στον Άρη. Έτσι τον κατηγόρησαν για το Μαραθέα και την «ομηρία» των νέων. Και κάποιοι φίλοι του Τσιριμώκου μεγαλοποίησαν καταστάσεις. Τον κατηγόρησαν μέχρι και για τα γένια του. Έτσι ο Άρης Βελουχιώτης κατέβηκε στην Αθήνα κατηγορούμενος
Ο Πάνος Λαγδάς λέει ότι «κανένας δεν ισχυρίζεται ότι ο Άρης ήταν αλάθητος. Ότι ήταν άγγελος χωρίς φτερά, που έπεσε από τους ουρανούς στη Ρούμελη και όλα τα έκανε τέλεια. Γνήσιος Έλληνας, Ρουμελιώτης βέρος, είχε όλα τα χαρακτηριστικά της καταγωγής του».
Η πορεία προς την Αθήνα
Κατεβαίνοντας προς την Αθήνα ο Άρης δουλεύει για την οργάνωση του ΕΛΑΣ. Συνάντησε τους Αγουριδαίους, που λήστευαν την περιοχή, έστησε ανταρτοδικείο, σκότωσε 5. Στη συνέχεια ντύθηκε παπάς, αυτός και ο Πελοπίδας, μαζί τους ήταν ο Λέων και ο Γαρδικιώτης. Ο Τζαβέλλας με την ομάδα ασφαλείας έμεινε στη Λιάτανη.
Στην Αθήνα
Ο Πάνος Λαγδάς ισχυρίζεται ότι είναι λάθος όσοι λένε ότι η Κ.Ε τον κατέκρινε που κατέβηκε με ένοπλη ομάδα στην Αττική.
Η συνάντηση του Άρη με την ηγεσία
Στις αρχικές συσκέψεις πήραν μέρος ο Σιάντος, ο Ιωαννίδης, ο Δανιηλίδης (υπεύθυνος Κ.Ε. για τον ΕΛΑΣ), ο Τζήμας και ο Μανιάτης. Η κριτική που του έγινε ήταν αυστηρή και τίποτα καλό δεν προμηνυόταν για τη θέση του Άρη.
![]()
Ο Άρης όμως με τα επιχειρήματά του έκανε σκόνη τις κατηγορίες.
Ο Λαγδάς πιστεύει ότι εκείνες τις μέρες ο Άρης έδωσε τη μεγαλύτερη μάχη στη μέχρι τότε ζωή του και την κέρδισε.
Και το κόμμα αποφάσισε να αποκαταστήσει τον αγωνιστή Άρη Βελουχιώτη κάτι που τον συγκίνησε βαθιά.
Ο Αντρέας Τζήμας (υπεύθυνος για το αντάρτικο στο ΠΓ) επικρότησε εκεί μπροστά τη μαχητική στάση του Άρη απέναντι στο Ζέρβα και στους Άγγλους.
Του ανατέθηκε η ουσιαστική αρχηγία (σαν καπετάνιος) του αντάρτικου όλης της Στερεάς.
Σύσκεψη πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας
Ανάμεσα στις αποφάσεις που πάρθηκαν ήταν: «Την αποστολή του ο ΕΛΑΣ θα τη διατηρούσε και μετά την απελευθέρωση για να αποτρέψει την επιβολή ενός νέου ζυγού πάνω στον ελληνικό λαό από τους άσπονδους φίλους του». Επίσης αποφασίστηκε η συγκρότηση νέου Αρχηγείου Στερεάς. Μαζί τους θα πήγαινε και ο Αντρέας Τζήμας, παλιός γνώριμος συνεργάτης του Άρη όταν ήταν γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Θράκης του ΚΚΕ.
Επιστροφή στο βουνό
Ο Λαγδάς αναφέρει ότι μαζί με τον Άρη και τους συντρόφους του πήγαίνει και ο Τζήμας ο οποίος εντυπωσιάζεται από τη λατρεία που έχουν στον Άρη Βελουχιώτη οι αντάρτες του.
ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΟΛΟΚΥΘΙΑΣ
Η εκτέλεση των Γερμανών
Έγιναν μια σειρά από επιχειρήσεις που είχαν σαν αποτέλεσμα να βρίσκονται στην Κολοκυθιά 30 Γερμανοί αιχμάλωτοι.
Και σε αυτό το σημείο ο Πάνος Λαγδάς ρίχνει φως σε ένα σημείο της αντάρτικης δράσης στο οποίο μερικοί επιμένουν ότι ο Άρης ήταν παρανοϊκός. Η εκτέλεση των Γερμανών έγινε ύστερα από εντολή του αρχηγείου της Στερεάς. Δεν έπεσαν θύματα της «μανίας» του Άρη. Απλώς εκτελέστηκαν με απόφαση του Αρχηγείου Στερεάς.
Ο ΑΡΗΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ
Ο αφοπλισμός του Ψαρρού
Ο Πάνος Λαγδάς λέει ότι κακώς χρεώνουν τον αφοπλισμό του Ψαρρού στον Άρη. Και δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι τον 10 του1943 τον Τζήμα τον αντικατέστησε ο Γ. Σιάντος ο οποίος ως γραμματέας μεταχειρίστηκε πολλές φορές την ιδιότητά του στη συνεργασία του με τον Άρη όχι κατά τον τρόπο που έπρεπε.
Ο στρατηγός Σαράφης γίνεται ο νέος στρατηγός του ΕΛΑΣ και ο Τζήμας γίνεται ο νέος εκπρόσωπος του ΕΑΜ στο Γενικό Στρατηγείο.
Στις 3-4/2/1944 γίνεται η ανακωχή μεταξύ ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ. Τα αποτελέσματα σύμφωνα με τον Λαγδά ήταν:
1.αποκήρυξη της κυβέρνησης Ράλλη και των Ταγμάτων Ασφαλείας
2.δήλωση του Ν.Ζέρβα με την οποία αποκήρυσσε ορισμένα μέλη του ΕΔΕΣ που συνεργάζονταν με τους κατακτητές
3.συνέχιση της παρουσίας του ΕΔΕΣ
Σύμφωνα με τον Λαγδά ο Άρης είχε ταχθεί υπέρ της διάλυσης του ΕΔΕΣ. Υποστήριζε ότι ο Ζέρβας θα έκανε μεγάλο κακό. Σε γράμματά του προς την Κ.Ε. ανέλυε τις αποφάσεις του αυτές και την καλούσε να ξεκαθαρίσει τη θέση της. Τόνιζε ότι δεν μπορούμε να παίζουμε, ότι δεν είναι σωστό ο ΕΛΑΣ να παθαίνει τόσες ζημιές να μην μπορεί να αφοσιωθεί αποκλειστικά με το χτύπημα του εχθρού, να απασχολείται κάθε λίγο και λιγάκι με τι προκλήσεις του Ζέρβα και η ηγεσία να παίρνει εναντίον το Ζέρβα τα μέτρα που έπρεπε. Ο Λαγδάς τονίζει ότι όταν η Κ.Ε. πήρε απόφαση και διέταξε να γίνει ανακωχή, δεν ρώτησε τον Άρη, τον καπετάνιο του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, τον πιο αρμόδιο γι αυτό το ζήτημα. Η Κ.Ε. πήρε την απόφαση πίσω από την πλάτη του Άρη. Κι αυτός την χαρακτήρισε όπως έπρεπε. Πειθάρχησε, όπως πειθαρχούσε πάντα, στην απόφαση αυτή. Όμως είχε αντιρρήσεις και τις είπε με θάρρος.
Ο ΑΡΗΣ ΣΤΟ ΜΟΡΙΑ
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Σιάντος, όπως το συνήθιζε, έριξε στον Άρη Βελουχιώτη το βάρος για ό,τι έγινε με το 5/42 και τον Ψαρρό.
Η εντολή να πάει ο Άρης στο Μοριά δεν δόθηκε μόνο γιατί ήταν ο πιο ικανός. Υπήρχε και άλλος λόγος, σύμφωνα με το Λαγδά για την απομάκρυνση του Βελουχιώτη. Ο Σιάντος ήθελε να τον απομακρύνει από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ. Λένε ότι ο Σιάντος έδειχνε μια αντιπάθεια για το Βελουχιώτη. Ίσως. Αλλά η αιτία δεν είναι ανεξήγητη. Πάντα σύμφωνα με το Λαγδά η πολιτική που ακολουθούσε ο Σιάντος και η Κ.Ε. του ΚΚΕ στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα δεν είχε σαφήνεια. Παράπαιε…. Ο Άρης ήταν ρεαλιστής. Και φυσικά ανέπτυσσε την αντίθεσή του. Αυτό όπως υποστηρίζει ο Λαγδάς δεν ήταν ευχάριστο στο Σιάντο, τον εμπνευστή της πολιτικής που ακολουθιόταν. Γι αυτό έκανε ό,τι μπορούσε για να μειώσει τον Άρη. Έπαιρνε αποφάσεις –όπως για την ανακωχή με το Ζέρβα χωρίς να τον ενημερώσει. Βασικά ο Σιάντος δεν τον ήθελε στο Γενικό Στρατηγείο.
Ο Άρης έκανε το καθήκον του στο Μοριά, είχαμε μάχες στην Καλαμάτα, το Μελιγαλά, τους Γαργαλιάνους, τον Πύργο, τον Αχλαδόκαμπο
ΛΙΒΑΝΟΣ - ΓΚΑΖΕΡΤΑ
Η συμφωνία του Λιβάνου
Ο Πάνος Λαγδάς ασκεί σκληρή κριτική στην ηγεσία του ΚΚΕ. «Ισχυρίστηκε η ηγεσία του εθνικοαπελευθερωτικού κινηματος ότι έκαμε τις θυσίες και τις υποχωρησεις για να εξασφαλίσει την εθνική ενότητα. Πρόκειται για το πιο αδύνατο επιχείρημα που μπορούσε να προβληθεί σα δικαιολογία. Γιατί η συμφωνία του Λιβάνου όχι μόνο δεν αποκαθιστούσε την εθνική ενότητα, αλλά παραχωρούσε στην ελάχιστη μειοψηφία, στους απόντες, στους συνεργάτες των Γερμανών, στους δηλωμένους εχθρούς του λαού τη δυνατότητα να πάρουν στα χέρια τους τη διακυβέρνηση της χώρας και τους εξασφάλιζε τα μέσα να σφυρηλατήσουν τη διάσπαση που μόνο αυτούς και όχι το λαό θα ωφελούσε.
Ποια ήταν η στάση του Άρη; «Τώρα το ένα μας πόδι είναι στον τάφο».
Το σύμφωνο Γκαζέρτας
Ο Λαγδάς λέει ότι ο Άρης διαφώνησε με τη συμφωνία του Λιβάνου, τη χαρακτήρισε σαν υποχώρηση και υποταγή. Και οι αντιδράσεις του δεν ήταν καθόλου χλιαρές. Βέβαια, δεν τράβηξε το αυτόματο να γκρεμίσει το αεροπλάνο που έφευγε όπως το φανταζόταν ο λαός. Όμως ήταν τέτοιες που η ηγεσία φοβήθηκε ότι μπορούσε και να την χτυπήσει. Ήταν μία από τις αιτίες που τον έστειλαν στο Μοριά.
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά με το σύμφωνο της Γκαζέρτας η εθνική αντίσταση, η Ελλάδα και η μεταπελευθερωτική τύχη της παραδόθηκαν δεμένες χειροπόδαρα στους Άγγλους και στην αντίδραση.
Λένε ότι ο Άρης ήταν αντίθετος στην εθνική ενότητα. Ο Πάνος Λαγδάς ισχυρίζεται ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Την εθνική ενότητα την ήθελε και με το παραπάνω. Την ήθελε αλλά όχι σε βάρος του εθνικού αγώνα, του λαϊκού κινήματος. Την ήθελε τέτοια που να εξηπηρετεί τα συμφέροντα του λαού, να εκφράζει τους πόθους του, την ήθελε με εκείνους που αγωνίζονταν για τα συμφέροντα του λαού, για το χτύπημα των κατακτητών. Και συνεχίζει ο Λαγδάς λέγοντας ότι η πολιτική της ηγεσίας δεν εξυπηρετούσε τα εθνικά συμφέροντα, όταν έβανε την εθνική ενότητα σαν αυτοσκοπό ή εθνική ενότητα «αντί πάσης θυσίας». Δεν μπορούσε να δεχτεί τέτοιες θέσεις. Ούτε μπορούσε να ανεχθεί τα καμώματα που παρουσιάστηκαν στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Είπε ξεκάθαρα τη γνώμη του και όταν ήταν εκεί και όταν πολεμούσε μαζί με τους αντάρτες του Μοριά τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες.
Δεκέμβρης 1944
Μπροστά στην επιμονή της ηγεσίας να εφαρμόσει την τόσο επικίνδυνη πολιτική της ο Άρης αποφάσισε τη σύσκεψη της Λαμίας. Τον επετίμησαν γι αυτές τις απόψεις και τις ενέργειές του. Μέσα στα μέτρα που πρότεινε ο Άρης ήταν ο αφοπλισμός όλων των αντιπάλων προς τον ΕΛΑΣ δυνάμεων. Ο Άρης έστειλε σχέδιο για έγκαιρη προώθηση προς την Αθήνα, αλλά αγνοήθηκε από την ηγεσία που συνέχισε την πολιτική της αυταπάτης. Η ηγεσία με την έναρξη των γεγονότων του Δεκέμβρη διώχνει από την Αθήνα τον Άρη και τον στέλνει στην Ήπειρο. Άλλο σοβαρό λάθος της ηγεσίας –κατά το Λαγδά- ήταν που δεν αποφάσισε να χρησιμοποιήσει για τις μάχες μονάδες του αντάρτικου τακτικού στρατού του ΕΛΑΣ αλλά εφεδροελασίτες της Αθήνας που δεν αποτελούσαν κανονικά στρατιωτικά τμήματα. Καθυστερημένα η ηγεσία ζήτησε τη βοήθεια του Άρη, όταν πια είχαν κριθεί τα πράγματα στην Αθήνα. Ο Άρης έτρεξε στην Αθήνα και έξω από΄τη Θήβα βρήκε τις δυνάμεις που υποχωρούσαν καθώς και την ΚΕ του ΕΛΑΣ. Μίλησε σκληρά και προσβλητικά στους Σιάντο, Ιωαννίδη, Μάντακα, Χατζημιχάλη. Ανοιχτά και μπροστά σε όλους τους είπε:
- και ο τελευταίος υποδεκανέας του ελληνικού στρατού θα διεξήγαγε καλύτερα τη μάχη!
Και ο Σιάντος μουδιασμένος του απάντησε:
-Τώρα να δούμε τι θα κάνουμε….
Ο Άρης οργάνωσε την υποχώρηση και επέβαλε την πειθαρχία.
Ο Άρης και η Βάρκιζα
Γιατί ο Άρης υπέγραψε τη συμφωνία; Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ήξερε ότι ήταν λάθος αλλά ήταν και ρεαλιστής. Δεν θα έδινε δικαίωμα στην αντίδραση να λέει ότι η ηγεσία της εθνικής αντίστασης δεν σέβεται την υπογραφή της και δεν τηρεί τις συμφωνίες. Έπρεπε να την υπογράψει. Διακρινόταν πάντα για την κομματικότητά του και την πειθαρχία του.
Μάλιστα ζήτησε να περάσει με εμπειροπόλεμους καπετάνιους, αξιωματικούς και αντάρτες στις λαϊκές δημοκρατίες. Υπέβαλε και κατάλογο. Ο Σιάντος έσβησε όμως το όνομα του Άρη από τον κατάλογο.
Ο Λαγδάς μας λέει ότι τότε ο Άρης πήγε στη Λαμία να βρει το Φίτσο και με τον Τζαβέλλα και άλλους πήγε σε μία κομματική σύσκεψη στελεχών της Λαμίας. Τους εξήγησε πως πήγαιναν τα πράγματα μετά τη Βάρκιζα.
Ο ίδιος ο Πάνος Λαγδάς παραδέχεται ότι η ανίχνευση της αλήθειας για τα γεγονότα αυτά είναι δύσκολη.
Ο Άρης έχει πάρει την απόφασή του να συνεχίσει τον πόλεμο. Ο Λαγδάς, διευκρινίζει, ότι ο Άρης δεν έκανε αντάρτικο, απλά συνέχισε την αντίσταση του λαού στις νέες συνθήκες για την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας του και της ολοκλήρωσης της ελευθερίας.
Ο Άρης δεν προχώρησε άσκεφτα ούτε χωρίς ένα σαφή προσανατολισμό. Στη Λευκάδα της Φθιώτιδας έγραψε μια προκήρυξη που ανήγγελνε τη δημιουργία του Μετώπου Εθνικής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ).
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά η ηγεσία του ΚΚΕ ανησύχησε. Ήρθαν σε επαφή μαζί του ο Ν. Πλουμπίδης και Ζήσης Ζωγράφος. Του μετέφεραν την απάντηση της Κ.Ε.. Ναι μπορούσε να πάει σε όποια Λαϊκή Δημοκρατία ήθελε. Θα του έστελναν το φύλλο πορείας. Ο Άρης δέχτηκε.
Ο Άρης κράτησε μαζί του είκοσι αντάρτες. Και τράβηξε το δρόμο για τις βαλκανικές χώρες. Όσο όμως και αν περίμενε το φύλλο πορείας αυτό δεν ερχόταν, μια είχε εξαφανιστεί ο γραμματέας της Π.Ε., άλλος δήλωνε άγνοια, πιθανόν στην Κόνιτσα να υπήρχε το δελτίο. Αλλά και εκεί ο γραμματέας όχι μόνο δεν είχε τίποτα να δώσει αλλά ήταν και αυστηρός μαζί του. Οι δε κομματικές οργανώσεις κρατούσαν εχθρική στάση απέναντί του. Για το Λαγδά υπήρχε εντολή από το κόμμα για απομόνωση του Άρη. Φτάνει στην Καστοριά όπου αιφνιδιάζονται από 300 άντρες Άγγλους και Έλληνες προφανώς.
Μπαίνει στην Άλβανία όπου κανείς δεν ήξερε τίποτα. Έψαξε να βρει τον Τζήμα αλλά αυτός ήταν στο Βελιγράδι. Στην Αλβανία δεν μπορούσε να ησυχάσει όταν ήξερε τι έκαναν οι Άγγλοι στην πατρίδα του. Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Άρης κάλεσε σε συνέλευση την ομάδα του και τους είπε ότι ήθελε να γυρίσει. Οι άλλοι είπαν όχι. Επέμενε όμως ο Άρης να πεθάνει στην πατρίδα του, οι σύντροφοί του δήλωσαν ότι θα τον ακολουθήσουν. Ο Πάνος Λαγδάς ξεκαθαρίζει –χωρίς να χωρά αμφιβολία στα λόγια του- ότι δεν ήταν πείσμα η επιθυμία του για γυρισμό, ήθελε να παλέψει τη γραμμή του. Ήξερε ότι ο Νίκος Ζαχαριάδης θα επιστρέψει στην Ελλάδα. Του είχε εμπιστοσύνη. Του έστειλε γράμμα μέσω του γραμματέα των Τρικάλων αλλά αυτός δεν το έστειλε ποτέ. Έστειλε και δεύτερο που σύμφωνα με το Λαγδά είναι πιθανό να το έλαβε. Έστειλε και άνθρωπο της εμπιστοσύνης του να συναντήσει το Νίκο Ζαχαριάδη. Και ενώ είχαν συμφωνήσει να πάρει ο Νίκος Ζαχαριάδης γραπτά τις απόψεις του Άρη, η Κ.Ε. επιτροπή αποφάσισε την αποκήρυξή του χωρίς να διαβάσει ο Νίκος Ζαχαριάδης τις θέσεις του Άρη.
Ήταν 11 Ιουνίου 1945, ημέρα Δευτέρα, που πάρθηκε η απόφαση αυτή του Π.Γ. ερήμην του Άρη, χωρίς ο Ζαχαριάδης να διαβάσει τις απόψεις του ή να επικοινωνήσει μαζί του.
Στις 12 Ιουνίου 1945 η αποκήρυξη δημοσιεύτηκε στο Ριζοσπάστη.
Εν τω μεταξύ, σύμφωνα με όσα αφηγείται ο Πάνος Λαγδάς, ο Άρης μένει κοντά στα Τρίκαλα γιατί περιμένει απάντηση του Νίκου Ζαχαριάδη. Στο Λιάσκοβο (Πετρωτό) τους επιτίθενται. Υποψιάζεται προδοσία. Απομακρύνονται από το Λιάσκοβο. Θέλουν να φτάσουν στη Ρούμελη.
Ένας αχτιδικός της περιοχής προσπαθεί να τους δείξει τον κατάλληλο δρόμο. Πέφτουν σε ενέδρα και υποψιάζονται τον αχτιδικό.
Στην ενέδρα ο Άρης με την ομάδα του αποκόπτονται από τους υπόλοιπους.
Κάποια στιγμή λέει ο Άρης στο Θάνο ότι δεν αντέχει άλλο και θα σκοτωθεί. Τότε ο Θάνος του παίρνει το όπλο το βράδυ. Το πρωί ο Άρης πείραξε το Θάνο.
Δύο εαμίτες τσελιγκάδες έφτασαν για βοήθειά τους. Τότε ο ένας του έδειξε το Ριζοσπάστη που είχε την αποκήρυξη
Το χτύπημα ήταν τρομερό.
Δεν ήταν η αποκήρυξη που τον σκότωσε ήταν η τελευταία σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει.
Σύμφωνα με το Λαγδά ο Άρης διαπίστωνε ότι η ηγεσία με το Νίκο Ζαχαριάδη συνέχιζε να ακολουθεί τον ίδιο λαθεμένο δρόμο. Η ηγεσία τον πολεμούσε και χρησιμοποιούσε εναντίον του κάθε μέσο. Ο Άρης ήταν όμως παιδί του κόμματος και του λαού μας. Μεγάλωσε ανατράφηκε, αντρώθηκε μέσα στο κόμμα, πολεμώντας και αγωνιζόμενος για την επικράτηση των ιδανικών που ευαγγελιζόταν το κόμμα του για λεύτερη και ευτυχισμένη Ελλάδα. Μια τέτοια σύγκρουση ήταν αδύνατο να τη σηκώσει. Έπρεπε….
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
1905: 27/8: Γεννήθηκε ο Θανάσης Κλάρας
1924 26/11-3/12: Μετονομάστηκε το ΣΕΚΕ σε ΚΚΕ από το 3ο έκτακτο συνέδριο
1924: Ο Θανάσης Κλάρας είναι ήδη οργανωμένο μέλος
1925: Ο Θανάσης Κλαρας πηγαίνει στο στρατό
1925-1926: Η δικτατορία του Παγκάλου
1926 07/11: Εκλογές, ΚΚΕ 4,38%, 41.982 ψήφους, 10 βουλευτές, κατέβηκε ως Ενιαίο Μέτωπο Εργατών-Αγροτών-Προσφύγων
1927: Ο Θανάσης Κλάρας απολύεται από το στρατό
1928: 4ο Συνέδριο ΚΚΕ
1928: Εκλογές, ΚΚΕ 1,41%
1929: Εντάσσεται στη Γαύδο
1929: Παγκόσμια οικονομική κρίση
1929-1931: Φραξιονιστική πάλη στο ΚΚΕ
1929-1932: Κυβέρνηση Βενιζέλου. Ιδιώνυμο, 11.400 συλλήψεις, 2.130 καταδίκες, 1.890 χρόνια φυλακή, 764 χρόνια εξορίας, 1.390 κακοποιήθηκαν, 96 στο Καλπάκι
1931: Ο Θανάσης Κλάρας εξορίζεται στη Γαύδο
1932: Ξανά στη Γαύδο εξορία, και την ίδια χρονιά πηγαίνει στη Μυτιλήνη
1934: Ελεύθερος στην Αθήνα, μετά τη σύλληψή του την ίδια χρονιά, οργάνωσε μεγάλη δραπέτευση το Μάη από τις φυλακές της Αίγινας
1936 τέλη συλλαμβάνεται από την ασφάλεια του Μανιαδάκη και φυλακίζεται στην Αίγινα
1936: 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ
1937: Από την Αίγινα στέλνεται στην Αθήνα να δικαστεί και δραπετεύει
1937: Το ΚΚΕ τον στέλνει στη Μακεδονία, εντοπίζεται στη Δράμα, συλλαμβάνεται , στέλνεται στην Αίγινα και καταδικάζεται σε 4 χρόνια φυλακή (απόφ.6.512 31/3/1938)
1939 6ος: Τον στέλνουνε στην Κέρκυρα
1939 αρχές: Με εντολή του Νίκου Ζαχαριάδη και δύο στελεχών του ΚΚΕ βγήκε από την Κέρκυρα με δήλωση ο Μιχαηλίδης
1939: Υπογράφει τη δήλωση
1941 20-31/5: Η μάχη της Κρήτης
1941 31/5: Μανώλης Γλέζος, Λάκης Σάντας
1941 27/9: Ιδρύεται το ΕΑΜ
1941 28-29/9: 2.000 εξεγερμένοι στο νομό Δράμας εναντίον των Βουλγάρων πνίγηκε στο αίμα
1941 7ος: 6η Ολομέλεια Κ.Ε. του ΚΚΕ κάλεσε στη συγκρότηση εθνικού απελευθερωτικού μετώπου
1941 τέλη Απρίλη: Καταστροφή πολεμικού υλικού του Εμπέδου Μηχανικού Αθηνών
1941 12ος: Ιδρύεται η Κ.Ε. του ΕΛΑΣ
1942 14/5: Σύσκεψη στελεχών στη Λαμία με εισηγήτη τον Άρη Βελουχιώτη
1942 23/5: Ξημερώματα στον Σπερχειό, συγκροτείται η πρώτη ομάδα του ΕΛΑΣ
1942 25/5: 15 ένοπλοι κάνουν την εμφάνισή τους στη Γραμμένη Οξυά και τα άλλα βουνά της Ρούμελης
1942 27/5: Ο Θανάσης Κλάρας γίνεται Άρης Βελουχιώτης
1942 9/7: Το χτύπημα του Μαραθέα
1942 9/8: Η συμπλοκή στο Χαζομπλή (νεκροί οι γερο Λέβας και ο Λαρίσης)
1942 9/9: Η μάχη της Ρίκας
1942 29/10: Η μάχη στο Κρίκελλο
1942 25/11: Γοργοπόταμος
1942 4/12: Στο χωριό Κλειτσό συντάχθηκε ο πρώτος κώδικας αυτοδιοίκησης, λαϊκής δικαιοσύνης και αγροτικής ασφάλειας
1942 18/12: Η μάχη του Μικρού Χωριού
1942 22/12: συγκρούσεις έξω από το υπουργείο Εργασίας το οποίο "καταλήφθηκε", ο πρώτος νεκρός φοιτητής Μήτσος Κωνσταντινίδης και αργότερα ο φοιτητής της Ιατρικής Γεώργιος Φίλης (Βασίλης)
1942 27/12: Σύσκεψη 15μελούς Αρχηγείου όπου αποφάσισαν να συναντηθούν οπωσδήποτε με το Ζέρβα Ν.
1942 29/12: ΟΙ αντάρτες φτάνουν στη Μεγαλόχαρη όπου είχε το στρατηγείο του ο Ν.Ζέρβας
1942: ΑΘΗΝΑ. Κινητοποιήσεις των υπαλλήλων και των μισθωτών (16 Ιούνη και Αύγουστο), απεργία πείνας αναπήρων που κράτησε 9 μέρες. Απεργία προσωπικού νοσοκομείων (3-11/8). 8ήμερη (11-19/9) παλλαϊκή κινητοποίηση στην οποία πήραν μέρος οι τροχιοδρομικοί, οι υπάλληλοι της Εταιρίας Λιπασμάτων, υφαντουργοί, εργάτες της ΟΥΛΕΝ, εργάτες του εργοστασίου του ΦΙΞ και του ηλεκτρικού εργοστασίου, ανθρακωρύχοι Καλογρέζας, δημόσιοι υπάλληλοι, υπάλληλοι οργανισμών Δημοσίου Δικαίου, τραπεζικοί, υπάλληλοι Τηλεφωνικής Εταιρίας, προσωπικό νοσοκομείων, δικηγόροι, επαγγελματίες κ.λπ.
1942: Τελευταίο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου η ΙΙ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ
1943 14/1: Κατεβαίνει ο Έντυ στην Αθήνα
1943 24/2: 100 χιλιάδες διαδηλωτές για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης
1943 9/3: Φεύγουν από την Αθήνα ο Άρης Βελουχιώτης, ο Πελοπίδας, ο Αν.Τζίμας και οι υπόλοιποι
1943 10/4: Συνέλευση ανταρτών της Ρούμελης στην Κολοκυθιά
1943 9/10-1944 4/2: Σύγκρουση ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ
1944 3-4/2: Ανακωχή μεταξύ ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ
1944 11/4: Σχηματίστηκε η ΠΕΕΑ
1944 16/5: Ανοικτό γράμμα του Άρη προς το λαό της Πελοποννήσου
1944 10/8: Η μάχη του Βουρλιά, Λακωνία
1944 8/9: Η μάχη της Καλαμάτας με τα τάγματα ασφαλείας
1944 26/9: Το σύμφωνο της Γκαζέρτα
1944 14/10: Ο Άρης πίσω στη Ρούμελη μετά από 5 1/2 μήνες στο Μοριά
1945 12/2: Η συμφωνία της Βάρκιζας
1945 5-10/4: Η 11η ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ διάγραψε και αποκήρυξε τον Άρη
1945 12/6: Δημοσιεύεται η αποκήρυξη του Άρη στο Ριζοσπάστη
1945 16/6: Θάνατος Άρη Βελουχιώτη
[1] Στις 25 Ιούλη 1929 ψηφίστηκε στη Βουλή ο νόμος 4229 ο γνωστός και ως «Ιδιώνυμο» σύμφωνα με αυτόν το νόμο λοιπόν, οι κομμουνιστικές ιδέες ήθελαν την ανατροπή του κοινωνικού καθεστώτος και αυτό σήμαινε έξι μήνες φυλάκιση και ένα έως δύο χρόνια εξορία.
“Ένα μεγάλο κόκκινο άλογο, ένας αητός με μια σημαία, ένα άστρο αληθινό, πολλή ζέστα -αυτός είναι ο Άρης των παιδιών και των μεγάλων.
Και γω που δυο φορές όλο-όλο τον αντάμωσα, έτσι σαν τα παιδιά και γω, έτσι τον βλέπω και τον τραγουδάω τον ΑΡΗ”
Γιάννης Ρίτσος
Ο Άρης Βελουχιώτης, ο κατά κόσμος Θανάσης Κλάρας, ο ανιδιοτελής αγωνιστής του ελληνικού λαού, που με τις οδηγίες του, την ιδεολογική του κατάρτιση, την πειθαρχία του οδήγησε τον ΕΛΑΣ στην εποποιία της εθνικής αντίστασης.
Παρακάτω δείτε, συνοπτικά, πως ο συναγωνιστής του Πάνος Λαγδάς παρουσιάζει την πρώτη βιογραφία που γράφτηκε για τον Αρη Βελουχιώτη (Πάνος Λαγδάς, Άρης Βελουχιώτης, Ο πρώτος του αγώνα, (Βιογραφία 1905-1945) Τόμοι 2 Εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ Αθήνα 1964). Διαβάστε ένα συνοπτικό οδοιπορικό της ζωής και της δράσης του Άρη Βελουχιώτη, στο τέλος του αφιερώματος υπάρχει και ένα αναλυτικό χρονολόγιο για να έχουμε καλύτερη αντίληψη των γεγονότων.
Της Ελένης Νικολαϊδου
ΣΤΙΓΜΕΣ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ
Πριν ξεκινήσουμε τις αναφορές σε στιγμές και γεγονότα να πούμε ότι ο Πάνος Λαγδάς μέχρι ο Βελουχιώτης ανέβει στο βουνό για να δημιουργήσει αντάρτικο στρατό τον αποκαλεί με το πραγματικό του όνομα Θανάση Κλάρα, μετά τον αποκαλεί Άρη Βελουχιώτη. Εμείς εδώ κατ΄ οικονομία θα τον αποκαλούμε Άρη Βελουχιώτη.
Πριν ακόμη αρχίσει τον πρόλογο του βιβλίου ο Πάνος Λαγδάς αφιερώνει το πρώτο κείμενο στο θάνατο του Άρη Βελουχιώτη.
Το λυρικό του ύφος κάνει σαφές στον αναγνώστη ότι ο συγγραφέας θαυμάζει και τιμά τον Άρη Βελουχιώτη.
Φράσεις όπως «απίστευτη είδηση», «μαύρο σύννεφο», «βουβό θρήνο», «δοξασμένος πρωτοκαπετάνιος» κ.ά. προδιαθέτουν τον αναγνώστη ότι θα διαβάσει τη βιογραφία του Μεγάλου Άρη Βελουχιώτη.
Αυτή είναι η πεποίθηση του Λαγδά.
Το πιο τραγικό, το πιο σημαντικό αλλά και κομβικό σημείο για τη φυσιογνωμία του Άρη Βελουχιώτη είναι ο τρόπος του θανάτου του.
Για τον Πάνο Λαγδά δεν χωρά αμφιβολία ότι με το θάνατό του, την αυτοκτονία του, ο Άρης αποδεικνύει την πίστη του στο κόμμα, την υποταγή του. Σ΄ ένα κόμμα που, κατά τον Λαγδά, δεν του συμπαραστάθηκε όσο άξιζε στη μνήμη και την προσφορά του.
Στέκεται κριτικά απέναντι στο ΚΚΕ για να μην πουμε ότι ευθαρσώς «του είχε διαφύγει η αλήθεια» για να χρησιμοποιήσουμε φράση του ίδιου.
Ο Νίκος Ζαχαριάδης στέκεται έξω από τη σκιά του ΚΚΕ. Εκτιμάται διαφορετικά. Φαίνεται ότι ο Άρης Βελουχιώτης του έτρεφε μεγάλη εκτίμηση και εμπιστοσύνη και πληγώθηκε όταν ο Ζαχαριάδης τον αποκήρυξε. Για τον Πάνο Λαγδά ο Άρης Βελουχιώτης εγκαταλήφθηκε από το κόμμα του αν και πουθενά στις πρώτες σελίδες δεν φαίνεται γιατί ο Άρης έμεινε μόνος του με τα παλληκάρια του στα βουνά. Αυτό ο αναγνώστης θα το καταλάβει από τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου.
Ο Άρης χτυπημένος από φίλους και εχθρούς παίρνει την απόφαση να αυτοκτονήσει, στη θέση Φάγγο, έξω από το χωριό Μεσούντα, κοντά στην Άρτα, στη δυτική όχθη του Αχελώου στις 6 το απόγευμα, της 16ηςΙούνη 1945, ο Άρης αυτοκτονεί, τον ακολουθεί ο Τζαβέλλας.
ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ
Ο Πάνος Λαγδάς μιλάει για την καταγωγή της οικογένειας του Θανάση Κλάρα –όπως ήταν το κανονικό του όνομα- και ουσιαστικά αυτό που τονίζει είναι ότι ο Άρης Βελουχιώτης είναι απόγονος ηρωικών Ελλήνων. Άρα, τι πιο φυσικό γι αυτόν! Και μάλιστα έγινε και καλύτερος, έγινε αρχηγός. Η αφήγησή του βασίζεται και σε υποθέσεις π.χ. πως θα ένιωθαν οι γονείς του όταν θα τον έβλεπαν με τη στολή.
Ο πατέρας του Άρη Βελουχιώτη, ο Δημήτρης Κλάρας ήταν ενεργός δημοκράτης και φυσικά τον επηρέασε όπως τον επηρέασαν και οι ήρωες του ΄21. Ο δε θάνατός του σχετίζεται με τους θανάτους των ηρώων του ΄21.
Για την παιδική και νεανική του ηλικία ο Πάνος Λαγδάς διηγείται ύμνους για το παιδί Θανάση Κλάρα του οποίου το αγαπημένο του μάθημα ήταν η ιστορία.
Στη Γεωπονική σχολή πήγε σε ηλικία 15 ετών όπου εκεί ωρίμασε και άρχισε να διαβάζει.
ΛΑΪΚΟΣ ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Άρης, σε ηλικία 19 ετών, αποφασίζει να κατέβει στην Αθήνα για να γνωρίσει προοδευτικούς ανθρώπους και να ζήσει από κοντά τα προβλήματα της μεγάλης πόλης.
Γνωρίζεται με τον Τάκη Φίτσο, σπουδαία πολιτική φυσιογνωμία, ο οποίος τον επηρέασε και τον βοήθησε να δικτυωθεί.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΑΛΙΚΗ ΩΣ ΤΗ ΜΕΤΑΞΙΚΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ
Το κεφάλαιο αυτό το ξεκινάει με μία ιστορική αναδρομή της πολιτικής κατάστασης.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη του Πάνου Λαγδά ότι ο Αρης Βελουχιώτης παρήγαγε δική του γραμμή και τη δική του γραμμή εφάρμοζε. Υπάρχει μάλιστα απόλυτη ταύτιση του Άρη με το ΚΚΕ γιατί ο πρώτος ήταν γνήσιος αγωνιστής, πιστός στο κόμμα του, είχε αρχές και ατρόμητος αντιμετώπισε τα βασανιστήρια.
Το 1925 στέλνεται στο Καλπάκι «ως επικίνδυνος κομμουνιστής».
Για την περίοδο που ήταν στη Νεολαία και στο Κόμμα ο Πάνος Λαγδάς σημειώνει ότι για τους Κλάρα, Φίτσο και Βιτσώρη «παίρνω το μέρος των φτωχών» σήμαινε θεληματική φτώχια που τους ανάγκασε και τους οδήγησε αρκετές βραδιές να κοιμηθούνε στρωματσάδα σε εφημερίδες στο Λυκαβηττό.
Για το παρατσούκλι του Άρη «Μιζέριας» αναφέρει ότι αυτό το όνομα σημαίνει ο φτωχός που ζει στη δυστυχία και παράλληλα είχε μία υποδειγματική τάξη και καθαριότητα.
Κάποια περίοδο δούλεψε στο Σοσιαλιστικό Βιβλιοπωλείο όπου διάβαζε Μαρξ, Λένιν, Στάλιν, Κροπότκιν, Κλαούζεβιτς. Τονίζει ότι θεωρητικά ήταν εξοπλισμένος, δεν ήταν ακτιβιστής. Διάβαζε μάλιστα πολύ τον Κλαούζεβιτς, το έργο του «Περί του πολέμου».
Ο Πάνος Λαγδάς στέκεται στο Ιδιώνυμο[1] του Βενιζέλου και στις τρεις συλλήψεις του Άρη. Με το ιδιώνυμο ο Άρης Βελουχιώτης καταδικάστηκε σε 45 ημέρες φυλάκιση το 1929. Ενάμισυ χρόνο καταδικάστηκε στις 24/11/1930 (πρόκειται για τους λεγόμενους καταδικασθέντες του φτηνού ψωμιού).Το 1931 μειώθηκε η ποινή του και αφέθηκε ελεύθερος και καταδικάστηκε τέσσερα χρόνια το 1936.
Στη συνέχεια τονίζεται ο ρόλος του Άρη Βελουχιώτη στο Ενωτικό Συνέδριο. Ήταν υπεύθυνος της περιφρούρησης του συνεδρίου που έγινε στις 3 Φλεβάρη 1929 στο θέατρο «Απόλλων». Το συνέδριο συγκλήθηκε από το Πενταμελές Γραφείο που βγήκε από την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη των εργατικών σωματείων που αποκλείστηκαν από τη Γενική Συνομοσπονδία.
Συμμετείχαν 289 αντιπρόσωποι και 150 εργατικές οργανώσεις. Τα σοβαρά επεισόδια ανέδειξαν την οργανωτικότητα και την αφοσίωση του Άρη Βελουχιώτη.
Από την ΟΚΝΕ στις γραμμές του ΚΚΕ
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Άρης ανέλαβε το καθήκον μαζί με άλλους δύο συντρόφους για την οργάνωση των δραπετεύσεων. Τονίζει την ανάγκη του Άρη Βελουχιώτη να διδάξει στους συντρόφους του την «αλληλεγγύη δίχως όρια». Βοήθησε το Νίκο Ζαχαριάδη να αποδράσει το 1929 από τις φυλακές της Παλιάς Στρατώνας που βρίσκονταν στην πλατεία Μοναστηρακίου. Σε αυτό το σημείο ο Πάνος Λαγδάς γίνεται δηκτικός τονίζοντας ότι αν δεν ήταν ο Άρης να βοηθήσει να αποδράσει, ο Νίκος Ζαχαριάδης ίσως δεν θα γινόταν Γενικός Γραμματέας κι αυτός τον ξεπλήρωσε με την αποκήρυξή του και την ειρωνεία για το «Μιζέριας».
Στο «Ριζοσπάστη»
Στη συνέχεια τον βρίσκουμε να δουλεύει ως συντάκτης και αρχισυντάκτης στο Ριζοσπάστη. Ο Λαγδάς μας λέει ότι ο ίδιος ζούσε τα γεγονότα που έγραφε. Συμμετείχε σε εκδηλώσεις, διαδηλώσεις κ.λπ. Σημειώνει μάλιστα ένα χαρακτηριστικό περιστατικό που δείχνει το χαρακτήρα του Άρη. Ως συντάκτης του Ριζοσπάστη παρακολουθούσε σύσκεψη τσαγκαράδων που οργάνωναν την απεργία τους. 22 Μάη 1930 εισβάλουν είκοσι «πολιτικοφρονούντες» και τους σαπίζουν στο ξύλο. Ο Άρης Βελουχιώτης
έφαγε τόσο ξύλο που έγινε «πτώμα» και φυσικά φυλακίστηκε. Πάλι όμως σε αυτό το γεγονός είχε μπήκε επικεφαλής. Καταδικάστηκε σε δύο μήνες φυλάκιση και κλείσιμο στις πιο βαριές φυλακές του Ιτζεδίν της Κρήτης. Ο Λαγδάς λέει χαρακτηριστικά «Το «μάθημα» που πήγανε να δώσουνε στον Κλάρα φυσικά δεν «έπιασε»!»
Η ανιδιοτέλειά του φαίνεται όχι μόνο από τη λιτή ζωή του, τρεφόταν με ψωμί, τσάι ή και τίποτα, αλλά και από την πράξη του να δίνει το «μισθό» του πίσω στο Ριζοσπάστη.
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά καμία ανάπαυλα… για τον Άρη, αγώνες ασταμάτητοι στην Αθήνα, στις επαρχίες, παντού. Το σκηνικό της ζωής του ήταν δράση-συλλήψεις- φυλακές – εξορία – δραπετεύσεις – αποστολές στην επαρχία.
Βρισκόταν από συζητήσεις του συνδικάτου επισιτισμού μέχρι το κίνημα των σπουδαστών, φοιτητών, τους μεταλλωρύχους στο Λαύριο και τους τροχιοδρομικούς στην Αθήνα. Συλλαμβάνεται πολλές φορές και δεχόταν συχνά επιθέσεις.
Ο Πάνος Λαγδάς παίρνει θέση για όσους ισχυρίζονταν ότι η καθοδήγηση του ΚΚΕ δεν αξιοποίησε ένα στέλεχος όπως ο Άρης Βελουχιώτης και ότι ανήκε στα «στελέχη μιας πλάγιας επαφής». Λέει, λοιπόν, ότι καταρχάς ο Άρης Βελουχιώτης δεν επεδίωκε με τίποτα αξιώματα και από την άλλη το ΚΚΕ τον αξιοποίησε όπως η θέση του στο Ριζοσπάστη, σε μυστικές αποστολές, αναγνωρίζοντας μεν το εύρος του όμως οι περισσότερες αναθέσεις θα έπρεπε να παρεμείνουν μυστικές και συνωμοτικές.
Κρίνει μάλιστα ότι η στάση του στις φράξιες Χαϊτά («δεξιά») και Θέου («αριστερή») ήταν η σωστή. Εδώ ο Πάνος Λαγδάς δεν αναφέρει περισσότερα για τις φράξιες αυτές.
Επίσης εξηγεί από που και γιατί πήγαζε ο πυρετός της δράσης και για την ανωτερότητα που έδειξε ο Άρης όταν ο βασανιστής του στη Μυτιλήνη έγινε σύντροφός του στον ΕΛΑΣ.
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ
Με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου το χτύπημα που δέχτηκε το ΚΚΕ ήταν σοβαρό.
Παρανομία, συλλήψεις, φυλακές
Τον Ιούλιο του 1939 ο Άρης Βελουχιώτης υποβάλλει δήλωση. Σε αυτό το γεγονός ο Πάνος Λαγδάς στέκεται με ιδιαίτερη σοβαρότητα και ασκεί απροκάλυπτα κριτική σε αυτούς που φταίνε. Ίσως είναι και η μόνη φορά που ασκεί κριτική και στον Άρη. Η πρώτη και μοναδική αρνητική κριτική του Πάνου Λαγδά στον Άρη. Η πράξη του έβλαψε τον ίδιο αλλά και τον αγώνα για τα συμφέροντα του ελληνικού λαού και της πατρίδας.
Αποδυνάμωσε τη θέση του στο ΚΚΕ και έτσι δεν μπόρεσε να επιβάλει τη γραμμή του που στο κάτω κάτω ήταν και του λαού η γραμμή- δηλαδή συνέχιση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και της αποφασιστικής αντιμετώπισης των επεμβάσεων του ξένου παράγοντα, δηλαδή των Άγγλων.
Άρα η δήλωσή του είχε σχέση με την τύχη της πατρίδας.
Η δήλωση
Το 1945 το ΚΚΕ και δη ο Νίκος Ζαχαριάδης –πάντα σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά- προβάλλει τη δήλωση εκ των υστέρων και μετά την κατοχή.
Η γραμμή του ΚΚΕ στην κατοχή ήταν αντιφατική και λαθεμένη και ο Άρης Βελουχιώτης
είχε αντιταχθεί σε αυτή.
Ο Πάνος Λαγδάς κάνει τρεις υποθέσεις.
Α) Έδωσε την εντολή για δήλωση ο Νίκος Ζαχαριάδης; Μάλλον απίθανο λέει ο Λαγδάς, χωρίς να το αποκλείει παρακάτω.
Β) Λύγισε ο Άρης στα βασανιστήρια; Το 1945 άρθρο με τίτλο «Η προδοσία του Βελουχιώτη» προκλήθηκε από το Νίκο Ζαχαριάδη. Το 1962 το ΚΚΕ αποκατέστησε το όνομά του και τη μνήμη του. Ο Πάνος Λαγδάς τονίζει την ποιοτική διαφορά που είχε η δήλωσή του ότι δεν έδωσε ονόματα, πληροφορίες κ.λπ. και ότι η ασφάλεια εξακολουθούσε να τον υποπτεύεται.
Γ) Ο Πάνος Λαγδάς πιστεύει ότι ο Άρης Βελουχιώτης έκανε συνειδητά δήλωση για να βγει και να βοηθήσει το κόμμα του.
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά –εδώ κάνει μία χρονική υπέρβαση- ο Νίκος Ζαχαριάδης ούτε που κάθησε να τον ακούσει.
Εμμέσως πλην σαφώς κατηγορεί το Νίκο Ζαχαριάδη ότι έδωσε γραμμή τα έντυπα να τον αποκαλούν «ντροπιασμένο», «αποστάτη» κ.λπ.. Επίσης ολοκάθαρα ρίχνει σκιές στην απόφαση του Νίκου Ζαχαριάδη να τον αποκηρύξει και ο Άρης Βελουχιώτης
με αυτοθυσία εκτέλεσε την εντολή, αυτοκτόνησε!!! Τι φοβόταν ο Νίκος Ζαχαριάδης για τις καταγγελίες του Άρη Βελουχιώτη; Για τα σφάλματα της ηγεσίας του ΚΚΕ;
Μήπως ο Άρης Βελουχιώτης πήρε μαζί του και κάποιο μυστικό για εντολή δήλωσης; Αυτή είναι μια βαριά υπόνοια που διατυπώνει ο Πάνος Λαγδάς και δεν αφήνει περιθώριο παρερμηνείας των λόγων του, λέει αυτό ακριβώς.
Ο Άρης Βελουχιώτης «έσβησε» τη δήλωση με τον ηρωικό αγώνα του.
Ήθελε να προλάβει λάθη.
Για τον Άρη Βελουχιώτη καμία θυσία δεν ήταν μεγάλη για το καλό του κόμματος.
Ο αγώνας δεν σταματάει
Ο Πάνος Λαγδάς μας πληροφορεί ότι ο Άρης Βελουχιώτης -μόλις βγήκε από τη φυλακή της Κέρκυρας- φτιάχνει μικροοργάνωση. Δεν μας λέει βέβαια πως τον αντιμετώπισε το ΚΚΕ μετά τη δήλωση που όμως βρισκόταν σε διάλυση. Έφτιαξε δική του συνωμοτική οργάνωση, δικό του τυπογραφείο κατά των εξωμοτών του ΚΚΕ, ενάντια στη διάλυση του κόμματος που επεδίωκε ο Μανιαδάκης. Κατάφερε να ξεσκεπάσει τους πράκτορες και την προδοτική «Προσωρινή Διοίκηση». Η όλη δράση του βοήθησε το κόμμα όταν γύρισαν οι εξόριστοι που δραπέτευσαν το 1941.
Μέσα στις άλλες δραστηριότητές του ήταν και να απελευθερωσει το Νίκο Ζαχαριάδη που είχε μεταφερθεί φυλακισμένος στην Αθήνα.
Μόλις κηρύχτηκε ο πόλεμος ο ΑΒ παρουσιάζεται αμέσως. Με την κατάρρευση του μετώπου προπαγανδίζει τη συνέχιση του πολέμου. Ο πόλεμος συνεχίζεται! Πρέπει να συνεχιστεί με το όπλο στο χέρι!
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Ο Πάνος Λαγδάς ξεκινάει με μία εισαγωγή στην αντίσταση και την ίδρυση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.
Στο δεύτερο τόμο ξεκινάει με ένα γεγονός που έγινε την Κυριακή, 7 Ιούνη 1942. Ο Άρης με τους πρώτους αντάρτες κάνει την πρώτη του δημόσια εμφάνιση στη Δομνίστα. Το ήθος των ανταρτών, η συμπεριφορά του Άρη μας προδιαθέτουν για τον Άρη, είναι στοιχεία δηλωτικά για την προσωπικότητά του.
ΛΙΓΟΥΣ ΜΗΝΕΣ ΠΡΙΝ – Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Και αφού έκανε τη χρονική υπέρβαση ο Πάνος Λαγδάς ξεκινάει τη διήγηση για την προετοιμασία μήνες πριν την εμφάνιση στη Δομνίστα.
Η πρώτη έκθεση στην ΚΕ του ΚΚΕ
Αφήνει αιχμές για την εκτίμηση της Κ.Ε. για το αν μπορούσε να αναπτυχθεί αντάρτικο.
Παίρνει την εντολή
«Επιτέλους! Την πήραμε!» είπε ο Αρης Βελουχιώτης στον Χατζηπαναγιώτη. Ο Αρης Βελουχιώτης είχε πάει στην Αθήνα το Γενάρη του 1942 στην 8η ολομέλεια. Η φράση αυτή μπαίνει για να δηλώσει για άλλη μια φορά πόσο πιστός ήταν στο κόμμα και πως δεν θα έκανε ποτέ κάτι αν δεν έπαιρνε εντολή!!! Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Άρης κατεβαίνει στην Αθήνα για να πιέσει για το αντάρτικο.
Τα σχέδια του Άρη για την οργάνωση του ΕΛΑΣ ήταν να υπάρχει τριμελής διοίκηση (Στρατιωτικός, Καπετάνιος και Πολιτικός). Εισήγαγε την προσφώνηση «συναγωνιστής» και τον όρκο των ανταρτών.
Στις 14 Μαΐου 1942 έγινε η ιστορική σύσκεψη των στελεχών της περιφερειακής οργάνωσης της Λαμίας του ΚΚΕ. Στη σύσκεψη αυτή –σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά- εισηγητής ήταν ο Άρης Βελουχιώτης και πάρθηκαν όλα τα μέτρα για την άμεση έξοδο στα βουνά της Ρούμελης ανταρτοομάδων του ΕΛΑΣ. Σε αυτή τη σύσκεψη συμμετείχε και ο Γιαταγάνας.
ΜΕΤΑ ΤΗ ΔΟΜΝΙΣΤΑ
Ο Πάνος Λαγδάς αναφέρει τα πρώτα βήματα του αντάρτικου. Σε όποια νύξη των ανταρτών να πάρουν τρόφιμα και παπούτσια από τους χωρικούς ο Αρης Βελουχιώτης ήταν κάθετα αντίθετος. Αναφέρει το μεγαλοτσιφλικά Μαραθέα που ήταν συνεργάτης των Ιταλών, στυγνός εκμεταλλευτής των κολλήγων τον οποίο οι αντάρτες κύκλωσαν στο σπίτι του και τον σκότωσαν.
Ο Άρης δεν δεχόταν να παίρνει οτιδήποτε από τους χωρικούς και για αυτό αποφάσισε να βγάλει σφραγίδα του ΕΛΑΣ και να δίνει αποδείξεις.
Ο ΑΡΗΣ ΣΤΗ ΓΚΙΩΝΑ
Αφού αφηγείται διάφορα γεγονότα και τη μάχη της Ρικάς, τη μάχη στο Κρίκελλο, την άφιξη των Άγγλων στην Ευρυτανία, στέκεται κριτικά στην λιποταξία του Αθου Ρουμελιώτη. Ο Πάνος Λαγδάς σημειώνει ότι ο Άθως Ρουμελιώτης φέρθηκε με φιλοδοξία και στο τέλος λιποτάχτησε. Είναι λάθος όσοι ισχυρίζονται ότι οφείλεται στο ότι στο όργανο της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ στην Αθήνα «Ο απελευθερωτής» ο Άθως ονομαζόταν αρχηγός του αντάρτικου της Ρούμελης. Ισχυρίζονται δηλαδή κάποιοι –χωρίς να τους αναφέρει- ότι προβλήθηκε στον «Απελευθερωτή» ο Άθως ως αντίβαρο του Άρη. Ο ίδιος ο Άθως αργότερα ισχυρίστηκε ότι τις θέσεις αυτές του τις είχαν υποβάλει μερικά στελέχη της Ευρυτανίας και ο ίδιος ο Ιωαννίδης που τότε ήταν στο Π.Γ. της ΚΕ του ΚΚΕ. Τίποτε όμως από όλα αυτά δεν είναι αληθινό υποστηρίζει ο Πάνος Λαγδάς. Το αποδεικνύει και η μετέπειτα στάση της πολιτικής οργάνωσης της Ευρυτανίας όσο και η κατάληξη του Άθου.
25 ΝΟΕΜΒΡΗ 1942: ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΣ
Ο Πάνος Λαγδάς λέει ότι όσοι ισχυρίζονται ότι ο Αρης Βελουχιώτης δεν ήθελε να συμμετάσχει στην ανατίναξη της γέφυρας, εξυπηρετούν άλλους σκοπούς. Προσπαθεί να εξηγήσει γιατί τα επιχειρήματά τους είναι σαθρά.
Δεν δέχεται με τίποτα ούτε τις υπόνοιες κάποιων ότι οι αντάρτες δεν ήθελαν να συμμετάσχουν στο Γοργοπόταμο. Αντίθετα θα είχαν κάθε λόγο να πουν όχι από την αγενή συμπεριφορά των Εγγλέζων.
Χρήσιμη αναδρομή
Σύμφωνα με το Λαγδά ο Άρης Βελουχιώτης δεν έπεσε στην παγίδα των Άγγλων να αποχωρήσει από το σχεδιασμό της ανατίναξης για να τον εκθέσουν και να δικαιολογήσουν τη μη συνεργασία μαζί του. Οι Άγγλοι σκόπιμα κωλλυσιεργούσαν για να φύγει ο ΕΛΑΣ και ο Άρης. Οι Άγγλοι δέχτηκαν τον ΕΛΑΣ επειδή είδαν ότι οι δυνάμεις του Ζέρβα ήταν ανεπαρκείς.
Τα παραλειπόμενα της έκρηξης
Πολλά είναι τα παραδείγματα δειλίας ανταρτών του ΕΔΕΣ. Επίσης το Λονδίνο (ΒBC) όπως και οι εφημερίδες δεν έκαναν καμία αναφορά στον Άρη Βελουχιώτη ή στον ΕΛΑΣ παρά μόνο στο Ναπολέοντα Ζέρβα και τον ΕΔΕΣ
ΜΕΤΑ ΤΟ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟ
Αναδιοργάνωση
Ο Πάνος Λαγδάς επιμένει ότι ο Αρης Βελουχιώτης είχε ζητήσει ο ίδιος κάποιον για πολιτική καθοδήγηση. Και ήρθε ο Τάσος Λευτεριάς. Όσοι τον κατακρίνουν κάνουν λάθος ότι δεν πληροφορούσε την Κ.Ε. για τις κινησεις του. Από την Κολοκυθιά κιόλας, όταν έκανε το χωρισμό των Αρχηγείων είχε ζητήσει αποστολή «πολιτικού». Ο Θωμάς έχει μιλήσει πολλές φορές γι αυτό. Άλλωστε και στο ίδιο το ΚΚΕ και στο ΕΑΜ υπήρχαν διαφορετικές γνώμες για την ταχτική που έπρεπε να ακολουθήσει το αντάρτικο. Και για τους επικριτές ο Λαγδάς λέει «ότι μερικοί, ανεξάρτητα από τη θέση που κρατούσαν στις εθνικολαπελευθερωτικές οργανώσεις δεν έβλεπαν με συμπάθεια το ανέβασμα της επιρροής του Άρη, τη δόξα που κέρδιζε με το σπαθί του».
ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά η Κ.Ε. ζήτησε από τον Άρη να κατέβει στην Αθήνα. Πρώτα όμως θα έκανε την εμφάνισή του στο Ξηρόμερο και το Βάλτο, θα συναντούσε το Ζέρβα και μετά.
«Δεν βγήκαμε στο βουνό να φάμε το ψωμί σας…»
Σε αυτό το σημείο της αφήγησης ο Πάνος Λαγδάς αποφασίζει να βάλει τα πράγματα στη θέση τους απαντώντας σε όσους προσπαθούν να βάλουν την ηρωική μορφή του Αρη Βελουχιώτη. Συγκεκριμένα λέει «έχουν πολλοί πολλές φορές κατηγορήσει τον Άρη για σκληρότητα. Μερικοί που μάλιστα παρουσιάζονται για «αντικειμενικοί» τον παρουσιάζουν ούτε λίγο, ούτε πολύ για παρανοϊκό που μπορούσε να κάνει, μέσα στους θυμούς του, το μεγαλύτερο κακό και, σε στιγμές κατευνασμού και γαλήνης, να κλάψει με πικρό δάκρυ γιατί τσαλακώθηκαν τα βελούδινα φτερά μιας πεταλούδας που μεθυσμένη από το φως τρελλοπετάει εδώ κι εκεί. Αυτοί δεν κατάλαβαν ή δεν θέλησαν να καταλάβουν την προσωπικότητα του Άρη. Τη δίκαιη οργή την ερμηνεύουν «παθολογική σκληρότητα». Την αποφασιστικότητα, την επιμονή για την επιτυχία, του σκοπού, την ερμηνεύουν «στενοκεφαλιά». Την ευαισθησία του λαϊκού ηγέτη στον πόνο του ανθρώπου, στο στραπατσάρισμα της λίγης ομορφιάς που στολίζει τη δύσκολη ζωή των ανθρώπων, σαν μιαν άλλη ακραία παθολογική κατάσταση».
Η μάχη (18/12/1942)
Σε αυτό το σημείο ο Πάνος Λαγδάς στην περιγραφή της πρώτης ουσιαστικά μεγάλης μάχης του ΕΛΑΣ με τους κατακτητές όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, βρίσκει ευκαιρία να ξεκαθαρίσει την διοικητική διάρθρωση του ΕΛΑΣ την οποία επέκριναν οι εχθροί της. Πιο συγκεκριμένα λέει: «Η διοίκηση ήταν συλλογική… δηλαδή δεν υπήρχε σε κάθε τμήμα ο στρατιωτικός διοικητής του μόνο, αλλά και ένας άλλος συνδιοικητής, ο καπετάνιος. Έγκλημα καθοσιώσεως ήταν αυτό! όταν εκείνοι που θέλουν να δικαιολογήσουν την απραξία τους –το λιγότερο- είναι αξιωματικοί, μιλούν με ιερή αγανάκτηση γι αυτό το σχήμα. Οι καπετάνιοι του ΕΛΑΣ –καμάρια του λαού, εκφραστές των πόθων του, ιστορικές μορφές που αντικαθρεφτίστηκε στο πρόσωπό τους, η λεβεντιά του λαού και οι πλούσιες εθνικές παραδόσεις του στον αδιάκοπο αγώνα για την ελευθερία – χαρακτηρίστηκαν σαν όντα που τοποθετήθηκαν δίπλα στους αξιωματικούς για να τους εκμηδενίσουν, να τους εμποδίσουν να κάνουν το καθήκον τους». Αποτέλεσμα; Αθρόα προσέλευση ανδρών για κατάταξη στον ΕΛΑΣ.
Στις 27/12/1942 γίνεται σύσκεψη 15μελούς αρχηγείου και αποφασίζεται να συναντηθούν οπωσδήποτε με το Ζέρβα. Ο Άρης, ο Λευτεριάς, ο Μπελής και ο Παπακουμπούρας έφτασαν στο μοναστήρι της Ροβέλιστας.
Ο Ζέρβας επιμένει να πάρει μέρος στη συζήτηση και ο Κρις.
Ο Άρης από τον κίνδυνο να ματαιωθεί η συζήτηση δέχτηκε να είναι και ο Κρις παρατηρητής. Στις 3 Γενάρη 1943 η αντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ επιστρέφει από τη Ροβέλιστα.
25 ΜΑΗ 1942-ΑΡΧΕΣ ΓΕΝΑΡΗ 1943
Φαίνεται ότι ο Πάνος Λαγδάς δίνει μεγάλη σημασία στην κάθοδο του Άρη στην Αθήνα γι αυτό πριν αναφερθεί σε αυτό κάνει μία αναδρομή. Τι γίνεται στην Ευρώπη. Τι γίνεται στην Ελλάδα, το φαινόμενο του λιμού.
Ο ΕΛΑΣ στις πόλεις
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά από το 1941 ο Άρης είχε δημιουργήσει με άλλους συνεργάτες του τη «Φανέλλα του Αντάρτη» η οποία αργότερα ενσωματώθηκε στην «Εθνική Αντίσταση». Τέλος, το 1942 σε όλη την Ελλάδα, επαρχία και πόλεις, δρούσαν 6.000 αντάρτες.
Το ταξίδι του Κρις στην Αθήνα
Ο Κρις πήγε να συναντήσει την «Επιτροπή των Συνταγματαρχών», οι τέσσερις κρύφτηκαν, οι άλλοι 2 τον συνάντησαν αλλά είχαν ελάχιστες γνώσεις και ενημέρωση για το αντάρτικο. Στις 2/2/1943 ο Κρις κινδύνεψε να πιαστεί από τους Ιταλούς οπότε κατέφυγε αναγκαστικά στο ΕΑΜ.
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά, τον είχε βοηθήσει ο Αντρέας Τζήμας (ο Σαμαρινιώτης, είναι η πρώτη φορά που αναφέρει τον Τζήμα ο Λαγδάς). Εκεί, λοιπόν, συζήτησε με τους Σιάντο, Τζήμα και Τσιριμώκο. Έπειτα το ΕΑΜ τον φυγάδευσε στο Ζέρβα.
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΑΡΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
Γιατί τον κάλεσαν
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά το κάλεσμα του Άρη στην Αθήνα ήταν τουλάχιστον άστοχο γιατί διέτρεχε κίνδυνο να ανακαλυφθεί, να συλληφθεί.
Ποιος ήταν ο λόγος του καλέσματος;
Το ΚΚΕ είχε κακή εντύπωση για τον Άρη Βελουχιώτη γιατί υπήρχαν κομματικά στελέχη που προσπάθησαν να τον μειώσουν. Ο Μανιάτης, γραμματέας της περιφερειακής επιτροπής δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να προσπαθεί να βρει «κουσούρια» στον Άρη. Έτσι τον κατηγόρησαν για το Μαραθέα και την «ομηρία» των νέων. Και κάποιοι φίλοι του Τσιριμώκου μεγαλοποίησαν καταστάσεις. Τον κατηγόρησαν μέχρι και για τα γένια του. Έτσι ο Άρης Βελουχιώτης κατέβηκε στην Αθήνα κατηγορούμενος
Ο Πάνος Λαγδάς λέει ότι «κανένας δεν ισχυρίζεται ότι ο Άρης ήταν αλάθητος. Ότι ήταν άγγελος χωρίς φτερά, που έπεσε από τους ουρανούς στη Ρούμελη και όλα τα έκανε τέλεια. Γνήσιος Έλληνας, Ρουμελιώτης βέρος, είχε όλα τα χαρακτηριστικά της καταγωγής του».
Η πορεία προς την Αθήνα
Κατεβαίνοντας προς την Αθήνα ο Άρης δουλεύει για την οργάνωση του ΕΛΑΣ. Συνάντησε τους Αγουριδαίους, που λήστευαν την περιοχή, έστησε ανταρτοδικείο, σκότωσε 5. Στη συνέχεια ντύθηκε παπάς, αυτός και ο Πελοπίδας, μαζί τους ήταν ο Λέων και ο Γαρδικιώτης. Ο Τζαβέλλας με την ομάδα ασφαλείας έμεινε στη Λιάτανη.
Στην Αθήνα
Ο Πάνος Λαγδάς ισχυρίζεται ότι είναι λάθος όσοι λένε ότι η Κ.Ε τον κατέκρινε που κατέβηκε με ένοπλη ομάδα στην Αττική.
Η συνάντηση του Άρη με την ηγεσία
Στις αρχικές συσκέψεις πήραν μέρος ο Σιάντος, ο Ιωαννίδης, ο Δανιηλίδης (υπεύθυνος Κ.Ε. για τον ΕΛΑΣ), ο Τζήμας και ο Μανιάτης. Η κριτική που του έγινε ήταν αυστηρή και τίποτα καλό δεν προμηνυόταν για τη θέση του Άρη.
Ο Άρης όμως με τα επιχειρήματά του έκανε σκόνη τις κατηγορίες.
Ο Λαγδάς πιστεύει ότι εκείνες τις μέρες ο Άρης έδωσε τη μεγαλύτερη μάχη στη μέχρι τότε ζωή του και την κέρδισε.
Και το κόμμα αποφάσισε να αποκαταστήσει τον αγωνιστή Άρη Βελουχιώτη κάτι που τον συγκίνησε βαθιά.
Ο Αντρέας Τζήμας (υπεύθυνος για το αντάρτικο στο ΠΓ) επικρότησε εκεί μπροστά τη μαχητική στάση του Άρη απέναντι στο Ζέρβα και στους Άγγλους.
Του ανατέθηκε η ουσιαστική αρχηγία (σαν καπετάνιος) του αντάρτικου όλης της Στερεάς.
Σύσκεψη πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας
Ανάμεσα στις αποφάσεις που πάρθηκαν ήταν: «Την αποστολή του ο ΕΛΑΣ θα τη διατηρούσε και μετά την απελευθέρωση για να αποτρέψει την επιβολή ενός νέου ζυγού πάνω στον ελληνικό λαό από τους άσπονδους φίλους του». Επίσης αποφασίστηκε η συγκρότηση νέου Αρχηγείου Στερεάς. Μαζί τους θα πήγαινε και ο Αντρέας Τζήμας, παλιός γνώριμος συνεργάτης του Άρη όταν ήταν γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Θράκης του ΚΚΕ.
Επιστροφή στο βουνό
Ο Λαγδάς αναφέρει ότι μαζί με τον Άρη και τους συντρόφους του πήγαίνει και ο Τζήμας ο οποίος εντυπωσιάζεται από τη λατρεία που έχουν στον Άρη Βελουχιώτη οι αντάρτες του.
ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΟΛΟΚΥΘΙΑΣ
Η εκτέλεση των Γερμανών
Έγιναν μια σειρά από επιχειρήσεις που είχαν σαν αποτέλεσμα να βρίσκονται στην Κολοκυθιά 30 Γερμανοί αιχμάλωτοι.
Και σε αυτό το σημείο ο Πάνος Λαγδάς ρίχνει φως σε ένα σημείο της αντάρτικης δράσης στο οποίο μερικοί επιμένουν ότι ο Άρης ήταν παρανοϊκός. Η εκτέλεση των Γερμανών έγινε ύστερα από εντολή του αρχηγείου της Στερεάς. Δεν έπεσαν θύματα της «μανίας» του Άρη. Απλώς εκτελέστηκαν με απόφαση του Αρχηγείου Στερεάς.
Ο ΑΡΗΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ
Ο αφοπλισμός του Ψαρρού
Ο Πάνος Λαγδάς λέει ότι κακώς χρεώνουν τον αφοπλισμό του Ψαρρού στον Άρη. Και δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι τον 10 του1943 τον Τζήμα τον αντικατέστησε ο Γ. Σιάντος ο οποίος ως γραμματέας μεταχειρίστηκε πολλές φορές την ιδιότητά του στη συνεργασία του με τον Άρη όχι κατά τον τρόπο που έπρεπε.
Ο στρατηγός Σαράφης γίνεται ο νέος στρατηγός του ΕΛΑΣ και ο Τζήμας γίνεται ο νέος εκπρόσωπος του ΕΑΜ στο Γενικό Στρατηγείο.
Στις 3-4/2/1944 γίνεται η ανακωχή μεταξύ ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ. Τα αποτελέσματα σύμφωνα με τον Λαγδά ήταν:
1.αποκήρυξη της κυβέρνησης Ράλλη και των Ταγμάτων Ασφαλείας
2.δήλωση του Ν.Ζέρβα με την οποία αποκήρυσσε ορισμένα μέλη του ΕΔΕΣ που συνεργάζονταν με τους κατακτητές
3.συνέχιση της παρουσίας του ΕΔΕΣ
Σύμφωνα με τον Λαγδά ο Άρης είχε ταχθεί υπέρ της διάλυσης του ΕΔΕΣ. Υποστήριζε ότι ο Ζέρβας θα έκανε μεγάλο κακό. Σε γράμματά του προς την Κ.Ε. ανέλυε τις αποφάσεις του αυτές και την καλούσε να ξεκαθαρίσει τη θέση της. Τόνιζε ότι δεν μπορούμε να παίζουμε, ότι δεν είναι σωστό ο ΕΛΑΣ να παθαίνει τόσες ζημιές να μην μπορεί να αφοσιωθεί αποκλειστικά με το χτύπημα του εχθρού, να απασχολείται κάθε λίγο και λιγάκι με τι προκλήσεις του Ζέρβα και η ηγεσία να παίρνει εναντίον το Ζέρβα τα μέτρα που έπρεπε. Ο Λαγδάς τονίζει ότι όταν η Κ.Ε. πήρε απόφαση και διέταξε να γίνει ανακωχή, δεν ρώτησε τον Άρη, τον καπετάνιο του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, τον πιο αρμόδιο γι αυτό το ζήτημα. Η Κ.Ε. πήρε την απόφαση πίσω από την πλάτη του Άρη. Κι αυτός την χαρακτήρισε όπως έπρεπε. Πειθάρχησε, όπως πειθαρχούσε πάντα, στην απόφαση αυτή. Όμως είχε αντιρρήσεις και τις είπε με θάρρος.
Ο ΑΡΗΣ ΣΤΟ ΜΟΡΙΑ
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Σιάντος, όπως το συνήθιζε, έριξε στον Άρη Βελουχιώτη το βάρος για ό,τι έγινε με το 5/42 και τον Ψαρρό.
Η εντολή να πάει ο Άρης στο Μοριά δεν δόθηκε μόνο γιατί ήταν ο πιο ικανός. Υπήρχε και άλλος λόγος, σύμφωνα με το Λαγδά για την απομάκρυνση του Βελουχιώτη. Ο Σιάντος ήθελε να τον απομακρύνει από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ. Λένε ότι ο Σιάντος έδειχνε μια αντιπάθεια για το Βελουχιώτη. Ίσως. Αλλά η αιτία δεν είναι ανεξήγητη. Πάντα σύμφωνα με το Λαγδά η πολιτική που ακολουθούσε ο Σιάντος και η Κ.Ε. του ΚΚΕ στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα δεν είχε σαφήνεια. Παράπαιε…. Ο Άρης ήταν ρεαλιστής. Και φυσικά ανέπτυσσε την αντίθεσή του. Αυτό όπως υποστηρίζει ο Λαγδάς δεν ήταν ευχάριστο στο Σιάντο, τον εμπνευστή της πολιτικής που ακολουθιόταν. Γι αυτό έκανε ό,τι μπορούσε για να μειώσει τον Άρη. Έπαιρνε αποφάσεις –όπως για την ανακωχή με το Ζέρβα χωρίς να τον ενημερώσει. Βασικά ο Σιάντος δεν τον ήθελε στο Γενικό Στρατηγείο.
Ο Άρης έκανε το καθήκον του στο Μοριά, είχαμε μάχες στην Καλαμάτα, το Μελιγαλά, τους Γαργαλιάνους, τον Πύργο, τον Αχλαδόκαμπο
ΛΙΒΑΝΟΣ - ΓΚΑΖΕΡΤΑ
Η συμφωνία του Λιβάνου
Ο Πάνος Λαγδάς ασκεί σκληρή κριτική στην ηγεσία του ΚΚΕ. «Ισχυρίστηκε η ηγεσία του εθνικοαπελευθερωτικού κινηματος ότι έκαμε τις θυσίες και τις υποχωρησεις για να εξασφαλίσει την εθνική ενότητα. Πρόκειται για το πιο αδύνατο επιχείρημα που μπορούσε να προβληθεί σα δικαιολογία. Γιατί η συμφωνία του Λιβάνου όχι μόνο δεν αποκαθιστούσε την εθνική ενότητα, αλλά παραχωρούσε στην ελάχιστη μειοψηφία, στους απόντες, στους συνεργάτες των Γερμανών, στους δηλωμένους εχθρούς του λαού τη δυνατότητα να πάρουν στα χέρια τους τη διακυβέρνηση της χώρας και τους εξασφάλιζε τα μέσα να σφυρηλατήσουν τη διάσπαση που μόνο αυτούς και όχι το λαό θα ωφελούσε.
Ποια ήταν η στάση του Άρη; «Τώρα το ένα μας πόδι είναι στον τάφο».
Το σύμφωνο Γκαζέρτας
Ο Λαγδάς λέει ότι ο Άρης διαφώνησε με τη συμφωνία του Λιβάνου, τη χαρακτήρισε σαν υποχώρηση και υποταγή. Και οι αντιδράσεις του δεν ήταν καθόλου χλιαρές. Βέβαια, δεν τράβηξε το αυτόματο να γκρεμίσει το αεροπλάνο που έφευγε όπως το φανταζόταν ο λαός. Όμως ήταν τέτοιες που η ηγεσία φοβήθηκε ότι μπορούσε και να την χτυπήσει. Ήταν μία από τις αιτίες που τον έστειλαν στο Μοριά.
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά με το σύμφωνο της Γκαζέρτας η εθνική αντίσταση, η Ελλάδα και η μεταπελευθερωτική τύχη της παραδόθηκαν δεμένες χειροπόδαρα στους Άγγλους και στην αντίδραση.
Λένε ότι ο Άρης ήταν αντίθετος στην εθνική ενότητα. Ο Πάνος Λαγδάς ισχυρίζεται ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Την εθνική ενότητα την ήθελε και με το παραπάνω. Την ήθελε αλλά όχι σε βάρος του εθνικού αγώνα, του λαϊκού κινήματος. Την ήθελε τέτοια που να εξηπηρετεί τα συμφέροντα του λαού, να εκφράζει τους πόθους του, την ήθελε με εκείνους που αγωνίζονταν για τα συμφέροντα του λαού, για το χτύπημα των κατακτητών. Και συνεχίζει ο Λαγδάς λέγοντας ότι η πολιτική της ηγεσίας δεν εξυπηρετούσε τα εθνικά συμφέροντα, όταν έβανε την εθνική ενότητα σαν αυτοσκοπό ή εθνική ενότητα «αντί πάσης θυσίας». Δεν μπορούσε να δεχτεί τέτοιες θέσεις. Ούτε μπορούσε να ανεχθεί τα καμώματα που παρουσιάστηκαν στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Είπε ξεκάθαρα τη γνώμη του και όταν ήταν εκεί και όταν πολεμούσε μαζί με τους αντάρτες του Μοριά τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες.
Δεκέμβρης 1944
Μπροστά στην επιμονή της ηγεσίας να εφαρμόσει την τόσο επικίνδυνη πολιτική της ο Άρης αποφάσισε τη σύσκεψη της Λαμίας. Τον επετίμησαν γι αυτές τις απόψεις και τις ενέργειές του. Μέσα στα μέτρα που πρότεινε ο Άρης ήταν ο αφοπλισμός όλων των αντιπάλων προς τον ΕΛΑΣ δυνάμεων. Ο Άρης έστειλε σχέδιο για έγκαιρη προώθηση προς την Αθήνα, αλλά αγνοήθηκε από την ηγεσία που συνέχισε την πολιτική της αυταπάτης. Η ηγεσία με την έναρξη των γεγονότων του Δεκέμβρη διώχνει από την Αθήνα τον Άρη και τον στέλνει στην Ήπειρο. Άλλο σοβαρό λάθος της ηγεσίας –κατά το Λαγδά- ήταν που δεν αποφάσισε να χρησιμοποιήσει για τις μάχες μονάδες του αντάρτικου τακτικού στρατού του ΕΛΑΣ αλλά εφεδροελασίτες της Αθήνας που δεν αποτελούσαν κανονικά στρατιωτικά τμήματα. Καθυστερημένα η ηγεσία ζήτησε τη βοήθεια του Άρη, όταν πια είχαν κριθεί τα πράγματα στην Αθήνα. Ο Άρης έτρεξε στην Αθήνα και έξω από΄τη Θήβα βρήκε τις δυνάμεις που υποχωρούσαν καθώς και την ΚΕ του ΕΛΑΣ. Μίλησε σκληρά και προσβλητικά στους Σιάντο, Ιωαννίδη, Μάντακα, Χατζημιχάλη. Ανοιχτά και μπροστά σε όλους τους είπε:
- και ο τελευταίος υποδεκανέας του ελληνικού στρατού θα διεξήγαγε καλύτερα τη μάχη!
Και ο Σιάντος μουδιασμένος του απάντησε:
-Τώρα να δούμε τι θα κάνουμε….
Ο Άρης οργάνωσε την υποχώρηση και επέβαλε την πειθαρχία.
Ο Άρης και η Βάρκιζα
Γιατί ο Άρης υπέγραψε τη συμφωνία; Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ήξερε ότι ήταν λάθος αλλά ήταν και ρεαλιστής. Δεν θα έδινε δικαίωμα στην αντίδραση να λέει ότι η ηγεσία της εθνικής αντίστασης δεν σέβεται την υπογραφή της και δεν τηρεί τις συμφωνίες. Έπρεπε να την υπογράψει. Διακρινόταν πάντα για την κομματικότητά του και την πειθαρχία του.
Μάλιστα ζήτησε να περάσει με εμπειροπόλεμους καπετάνιους, αξιωματικούς και αντάρτες στις λαϊκές δημοκρατίες. Υπέβαλε και κατάλογο. Ο Σιάντος έσβησε όμως το όνομα του Άρη από τον κατάλογο.
Ο Λαγδάς μας λέει ότι τότε ο Άρης πήγε στη Λαμία να βρει το Φίτσο και με τον Τζαβέλλα και άλλους πήγε σε μία κομματική σύσκεψη στελεχών της Λαμίας. Τους εξήγησε πως πήγαιναν τα πράγματα μετά τη Βάρκιζα.
Ο ίδιος ο Πάνος Λαγδάς παραδέχεται ότι η ανίχνευση της αλήθειας για τα γεγονότα αυτά είναι δύσκολη.
Ο Άρης έχει πάρει την απόφασή του να συνεχίσει τον πόλεμο. Ο Λαγδάς, διευκρινίζει, ότι ο Άρης δεν έκανε αντάρτικο, απλά συνέχισε την αντίσταση του λαού στις νέες συνθήκες για την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας του και της ολοκλήρωσης της ελευθερίας.
Ο Άρης δεν προχώρησε άσκεφτα ούτε χωρίς ένα σαφή προσανατολισμό. Στη Λευκάδα της Φθιώτιδας έγραψε μια προκήρυξη που ανήγγελνε τη δημιουργία του Μετώπου Εθνικής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ).
Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά η ηγεσία του ΚΚΕ ανησύχησε. Ήρθαν σε επαφή μαζί του ο Ν. Πλουμπίδης και Ζήσης Ζωγράφος. Του μετέφεραν την απάντηση της Κ.Ε.. Ναι μπορούσε να πάει σε όποια Λαϊκή Δημοκρατία ήθελε. Θα του έστελναν το φύλλο πορείας. Ο Άρης δέχτηκε.
Ο Άρης κράτησε μαζί του είκοσι αντάρτες. Και τράβηξε το δρόμο για τις βαλκανικές χώρες. Όσο όμως και αν περίμενε το φύλλο πορείας αυτό δεν ερχόταν, μια είχε εξαφανιστεί ο γραμματέας της Π.Ε., άλλος δήλωνε άγνοια, πιθανόν στην Κόνιτσα να υπήρχε το δελτίο. Αλλά και εκεί ο γραμματέας όχι μόνο δεν είχε τίποτα να δώσει αλλά ήταν και αυστηρός μαζί του. Οι δε κομματικές οργανώσεις κρατούσαν εχθρική στάση απέναντί του. Για το Λαγδά υπήρχε εντολή από το κόμμα για απομόνωση του Άρη. Φτάνει στην Καστοριά όπου αιφνιδιάζονται από 300 άντρες Άγγλους και Έλληνες προφανώς.
Μπαίνει στην Άλβανία όπου κανείς δεν ήξερε τίποτα. Έψαξε να βρει τον Τζήμα αλλά αυτός ήταν στο Βελιγράδι. Στην Αλβανία δεν μπορούσε να ησυχάσει όταν ήξερε τι έκαναν οι Άγγλοι στην πατρίδα του. Σύμφωνα με τον Πάνο Λαγδά ο Άρης κάλεσε σε συνέλευση την ομάδα του και τους είπε ότι ήθελε να γυρίσει. Οι άλλοι είπαν όχι. Επέμενε όμως ο Άρης να πεθάνει στην πατρίδα του, οι σύντροφοί του δήλωσαν ότι θα τον ακολουθήσουν. Ο Πάνος Λαγδάς ξεκαθαρίζει –χωρίς να χωρά αμφιβολία στα λόγια του- ότι δεν ήταν πείσμα η επιθυμία του για γυρισμό, ήθελε να παλέψει τη γραμμή του. Ήξερε ότι ο Νίκος Ζαχαριάδης θα επιστρέψει στην Ελλάδα. Του είχε εμπιστοσύνη. Του έστειλε γράμμα μέσω του γραμματέα των Τρικάλων αλλά αυτός δεν το έστειλε ποτέ. Έστειλε και δεύτερο που σύμφωνα με το Λαγδά είναι πιθανό να το έλαβε. Έστειλε και άνθρωπο της εμπιστοσύνης του να συναντήσει το Νίκο Ζαχαριάδη. Και ενώ είχαν συμφωνήσει να πάρει ο Νίκος Ζαχαριάδης γραπτά τις απόψεις του Άρη, η Κ.Ε. επιτροπή αποφάσισε την αποκήρυξή του χωρίς να διαβάσει ο Νίκος Ζαχαριάδης τις θέσεις του Άρη.
Ήταν 11 Ιουνίου 1945, ημέρα Δευτέρα, που πάρθηκε η απόφαση αυτή του Π.Γ. ερήμην του Άρη, χωρίς ο Ζαχαριάδης να διαβάσει τις απόψεις του ή να επικοινωνήσει μαζί του.
Στις 12 Ιουνίου 1945 η αποκήρυξη δημοσιεύτηκε στο Ριζοσπάστη.
Εν τω μεταξύ, σύμφωνα με όσα αφηγείται ο Πάνος Λαγδάς, ο Άρης μένει κοντά στα Τρίκαλα γιατί περιμένει απάντηση του Νίκου Ζαχαριάδη. Στο Λιάσκοβο (Πετρωτό) τους επιτίθενται. Υποψιάζεται προδοσία. Απομακρύνονται από το Λιάσκοβο. Θέλουν να φτάσουν στη Ρούμελη.
Ένας αχτιδικός της περιοχής προσπαθεί να τους δείξει τον κατάλληλο δρόμο. Πέφτουν σε ενέδρα και υποψιάζονται τον αχτιδικό.
Στην ενέδρα ο Άρης με την ομάδα του αποκόπτονται από τους υπόλοιπους.
Κάποια στιγμή λέει ο Άρης στο Θάνο ότι δεν αντέχει άλλο και θα σκοτωθεί. Τότε ο Θάνος του παίρνει το όπλο το βράδυ. Το πρωί ο Άρης πείραξε το Θάνο.
Δύο εαμίτες τσελιγκάδες έφτασαν για βοήθειά τους. Τότε ο ένας του έδειξε το Ριζοσπάστη που είχε την αποκήρυξη
Το χτύπημα ήταν τρομερό.
Δεν ήταν η αποκήρυξη που τον σκότωσε ήταν η τελευταία σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει.
Σύμφωνα με το Λαγδά ο Άρης διαπίστωνε ότι η ηγεσία με το Νίκο Ζαχαριάδη συνέχιζε να ακολουθεί τον ίδιο λαθεμένο δρόμο. Η ηγεσία τον πολεμούσε και χρησιμοποιούσε εναντίον του κάθε μέσο. Ο Άρης ήταν όμως παιδί του κόμματος και του λαού μας. Μεγάλωσε ανατράφηκε, αντρώθηκε μέσα στο κόμμα, πολεμώντας και αγωνιζόμενος για την επικράτηση των ιδανικών που ευαγγελιζόταν το κόμμα του για λεύτερη και ευτυχισμένη Ελλάδα. Μια τέτοια σύγκρουση ήταν αδύνατο να τη σηκώσει. Έπρεπε….
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
1905: 27/8: Γεννήθηκε ο Θανάσης Κλάρας
1924 26/11-3/12: Μετονομάστηκε το ΣΕΚΕ σε ΚΚΕ από το 3ο έκτακτο συνέδριο
1924: Ο Θανάσης Κλάρας είναι ήδη οργανωμένο μέλος
1925: Ο Θανάσης Κλαρας πηγαίνει στο στρατό
1925-1926: Η δικτατορία του Παγκάλου
1926 07/11: Εκλογές, ΚΚΕ 4,38%, 41.982 ψήφους, 10 βουλευτές, κατέβηκε ως Ενιαίο Μέτωπο Εργατών-Αγροτών-Προσφύγων
1927: Ο Θανάσης Κλάρας απολύεται από το στρατό
1928: 4ο Συνέδριο ΚΚΕ
1928: Εκλογές, ΚΚΕ 1,41%
1929: Εντάσσεται στη Γαύδο
1929: Παγκόσμια οικονομική κρίση
1929-1931: Φραξιονιστική πάλη στο ΚΚΕ
1929-1932: Κυβέρνηση Βενιζέλου. Ιδιώνυμο, 11.400 συλλήψεις, 2.130 καταδίκες, 1.890 χρόνια φυλακή, 764 χρόνια εξορίας, 1.390 κακοποιήθηκαν, 96 στο Καλπάκι
1931: Ο Θανάσης Κλάρας εξορίζεται στη Γαύδο
1932: Ξανά στη Γαύδο εξορία, και την ίδια χρονιά πηγαίνει στη Μυτιλήνη
1934: Ελεύθερος στην Αθήνα, μετά τη σύλληψή του την ίδια χρονιά, οργάνωσε μεγάλη δραπέτευση το Μάη από τις φυλακές της Αίγινας
1936 τέλη συλλαμβάνεται από την ασφάλεια του Μανιαδάκη και φυλακίζεται στην Αίγινα
1936: 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ
1937: Από την Αίγινα στέλνεται στην Αθήνα να δικαστεί και δραπετεύει
1937: Το ΚΚΕ τον στέλνει στη Μακεδονία, εντοπίζεται στη Δράμα, συλλαμβάνεται , στέλνεται στην Αίγινα και καταδικάζεται σε 4 χρόνια φυλακή (απόφ.6.512 31/3/1938)
1939 6ος: Τον στέλνουνε στην Κέρκυρα
1939 αρχές: Με εντολή του Νίκου Ζαχαριάδη και δύο στελεχών του ΚΚΕ βγήκε από την Κέρκυρα με δήλωση ο Μιχαηλίδης
1939: Υπογράφει τη δήλωση
1941 20-31/5: Η μάχη της Κρήτης
1941 31/5: Μανώλης Γλέζος, Λάκης Σάντας
1941 27/9: Ιδρύεται το ΕΑΜ
1941 28-29/9: 2.000 εξεγερμένοι στο νομό Δράμας εναντίον των Βουλγάρων πνίγηκε στο αίμα
1941 7ος: 6η Ολομέλεια Κ.Ε. του ΚΚΕ κάλεσε στη συγκρότηση εθνικού απελευθερωτικού μετώπου
1941 τέλη Απρίλη: Καταστροφή πολεμικού υλικού του Εμπέδου Μηχανικού Αθηνών
1941 12ος: Ιδρύεται η Κ.Ε. του ΕΛΑΣ
1942 14/5: Σύσκεψη στελεχών στη Λαμία με εισηγήτη τον Άρη Βελουχιώτη
1942 23/5: Ξημερώματα στον Σπερχειό, συγκροτείται η πρώτη ομάδα του ΕΛΑΣ
1942 25/5: 15 ένοπλοι κάνουν την εμφάνισή τους στη Γραμμένη Οξυά και τα άλλα βουνά της Ρούμελης
1942 27/5: Ο Θανάσης Κλάρας γίνεται Άρης Βελουχιώτης
1942 9/7: Το χτύπημα του Μαραθέα
1942 9/8: Η συμπλοκή στο Χαζομπλή (νεκροί οι γερο Λέβας και ο Λαρίσης)
1942 9/9: Η μάχη της Ρίκας
1942 29/10: Η μάχη στο Κρίκελλο
1942 25/11: Γοργοπόταμος
1942 4/12: Στο χωριό Κλειτσό συντάχθηκε ο πρώτος κώδικας αυτοδιοίκησης, λαϊκής δικαιοσύνης και αγροτικής ασφάλειας
1942 18/12: Η μάχη του Μικρού Χωριού
1942 22/12: συγκρούσεις έξω από το υπουργείο Εργασίας το οποίο "καταλήφθηκε", ο πρώτος νεκρός φοιτητής Μήτσος Κωνσταντινίδης και αργότερα ο φοιτητής της Ιατρικής Γεώργιος Φίλης (Βασίλης)
1942 27/12: Σύσκεψη 15μελούς Αρχηγείου όπου αποφάσισαν να συναντηθούν οπωσδήποτε με το Ζέρβα Ν.
1942 29/12: ΟΙ αντάρτες φτάνουν στη Μεγαλόχαρη όπου είχε το στρατηγείο του ο Ν.Ζέρβας
1942: ΑΘΗΝΑ. Κινητοποιήσεις των υπαλλήλων και των μισθωτών (16 Ιούνη και Αύγουστο), απεργία πείνας αναπήρων που κράτησε 9 μέρες. Απεργία προσωπικού νοσοκομείων (3-11/8). 8ήμερη (11-19/9) παλλαϊκή κινητοποίηση στην οποία πήραν μέρος οι τροχιοδρομικοί, οι υπάλληλοι της Εταιρίας Λιπασμάτων, υφαντουργοί, εργάτες της ΟΥΛΕΝ, εργάτες του εργοστασίου του ΦΙΞ και του ηλεκτρικού εργοστασίου, ανθρακωρύχοι Καλογρέζας, δημόσιοι υπάλληλοι, υπάλληλοι οργανισμών Δημοσίου Δικαίου, τραπεζικοί, υπάλληλοι Τηλεφωνικής Εταιρίας, προσωπικό νοσοκομείων, δικηγόροι, επαγγελματίες κ.λπ.
1942: Τελευταίο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου η ΙΙ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ
1943 14/1: Κατεβαίνει ο Έντυ στην Αθήνα
1943 24/2: 100 χιλιάδες διαδηλωτές για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης
1943 9/3: Φεύγουν από την Αθήνα ο Άρης Βελουχιώτης, ο Πελοπίδας, ο Αν.Τζίμας και οι υπόλοιποι
1943 10/4: Συνέλευση ανταρτών της Ρούμελης στην Κολοκυθιά
1943 9/10-1944 4/2: Σύγκρουση ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ
1944 3-4/2: Ανακωχή μεταξύ ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ
1944 11/4: Σχηματίστηκε η ΠΕΕΑ
1944 16/5: Ανοικτό γράμμα του Άρη προς το λαό της Πελοποννήσου
1944 10/8: Η μάχη του Βουρλιά, Λακωνία
1944 8/9: Η μάχη της Καλαμάτας με τα τάγματα ασφαλείας
1944 26/9: Το σύμφωνο της Γκαζέρτα
1944 14/10: Ο Άρης πίσω στη Ρούμελη μετά από 5 1/2 μήνες στο Μοριά
1945 12/2: Η συμφωνία της Βάρκιζας
1945 5-10/4: Η 11η ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ διάγραψε και αποκήρυξε τον Άρη
1945 12/6: Δημοσιεύεται η αποκήρυξη του Άρη στο Ριζοσπάστη
1945 16/6: Θάνατος Άρη Βελουχιώτη
[1] Στις 25 Ιούλη 1929 ψηφίστηκε στη Βουλή ο νόμος 4229 ο γνωστός και ως «Ιδιώνυμο» σύμφωνα με αυτόν το νόμο λοιπόν, οι κομμουνιστικές ιδέες ήθελαν την ανατροπή του κοινωνικού καθεστώτος και αυτό σήμαινε έξι μήνες φυλάκιση και ένα έως δύο χρόνια εξορία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου